Een jaar lang extra geld naar lokale media. Wat is het effect?

Twintig projecten bij in totaal 26 Nederlandse lokale omroepen hebben een jaar lang geëxperimenteerd met het toevoegen van journalistieke professionals aan hun redacties.

In totaal kwam er vanaf de start in maart 2020, toen de eerste coronagolf zich aandiende, iets meer dan 60 fte bij. De mate waarin en de wijze waarop een geprofessionaliseerde lokale omroep kan bijdragen aan de verbetering van de nieuws- en informatievoorziening op lokaal en regionaal niveau stonden in de pilot centraal.

In het 87 pagina’s tellende rapport stelt het Stimuleringsfonds dat de lokale omroep een verschil kan maken, maar “als we overtuigd zijn van de noodzaak de lokale omroep deze rol toe te dichten, zal er een aantal keuzes gemaakt moeten worden.”

Het Stimuleringsfonds komt dan ook met acht aanbevelingen voor het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) rond nieuw beleid om de lokale omroep op duurzame wijze te professionaliseren.

1. De politiek moet een besluit nemen, waarin de erkenning van de lokale omroep als spil in de lokale nieuwsvoorziening een eerste stap is. Uit de pilot blijkt dat door een aantal journalistieke professionals toe te voegen aan de redacties van lokale omroepen, het nieuwsaanbod zowel in kwantiteit als in kwaliteit toeneemt, evenals de bezoekersaantallen van de website en social mediakanalen. Niet alleen loont het verder professionaliseren van de lokale omroepsector, volgens het Stimuleringsfonds is dit voor de nieuwsvoorziening in veel gemeenten ronduit noodzakelijk. Daarnaast blijkt uit een rondvraag bij 111 lokale omroepen dat bijna een derde (32 procent) professionalisering ziet als belangrijkste wapen tegen politieke inmenging bij de lokale omroep.

2. Lokale nieuwsmedia zijn op dit moment niet verplicht om nieuws te brengen. Daar moet de Mediawet voor worden aangepast. Maar wanneer het brengen van lokaal nieuws verplicht wordt zou “zonder dat de overheid op de stoel van de journalistiek gaat zitten” er een definitie moeten komen wat lokaal nieuws dan precies is.

Bruikbare criteria zijn volgens het SvdJ “dat het om nieuws moet gaan dat in de eerste plaats betrekking heeft op het verzorgingsgebied van de omroep, tot stand is gekomen op basis van eigen nieuwsgaring en met een vaste (dagelijkse) frequentie wordt geplaatst.

3. Verduidelijk de eis in de Mediawet waarin is opgenomen dat een lokale omroep ‘actief moet zijn op alle platformen’. “Het Stimuleringsfonds is van mening dat een dergelijke ‘platformverplichting’ een sta-in-de-weg is voor verdere professionalisering van de nieuwsredactie van een lokale omroep.

“De keuze om ergens wel of niet aanwezig te zijn met lokaal nieuws zou moeten voortvloeien uit specifieke ambities op het gebied van sec professionalisering of verdieping van het reeds bestaande nieuwsaanbod. Wanneer deze eis eenmaal is losgelaten, krijgen lokale omroepen meer bewegingsvrijheid voor innovatie, waardoor zij beter kunnen aansluiten op de hedendaagse realiteit van nieuwsconsumptie”.

4. Het Stimuleringsfonds pleit ook voor een verhoging van de minimale bijdrage voor lokale omroepen. In 2020 bedroeg de minimale bijdrage aan de lokale omroep per huishouden 1,34 euro. Dat jaar was er volgens deze richtlijn 10,6 miljoen euro beschikbaar vanuit het Gemeentefonds.

In een gezamenlijk rapport adviseerden de Raad voor Cultuur (RvC) en de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) het Ministerie van OCW in het najaar van 2020 om de bijdrage te verhogen naar 2 euro per inwoner. Het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek volgt deze aanbeveling. Dit maakt een fors financieel verschil: uitgaande van 17,6 miljoen Nederlanders komen de totale kosten voor de lokale omroep voor de Nederlandse gemeenten zo op 35 miljoen euro.

Dat is nog altijd minder dan wat de regionale omroepen omroepen per inwoner ontvangen (8,55 euro), daarom adviseert het Stimuleringsfonds dat gemeenten wel aanvullende (project)subsidies beschikbaar blijven stellen.

5. De huidige financieringsstructuur voor lokale omroepen moet op de schop. In het eerdergenoemde rapport adviseert de RvC/ROB eveneens de basisfinanciering voor de lokale omroep naar de Mediabegroting te verleggen en weg te halen uit het Gemeentefonds. Dit lijkt zinnig om te overwegen.

Uit onderzoek in opdracht van het Stimuleringsfonds onder 111 lokale omroepen blijkt dat 14 procent van de lokale omroepen zich weleens onder druk gezet voelt door gemeentebestuurders om nieuws af te zwakken. Daarbij geeft 20 procent van de ondervraagde omroepen aan in de afgelopen 2 jaar meerdere keren het gevoel te hebben gehad dat hun journalistieke onafhankelijkheid in het geding was, wanneer het nieuws over de gemeente betrof.

Als er voor wordt gekozen de huidige financieringsstructuur aan te houden, stelt het Stimuleringsfonds voor de bijdrage een verplichtend karakter te geven en dat er een onafhankelijke beroepsmogelijkheid wordt gecreëerd. Hier kunnen lokale omroepen die minder dan het normbedrag van hun gemeente ontvangen bezwaar maken en eventueel in beroep gaan.

6. Journalistieke professionalisering vergt een professionele basisredactie - een “journalistieke rompredactie”. Om dit op een journalistiek verantwoorde manier te doen, is volgens het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek een minimale bezetting van 3 fte noodzakelijk.

Deze rompredactie voorziet in eerste instantie in lokale nieuwsvoorziening, en dient te beschikken over minimaal één verslaggever/camjo, een online/bureauredacteur en een eindredacteur/hoofdredacteur. Bij minder dan 3 fte is de continuïteit in de nieuwsvoorziening niet vol te houden.

En “Pas als die basis functioneert, kan er sprake zijn van journalistieke verdieping in de vorm van bijvoorbeeld onderzoeksjournalistiek, specifieke jongerenprojecten of het bouwen van een lokaal netwerk.” Het Stimuleringsfonds concludeert dat voor veel kleinere lokale omroepen 3 fte momenteel niet haalbaar is. Voor deze omroepen loont het om naar alternatieve organisatievormen te zoeken, bijvoorbeeld in samenwerking met andere lokale omroepen of met de regionale omroep.

7. Investeer in een nationaal trainings/opleidingscentrum voor lokale journalisten. Er zit een lacune in het aanbod aan cursussen en trainingen voor lokale journalisten.

Het Stimuleringsfonds ziet een kans om een brede coalitie te sluiten, waarin lokale omroepen, NVJ, NLPO, NOS, regionale omroepen, lokale en regionale dagbladen, nationale dagbladen en landelijke omroepen en mediabedrijven zitting kunnen nemen, evenals het onderwijsveld.

“Deze brede coalitie dient de opleidingsbehoeften én mogelijkheden op lokaal gebied in kaart te brengen, en te komen tot een hedendaags en relevant cursusaanbod. Medewerkers en vrijwilligers van de lokale omroepen in Nederland kunnen (per regio) deze cursussen tegelijk/klassikaal volgen.”

De financiering hiervoor zou grotendeels voor rekening van het Ministerie van OCW komen, maar een andere optie zou financiering vanuit de private mediasector kunnen zijn.

8. Als laatste aanbeveling: breng focus aan in de professionaliseringsplannen: éérst de basis, dan de rest. “De afgelopen jaren is er vanuit het Ministerie van OC&W, de NOS, het CvdM, de RPO en de NLPO veel aandacht geweest voor de situatie van de lokale omroepen in Nederland.

De zorgen over de veelal fragiele situatie waarin omroepen zich bevinden, hebben geleid tot een behoorlijke schare aan regelingen en experimenten. De pilot ter professionalisering van lokale omroepen van het Stimuleringsfonds is er daar één van. Daarnaast is er een regeling vanuit het Ministerie van OC&W waarin zeven grote regionale omroepen samenwerken om journalisten te plaatsen bij lokale omroepen. Hierbij fungeert de regionale omroep als werkgever. Tenslotte is er ook een pilot om vanuit de NOS journalisten te detacheren bij lokale omroepen, waarbij de NOS of de regionale omroep als werkgever optreedt.”

“Deze grote variëteit aan projecten, waaraan veelal dezelfde lokale omroepen deelnemen, leidt nog steeds niet tot stabiliteit, maar tot onrust,” aldus het Stimuleringsfonds. “De toekomst is nog steeds onzeker voor deze omroepen, die in gedachten houden dat de subsidiegelden en regelingen eindig zijn.”

Dat geldt ook voor de pilot Professionalisering Lokale Publieke Mediadiensten. Deze pilot zou in eerste instantie twee jaar duren. Maar nog geen half jaar in het project werd al duidelijk dat demissionair minister Arie Slob de 2,8 miljoen euro die bedoeld was voor het tweede jaar in de noodregeling voor lokale media stopte en dat er niet meer geld zou komen.

Lees ook:
Lokale omroepen moe van de experimenten. Waar blijft de structurele steun? (1 maart 2021)
Ruim zestig journalisten jaar lang bij regionale en lokale omroepen gestationeerd (15 januari 2021)
Adviezen over lokale media: wijzig financiering, meer samenwerking en maak duidelijke afspraken (12 november 2020)
Proef met lokale omroepen jaar korter door noodfonds (28 mei 2020)
Pilot Journalistieke Professionalisering Lokale Publieke Mediadiensten van start (19 november 2019)