mgm nvj maart

— donderdag 17 januari 2013, 14:59 | 0 reacties, praat mee

Reflecteren

Reflecteren

In de serie Denken & Doen pogen we door te dringen tot de theoretische (denken) en praktische (doen) kern van een journalistieke discipline. Van interview en kop tot researchen en het schrijven van een boek. In de elfde aflevering gaat het over reflecteren op je eigen vak. Laatste wijziging: 3 juli 2014, 18:25

‘Aan journalisten kleeft het imago dat ze niet al te best tegen kritiek kunnen. Niet ten onrechte, vindt Felix Meurders. ‘Ik ken weinig beroepsgroepen die zulke lange tenen hebben als de journalistiek. Toen wij net met De Leugen Regeert waren begonnen, moesten we de grootste moeite doen om journalisten in het programma te krijgen. Later, toen de meeste collega’s van onze integriteit waren overtuigd, is dat gelukkig veranderd. Wij waren er ook niet op uit om de journalistiek onderuit te halen, wat we wilden was kijkers inzicht geven in de argumentatie van journalisten. Helaas is De Leugen Regeert veel te vroeg ter ziele gegaan.’

Volgens de ombudsvrouw van de Volkskrant, Margreet Vermeulen, is hun kwetsbare positie deels debet aan het feit dat journalisten moeilijk kritiek kunnen verdragen. ‘Toen ik nog als verslaggever werkte, was ik behoorlijk onder de indruk van, bijvoorbeeld, de enorme verantwoordelijkheid die een tankcommandant heeft. Maar zo’n commandant werkt wel volgens allerlei vooraf vastgestelde protocollen, zijn eigen verantwoordelijkheid is relatief klein. Een journalist staat er grotendeels alleen voor. Hij heeft bepaalde zaken bedacht en opgeschreven in de krant, moet afgaan op zijn eigen gut feeling.’
Het fenomeen ombudsman is een vorm van zelfreflectie die maar moeizaam van de grond komt. De NOS had er bijvoorbeeld een, maar heeft die alweer afgeschaft. En een krant zonder ombudsman is eerder regel dan uitzondering.

Joris Luyendijk vindt het goed als kranten een ombudsman aanstellen, ‘mits ze echt afstand hebben en niet eerder journalist zijn geweest bij dezelfde krant – en dat, na hun rol als ombudsman, weer worden. Dan is het een vijgenblad.’
Luyendijk denkt verder dat het goed zou zijn als buitenstaanders organisaties als de NOS kritischer in de gaten houden. ‘Ik denk dat er gewoon sites moeten komen die de NOS volgen. Vroeger was dat onpraktisch, maar met het web is zoiets prima te doen. Maar meer fundamenteel is dat redacties hun subjectiviteit en feilbaarheid zouden kunnen omarmen, en gebruiken als narratief vehikel voor verhalen.’

Op de redactie van de Volkskrant stellen redacteuren zich steeds vaker bloot aan kritiek, signaleert Vermeulen. ‘Ik zie nu dat redacteuren hun stuk printen om dat vervolgens met hun chef of collega door te spreken, vroeger was dat not done. Het heeft ook te maken met de nieuwe lichting journalisten, die hebben vaak een wetenschappelijke opleiding gevolgd en zijn opener dan de oude garde.’
Zouden er strengere regels moeten komen om de journalistiek beter voor fouten te behoeden? Vermeulen: ‘Er moet absoluut een stok achter de deur zijn voor journalisten die stelselmatig hun werk niet goed doen. De Raad voor de Journalistiek wordt door te weinig collega’s gedragen, dus we moeten iets anders verzinnen. Tuchtrecht is een mogelijkheid, al zie ik dat niet snel gebeuren. Het is wat mij betreft wel tijd voor een goede discussie.’
Tuchtrecht hoeft niet zo van Meurders, maar hij zou wel wensen dat het publiceren van pertinente onwaarheden strenger wordt bestraft. ‘Dan heb ik het vooral over de roddeljournalistiek. Wat mij betreft mag de immateriële schadevergoeding die de rechter oplegt – zelden hoger dan 5000 euro – worden vervijfvoudigd. Maar verder leven we in een heel beschaafd journalistiek land, hoor.’

Doen Joris Luyendijk is in zijn werk altijd zoveel mogelijk open over zijn werkwijze. ‘Ik heb een tijd een column geschreven over de elektrische auto, waarin ik mijn zoektocht centraal zette. Dus afscheid nam van pretenties, en mijn positie als journalist in het media-PR veld ook benoemde en gebruikte. Dat werkte wel, vond ik, ik kreeg erg gemengde reacties, high positives and high negatives. Het kan niet altijd, maar vaak is het nuttig transparant te zijn en dan vooral over waarom je soms niet transparant kunt zijn. In Den Haag, het Binnenhof, is het zo ondoorzichtig! Dat is ongezond.
Onderschat trouwens niet de tijds- en ruimtedruk die je praktisch dwingen te doen of je alles weet en kunt overzien en kunt overdragen in die tachtig regels of twee minuten die je hebt gekregen van je chef. Ook hier is het web weer interessant, want daar kun je voor de liefhebber een langere versie publiceren en linken naar nuancerende kanttekeningen van jezelf.’

Ook Margreet Vermeulen weet wat de druk van de deadline met je kan doen. ‘Als ik nu terugkijk op mijn tijd als redacteur, had ik best wat kritischer op mezelf kunnen zijn. In het heetst van de strijd heb ik soms basale journalistieke principes als hoor en wederhoor uit het oog verloren. Die ervaring neem ik mee in mijn werk als ombudsvrouw.
Ik heb een werkplek op de redactie, tussen de andere Volkskrant-redacteuren. Daarmee dwing ik mezelf om het zo eerlijk en rechtvaardig mogelijk te doen – je moet niet gaan schieten uit het donker en ik wil iedereen recht in de ogen kunnen kijken. Met de hoofdredactie heb ik de afspraak dat ik mijn stukken altijd voorleg, maar ik ben vrij wat ik met eventuele suggesties doe. Ik probeer mijn columns altijd breed te houden, zorgen dat ze niet over één specifieke publicatie gaan, maar over een breder onderwerp. Of collega’s recensies kunnen schrijven over elkaars boeken, bijvoorbeeld. Dat houdt de spanning erin. Het is een mooie taak, je bent toch min of meer het geweten van de krant. Natuurlijk luistert niet iedereen altijd naar dat geweten, maar je hebt zeker invloed.’

Felix Meurders huldigt het principe dat je fouten altijd toegeeft. ‘In de ruim twintig jaar dat ik het programma ‘Kassa’ heb gepresenteerd, moesten we twee keer iets rectificeren, maar dat hebben we dan ook ruiterlijk gedaan. Daar ben ik trots op. In kranten gebeurt het wel, maar televisieprogramma’s geven zelden of nooit hun fouten toe, dat vind ik jammer. Voor mijzelf geldt dat wat je vertelt gewoon feitelijk moet deugen. Ik breng mijn verhaal het liefst zonder al te veel bijvoeglijke naamwoorden, want die zijn vaak alweer subjectief. En ik roep altijd: check-dubbelcheck.’

Verder lezen
De Organization of News Ombudsmen (ONO) publiceert op newsombudsmen.org bijdragen van ombudsmannen- en vrouwen van over de hele wereld. Margreet Vermeulen heeft zich verder onder meer laten inspireren door Daniel Okrent, ’s werelds eerste ombudsman, bij The New York Times: ‘Niet heel geestig, maar wel zuiver op de graat en extreem recht in de leer.’
Joris Luyendijk schreef de journalistieke boeken ‘Het zijn net mensen’, over de onmogelijkheid van objectieve berichtgeving in het Midden-Oosten, en ‘Je hebt het niet van mij, maar…’, over de relatie tussen journalistiek en politiek op het Haagse Binnenhof. Luyendijk put vooral inspiratie uit werk van wetenschappers als Thomas Kuhn en socioloog Pierre Bourdieu: ‘Omdat hij op het niveau kijkt van systemen en ‘regels’, waar journalistiek bijna altijd gaat over uitzonderingen. Vertaald naar mijn werk wil dat zeggen dat ik op zoek ben naar de codes, conventies en hiërarchieën binnen een veld. Mijn maandje Binnenhof bijvoorbeeld was puur geïnspireerd op Bourdieu.’

Tip de redactie

Logo Publeaks Wil je Villamedia tippen, maar is dat te gevoelig voor een gewone mail? Villamedia is aangesloten bij Publeaks, het platform waarmee je veilig en volledig anoniem materiaal met de redactie kunt delen: publeaks.nl/villamedia

Praat mee

Colofon

Villamedia is een uitgave van Villamedia Uitgeverij BV

Uitgever

Dolf Rogmans

Postadres

Villamedia Uitgeverij BV
Postbus 75997
1070 AZ Amsterdam

Bezoekadres

Johannes Vermeerstraat 22
1071 DR Amsterdam

Factuurgegevens

Villamedia Uitgeverij BV
Johannes Vermeerstraat 22
1071 DR Amsterdam

Contact

redactie@villamedia.nl

Redactie (tips?)

Chris Helt, hoofdredacteur

Marjolein Slats, adjunct-hoofdredacteur

Linda Nab, redacteur

Lars Pasveer, redacteur

Trudy Brandenburg-Van de Ven, redacteur

Rutger de Quay, redacteur

Nick Kivits, redacteur

Sales

Sofia van Wijk

Emiel Smit

Teddy van der Laan

Webbeheer

Marc Willemsen

Vacatures & advertenties

vacatures@villamedia.nl

Bereik

Villamedia trekt maandelijks gemiddeld 120.000 unieke bezoekers. De bezoekers genereren momenteel zo’n 800.000 pageviews.

Rechten

Villamedia heeft zich ingespannen om alle rechthebbenden van beelden en teksten te achterhalen. Meen je rechten te kunnen doen gelden, dan kun je je bij ons melden.