De tijd van archiefmappen is voorbij; vraag het maar aan de Researchdesk
Op zoek naar het 06-nummer van een klokkenluider, de ware identiteit van een Syriëganger of een bekende voetballer met een hond? Je kunt het zo gek niet bedenken of de medewerkers van de Researchdesk – een afdeling van BNNVARA, Human, VPRO en NTR – gaan ernaar op zoek. Online wel te verstaan, want de tijd van de archiefmappen is voorgoed voorbij.
Je moet een goed verhaal niet dood checken. Het is een running gag onder journalisten. De vier medewerkers van de Researchdesk hebben hun eigen variant hierop: als het dood kan, dan máken we het dood. ‘Soms zijn we de domper op de feestvreugde’, zegt Fabienne Stolzenbach, de manager van de afdeling. ‘Dan komt een journalist met een verhaalidee bij ons, maar blijkt er helemaal geen cijfermatige onderbouwing voor dat verhaal te zijn. We hebben dat bijvoorbeeld een keer meegemaakt met een programma dat een item wilde maken over de toenemende straatcriminaliteit. Toen wij erin doken, bleek dat de criminaliteit juist afnam.’
Gelukkig is het meestal andersom en kan de Researchdesk de feestvreugde vergroten. Bijvoorbeeld omdat de vier speurneuzen van de afdeling Syriëgangers en hun familie opsporen, omdat ze de identiteit van de man achterhalen die een dreigfilmpje over Sylvana Simons online had gezet, of omdat ze een lijst maken van bekende voetballers met een hond. Stolzenbach lachend: ‘Dat laatste was voor een artikel in de Varagids. Waarmee ik maar wil aangeven dat we ons niet alleen maar met politiek en terrorisme bezighouden. Ook amusementsprogramma’s kunnen bij ons terecht. De redactie van de quiz “Wat verdien je?” zocht bijvoorbeeld naar mensen die bereid zijn openlijk over hun salaris te praten. Wij gaan dan op zoek.’
Googelen
In 2010 kwam Stolzenbach als extern adviseur bij de publieke omroep binnen. ‘VARA, VPRO en NTR hadden toen nog een gezamenlijke documentatieafdeling, compleet met archiefmappen. De vraag aan ons was: wat moeten we hiermee? We hebben onderzoek gedaan en met de verschillende redacties overlegd, waarna de conclusie was dat er behoefte was aan een plek waar mensen véél beter kunnen zoeken dan de journalisten op de redacties zelf. Online zoeken is namelijk een vak apart; je kunt niet van iedere redacteur verwachten dat hij zich daarin specialiseert.’
De documentatieafdeling werd opgeheven en de Researchdesk kwam ervoor in de plaats, met Stolzenbach aan het roer. De desk is geen digitale voortzetting van de documentatieafdeling, Stolzenbach kan het niet vaak genoeg benadrukken. ‘Wij zijn puzzelaars. We zoeken net zo lang tot we alle puzzelstukjes bij elkaar hebben en we de puzzel kunnen leggen. Een geboortedatum leidt ons naar een adres en een adres weer naar een telefoonnummer.’
Natuurlijk, iedere journalist kan een beetje googelen, sommigen zelfs vrij goed. Stolzenbach: ‘Ze vinden misschien een paar puzzelstukjes, maar meestal niet alle. Wij zijn erin gespecialiseerd en hebben er de tijd voor. Als een journalist met zijn hoofd tegen het bureau bonkt omdat hij iets niet kan vinden, dan begint het voor ons leuk te worden. Kom maar op, zeggen we dan. Toen we begonnen met deze afdeling, hebben we gezegd dat het alleen meerwaarde heeft als we ver voorop lopen op de redacties. We zijn dus iedere dag bezig onszelf te verbeteren.’
Privacy-fetish
Redacties mogen alles vragen aan de Researchdesk, zo lang het antwoord – mogelijk – online te vinden is. Sommige klussen zijn in een paar uur geklaard, andere duren weken of soms maanden. Stolzenbach: ‘In het programma “Mind of the Universe” werden toonaangevende wetenschappers geïnterviewd. De redactie vroeg ons: wie zijn nou echt baanbrekend? En dan niet alleen in de Westerse wereld, maar ook daarbuiten? Dat is een geweldige klus om te doen. Bij dat programma draaiden we ook mee met de redactievergaderingen.’
De kracht van de Researchdesk schuilt volgens Stolzenbach in een combinatie van factoren. ‘Wat ons goed maakt is dat we samen speuren. We zijn ook nogal fanatiek, we vinden het enorm frustrerend als we het antwoord op een vraag niet kunnen vinden – soms gebeurt dat helaas. En we zijn er natuurlijk de hele dag mee bezig, er zijn steeds weer nieuwe uitdagingen die op ons liggen te wachten.’
De Researchdesk helpt ook mee met het zoeken naar geschikte deskundigen. Stolzenbach schrok daarom wel even toen ze onlangs in Nieuwsuur ‘cyberdeskundige’ Rian van Rijbroek een flink aantal onwaarheden zag verkondigen. ‘Misschien erg, maar mijn eerste gedachte was: ik hoop niet dat wij haar hebben voorgesteld. Gelukkig bleek dat niet het geval.’
Door haar werk heeft Stolzenbach een lichte, zoals ze zelf zegt, privacy-fetisj gekregen. Ze gaat niet graag op de foto – hoewel ze voor Villamedia een uitzondering maakt –, probeert online zo min mogelijk sporen achter te laten en is niet of nauwelijks te vinden op sociale media. ‘Door mijn werk zie ik hoe snel het mis kan gaan. Neem die Amerikaanse soldaten die de hardloop-app Strava hadden gebruikt in Irak. Iedereen kon zien waar ze waren. Mensen hebben geen idee wat ze allemaal voor sporen achterlaten op internet. Dat is de les die ik geleerd heb en ook aan andere journalisten zou willen meegeven: er is altijd meer te vinden dan je aanvankelijk dacht.’
Zoek zelf met deze tips en trucs van de Researchdesk
De gereedschapskist van de Researchdesk bevat voor de hand liggende tools: zoekmachines (Google voorop) waarin vooral ‘advanced’ wordt gezocht, dus met specifieke zoekcommando’s. Er wordt bijvoorbeeld gezocht in een bepaalde periode in het verleden. Stolzenbach: ‘Als je meer wilt weten over iemand die nu in het nieuws is, heeft het weinig zin om in het heden te googelen, want dan zie je alleen maar berichten over dat nieuwsfeit. Als je in het verleden zoekt, dus voordat het nieuwsfeit plaatsvond, vind je veel meer.’ Daarnaast maakt de Researchdesk veelvuldig gebruik van de sociale media en heeft de afdeling toegang tot een aantal betaalde bronnen, zoals het Kadaster.
Stolzenbach zet hieronder een aantal tips en trucs voor journalisten op een rij, variërend van algemeen tot specifiek.
- Train jezelf om iets te vinden als je er niet naar aan het zoeken bent. We hebben wel eens een geboortedatum van iemand gevonden omdat hij die op z’n lichaam had getatoeëerd. Dat merkten we op toen we foto’s aan het bekijken waren. We waren op dat moment niet gericht aan het zoeken naar de geboortedatum.
- Bedenk dat Google maar een klein stukje van het internet ziet. Google wil jou het liefst geven waar de hele wereld naar op zoek is. Het is een fijne zoekmachine, maar ook een zoekmachine die jou de illusie wil geven dat je lekker aan het zoeken bent. Daarom loont het om andere zoekmachines te gebruiken en specifieke zoekmogelijkheden te verkennen. Een van de commando’s die wij graag gebruiken is ‘site:’, daarmee laat je Google zoeken binnen een website die je achter de dubbele punt zet.
- Skype wordt niet meegenomen in de resultaten van Google, terwijl – met name – Skypenamen veel kunnen onthullen over iemands identiteit.
- Facebook had in het verleden een tool, Facebook Graph, waarmee je gericht kon zoeken in het platform. Er kwam kritiek op omdat je bijvoorbeeld gemakkelijk kon zeggen: toon me alle mannen in Oeganda die homo zijn. Niet zo handig voor die mannen. Daarom heeft Facebook die interface opgeheven. Wij hebben zelf een nieuwe add-on gemaakt, de Graphgraver. Het is openbaar, dus iedereen kan het gebruiken.
- Uitgebreid zoeken in Twitter kan met deze tool.
Praat mee