De Pegel gaat langs bij Hans Jaap Melissen: ‘Combineer verschillende uitingsvormen’

‘Ik kan binnen een kwartier weg zijn. Alles staat klaar. En er zijn hier voldoende dollars verstopt om mijn tolk een tijdje mee te betalen.’ Hans Jaap zit aan zijn keukentafel in Utrecht en neemt ons mee op reis. Figuurlijk dan. Hij vertelt hoe hij een journalistieke trip rendabel maakt. Geen gemakkelijke opgave.

Oorlogsjournalistiek is - in zijn woorden - wellicht de duurste manier om journalistiek te bedrijven.

Hij vertelt over de Amerikaanse mediateams die de prijzen in conflictgebieden opdrijven. In februari 2017 rijdt de freelancer achter Rukmini Callimachi, een welbekende correspondente van The New York Times, terwijl hij onderweg is naar Mosul. Ze heeft veel lokaal personeel bij zich. ‘Twee tolken en eigen veiligheidsmedewerkers. Die worden dik betaald. Hun pakket dollars is veel dikker dan mijn pakket.’

Hans Jaap reist niet zo luxe als zijn Amerikaanse collega. ‘Ik heb op de achterbank van de meest oude taxi’s gelegen. Soms tussen de lokale bevolking. Dan val je niet op. En als ik een hotel boek, is dat niet het duurste. Vooral op luxe hotels zijn aanslagen gepleegd. Dat gebeurde in Kabul, in Egypte.’

En beveiliging? Daar doet hij meestal niet aan. Alleen toen IS in 2014 een aantal journalisten onthoofdde trof de correspondent maatregelen. ‘Toen liet ik onze opvallende auto op afstand volgen door vier gewapende strijders. Zij konden naar voren komen als iemand ons klem zou rijden. Ik wilde een ontvoering voorkomen. Dat was niet goedkoop. Zo’n 1500 euro per dag. Dan verdien je op een reis natuurlijk minder. Maar ja, ik leef nog.’ De journalist zou zijn veiligheid nooit in gevaar brengen om geld te besparen, vertelt hij. ‘Als het duur moet zijn, dan is het maar zo.’

Zijn investeringen verdient hij terug met de verhalen die hij verkoopt. En die verhalen liggen in de conflictgebieden voor het oprapen. ‘Er wordt altijd met veel ontzag naar de oorlogsjournalistiek gekeken, maar dat is totaal niet nodig. Je bent echt een journalistieke grote onbenul als je daar geen verhalen kunt vinden. Wat dat betreft heb ik meer ontzag voor onderzoeksjournalisten.’

‘Ik ben een soort multi-instrumentalist. Ik maak televisie, radio en ik schrijf. Ik bepaal wat interessant is voor welke outlet. Dat zit continu in mijn hoofd. Daardoor laat ik soms verhalen liggen, omdat ik er niks mee kan. Je hebt gewoon te maken met een afnemersmarkt. Het is totaal zinloos om mensen dingen door hun strot te duwen die ze niet willen.’

Hij noemt ‘standaardverhalen’ over vluchtelingenkampen als voorbeeld. ‘Klaagverhalen uit vluchtelingenkampen doen het heel slecht, financieel gezien. Het is niet leuk in een vluchtelingenkamp, maar het is ook helemaal niet leuk om daar verslag van te doen. Want je kunt het bijna niet wegkrijgen.’

De verhalen die hij niet verkoopt via reguliere kanalen, zijn zeker niet waardeloos. ‘Die kan ik kwijt in gesprekken op televisie of op de radio.’ Daarnaast verricht hij werkzaamheden die niet direct met oorlogsverslaggeving te maken hebben. ‘Een deel van mijn werk blijft onzichtbaar. Ik heb de afgelopen jaren veel achter de schermen gedaan voor de omroep.’ Hij hielp bijvoorbeeld met het opzetten van een nieuw programma voor de NTR.

Een freelance oorlogsverslaggever werkt niet alleen aan de frontlinie. ‘Om het hoofd boven water te houden zorg je dat je allerlei uitingsvormen hebt, waarin je je expertise kwijt kunt en waarmee je geld kunt verdienen.’ En uitingsvormen zijn er genoeg. De journalist geeft bijvoorbeeld lezingen, gastlessen en trainingen. Ook schuift hij aan bij talkshows. ‘Er zijn nog heel veel mogelijkheden die ik niet benut heb. Ik kan bijvoorbeeld meer aan buitenlandse omroepen verkopen.’

Maar er kleven ook nadelen aan zijn brede, multimediale aanpak. ‘Het kost veel energie om te focussen. Daarom richt ik mij op één medium per situatie en probeer ik bijvoorbeeld geen radio én televisie te maken op één dag. Jaren geleden stond er een man hier in Utrecht op Hoog Catharijne met een trommel op zijn rug, een mondharmonica voor zijn mond en bekkens tussen zijn benen. Het was zo’n one man band, die alles tegelijk bespeelt. Bij hem klonk het nooit echt goed. Dat moet je voorkomen.’

Dit verhaal is mogelijk gemaakt door het Lira Fonds Reprorecht.

DE PEGEL PODCAST

Benieuwd naar het hele gesprek met Hans Jaap Melissen? Luister dan hieronder naar De Pegel podcast. Sjoerd en Erwin gaan elke aflevering langs bij een freelancer om te vragen hoe zij de verhalen vertellen die zij belangrijk vinden en tegelijkertijd hun broek ophouden.