De Pegel praat met Olivier van Beemen over zijn onthullende verhalen uit Afrika

‘Sorry. Voordat we het interview doen, moet ik mijn mail beantwoorden. Vinden jullie dat erg?’ Het is 23 mei en Olivier heeft contact met een aantal media over zijn laatste Heineken-nieuwtje; ASN Bank verwijdert de bierbrouwer uit zijn aandelenfonds. De bank beschouwt Heineken niet langer als een duurzaam bedrijf, na misstanden rondom promotiemeisjes die bier aan de man brengen in Afrika.

Die misstanden stelde Olivier zelf aan de kaak. Hij vulde twee boeken met onthutsende verhalen over de Nederlandse bierbrouwer. Zijn laatste boek, ‘Bier voor Afrika’, kwam in maart uit. ‘Ik doe al ruim vijf jaar onderzoek naar het wel en wee van Heineken in Afrika. Heineken schept een heel gunstig beeld van zijn Afrikaanse activiteiten en ik laat zien dat die grotendeels op gebakken lucht zijn gebaseerd.’

‘Heineken krijgt veel steun en heeft een uitstekend imago, grotendeels op basis van valse informatie. Neem het hulp- en handelsbeleid, dat helemaal in zwang is. Het idee is dat ontwikkelingshulp in mindere mate naar projecten en landen gaat, maar steeds vaker naar bedrijven die werkgelegenheid creëren. Heineken wordt vaak als voorbeeld gezien.

Dus je hebt de vreemde situatie dat een bedrijf met een jaaromzet van 23 miljard euro subsidie krijgt om in Afrika landbouwprojecten op te zetten, die moeten bijdragen aan de winst van Heineken.’

Zijn zoektocht naar het ware Heineken volgde op een correspondentschap van tien jaar in Frankrijk. De journalist verdiende naar eigen zeggen goed, maar was toe aan een nieuwe stap. ‘Ik werkte onder meer voor het ­Financieele Dagblad en Elsevier. Op een gegeven moment had ik genoeg van de Franse nieuwscyclus. Het leek mij interessant om naar Afrika te gaan. Dat is grotendeels Franstalig en het is bij veel media een soort blinde vlek.’

Het leidde tot een trip naar Tunesië, waar de Arabische Lente begin 2011 losbarstte. ‘De val van Ben Ali, die daar dictator was, was voor mij de trigger. Ik deed verslag van het nieuws en ontdekte bij toeval dat Heineken daar ook zat. Dat wist ik helemaal niet. Ik ontdekte ook dat Heineken zaken deed met een man die gelieerd was aan de clan van de dictator.’ Deze openbaring leidde tot journalistiek onderzoek en was het begin van een kettingreactie aan onthullingen.

En dat is precies wat hij wilde: tegels lichten en ‘nieuw nieuws’ maken. De journalist reisde steeds vaker naar Afrika. ‘Toen ik begon, zat ik in een luxe positie. ­Elsevier vond het goed dat ik nog een tijdje correspondent was in Frankrijk. Ik woonde in Amsterdam, ging geregeld op reis en volgde tegelijkertijd de ontwikkelingen in Frankrijk. Dat zorgde voor genoeg steady inkomsten om onderzoek te doen.’

Maar aan die inkomsten kwam een eind. ‘Mijn correspondentschap stopte na tweeënhalf jaar. Elsevier wilde permanent iemand ter plaatste hebben. Begrijpelijk natuurlijk. Daarna financierde ik mijn onderzoek met beurzen.’ Olivier schreef Free Press Unlimited en het Fonds voor Bijzondere Journalistieke Projecten aan. Hiermee dekte hij zijn reis- en verblijfskosten.

Naast het schrijven van twee boeken, leverde zijn graafwerk veel klussen op. Hij geeft lezingen, schrijft artikelen en maakte een radioreportage. ‘Uiteindelijk komt er gestaag geld binnen. Voor mij is dat genoeg om fatsoenlijk van te leven.’ Hij kreeg onlangs ook een beurs van de Universiteit van Amsterdam, waar hij promoveert op een onderzoek dat gelieerd is aan zijn onderzoek naar Heineken. ‘De combinatie van academische geloofwaardigheid en het brede podium van de journalistiek lijkt mij heel mooi.’

De journalist ontwikkelde zich – in grofweg vijf jaar – van schrijvende nieuwscorrespondent tot multimedia-onderzoeksjournalist en promovendus. Zijn inkomsten komen uit allerlei verschillende werkzaamheden. ‘Dat was geen bewuste strategie. Peter Vermaas, oud-correspondent Afrika van NRC Handelsblad was een waardevolle meelezer van mijn eerste boek en adviseerde: “je moet een voorpublicatie in NRC doen”. Dat was de manier waarop ik voor het eerst voor NRC ging publiceren. Daarna is het organisch gegroeid.’

Het onderzoek dringt alleen nog niet door in de televisiewereld. ‘Veel media adoreren Heineken, maar Afrika is zo onsexy dat het de aantrekkingskracht van het onderwerp in de ogen van media teniet doet. Met televisie-uitzendingen merkte ik dat een beetje. Dan krijg je te horen: “de kijkcijfers gaan zo naar beneden als er iets over Afrika gaat”. Dan is Heineken blijkbaar niet genoeg. Dus dan nodigen ze je toch niet uit of maken ze toch die reportage niet.’

Dat vindt Olivier jammer, maar de geschreven verhalen over Heineken zijn nog steeds in trek. Later op de dag, na het interview, kopt NRC: ‘ASN verwijdert Heineken uit aandelenfonds wegens promotiemeisjes Afrika’. Veel andere media volgen.

Dit verhaal is mogelijk gemaakt door het Lira Fonds Reprorecht.

DE PEGEL PODCAST

Benieuwd naar het hele gesprek met Olivier van Beemen? Luister dan hieronder naar De Pegel podcast. Sjoerd en Erwin gaan elke aflevering langs bij een freelancer om te vragen hoe zij de verhalen vertellen die zij belangrijk vinden en tegelijkertijd hun broek ophouden.