De journalistieke mores van Pieter Storms

Ik wil het hebben over de journalistieke mores. Niet zo zeer dat ik de passie moet preken maar er moet toch iemand op de kippen letten als het gekakel de overhand neemt. Steeds vaker wordt onbenulligheid tot nieuws verheven en de journalistieke vuistregels (5WH+w) genegeerd. De journalist moet zich afvragen welk belang zijn pen dient. Bepaalt de vraag van het publiek het nieuwsgehalte of moeten er andere criteria gelden? En in hoeverre dient de journalist de hang naar sensatie te beteugelen?

De intrede van commerciële televisie (midden jaren ‘80) heeft de journalistiek in een commerciële stroomversnelling gebracht. De traditionele media zagen marktaandeel verdwijnen in de portemonnee van de commerciëlen en de beste remedie leek de inhoud aan de markt aan te passen. Op zich een begrijpelijke en onvermijdelijke keuze maar die hang naar commercie is geregeld in conflict met de mores van het vak. Met de intrede van het internet en weblogs is de journalistieke productiviteit omhoog geschoten maar de kwaliteit wellicht evenredig gedaald. De vuistregels (5WH+w) waarmee iedereen kan controleren of de publicatie op waarheid berust, worden steeds minder toegepast. Gemakshalve wordt de formule naar eigen goeddunken gewijzigd met soms een merkwaardige uitkomst. De voorbeelden die ik geef zijn willekeurig. 

In De Telegraaf las ik onlangs een verhaal over een Rotterdamse ambtenaar die bij de geboorte van zijn dochter werd gefeliciteerd door een volgens de krant ‘radicaal Islamitische terreurbeweging’ wat de ambtenaar, volgens De Telegraaf uiterst verdacht maakt. Er wordt in het artikel gesuggereerd dat de ambtenaar dus ook wel terroristische sympathieën zal hebben. De krant beroept zich op anonieme bronnen. De ambtenaar zelf wordt niet om commentaar gevraagd. Wellicht is de ambtenaar ‘jihadist’, maar het verhaal had nooit zo gepubliceerd mogen worden. De lezer blijft in verwarring achter omdat hem het controlemechanisme wordt onthouden nu de bronnen anoniem blijven en de ambtenaar zijn versie van het verhaal niet vertelt.

Dat het publiek in verwarring raakt omdat het onderscheid tussen waarheid en verzinsel niet meer duidelijk is, is misschien wel het grootste probleem van het willekeurig toepassen van de journalistieke regels. Ik heb nog niemand gehoord die vindt dat de Code van Bordeaux (opgesteld in 1954 te Bordeaux tijdens het congres van The International Federation of Journalists ), waarin de grondregels van de journalistiek zijn vervat, niet meer zou moeten gelden. Maar tegenwoordig wordt door menigeen de hand gelicht met die code zonder dat iemand aan de bel trekt.

En wat te denken van de volgende lichtvaardige berichtgeving: Een bekende Nederlander, een televisiepresentator/journalist zou de belasting bedotten met onkostendeclaraties enzovoorts. Hoe het ook zij, deze voorbeeldfunctionaris komt met zijn vermeende vergrijp in de krantenkolommen waarin tevens fijntjes wordt vermeld dat onze BN’er naar verluid een libidoprobleempje heeft nu zijn ex dolblij is eindelijk zwanger te zijn van… haar nieuwe vriend. Dit alles wordt gemeld door anonieme bronnen die dicht bij de BN’er staan. Na publicatie van deze ‘roddel’ verschijnt dit bericht in een flits op de webpagina’s en in de vooravond op televisie bij Boulevard en Shownieuws. PowNews weet ’s avonds laat te melden dat waar rook is ook vuur moet zijn en is onze BN’er de maandag daarop verifieerbaar voorpaginanieuws omdat hij zich verhangen heeft aan zijn eigen bretels.

Roddel wordt tot voorpaginanieuws verheven waar het vroeger werd afgekaderd in de roddelrubriek. Het argument dat het publiek dit soort berichten ‘nou eenmaal wil lezen’ mag geen reden zijn om roddel als journalistiek nieuws en dus nieuws als mogelijke roddel te presenteren. De websites van kranten en de weblogs van journalistieke entrepreneurs hebben de roep om nieuws, snel, veel en het liefst zo sensationeel mogelijk, aangewakkerd. De factoren snel, veel en sensationeel zijn er mede debet aan dat veelvuldig de hand wordt gelicht met de journalistieke beginselen zoals in het geval van een akkefietje dat mij persoonlijk is overkomen.

Ergens begin maart 2007 publiceerde NU.nl dat mijn bedrijf The Storms Factory bv, failliet was. De bron werd niet vermeld net zo min als mijn reactie is gevraagd. In een mum van tijd stond dit bericht op vrijwel alle nieuwssites en werd ik suf gebeld door personeel, leveranciers en wat dies meer zij. Het rumoer bleek onmogelijk in te dammen en onomkeerbaar want nog steeds is in de internetannalen terug te lezen dat mijn bedrijf op de fles is. Ik ben tijdelijk met The Storms Factory gestopt en het bedrijf is nooit in surseillance of failliet gegaan en staat nog steeds ingeschreven bij de Kamer van Koophandel.

‘Je moet een goed verhaal nooit dood checken’, antwoordde Martin van Amerongen ooit op aantijgingen dat zijn Groene Amsterdammer verhalen uit zijn duim zoog. Maar eenieder die ooit met hem samenwerkte weet dat hij de inhoud met strakke hand redigeerde en dat hij de aloude journalistieke principes te allen tijde eerbiedigde.

In die tijd schreef ik voor Nieuwe Revu, het blad dat in de zeventiger en tachtiger jaren serieuze journalistieke thema’s overgoot met een smakelijk sausje. Ton van Dijk introduceerde daar ‘de sandwich formule’ met als doel een populair opinieblad te maken voor de massa. Wij moesten als verslaggevers op strooptocht naar sensatie en met een vleugje seks en socialisme kreeg deze formule inhoud. Maar ondanks de drang naar rumoer en oplage werden wij door de eindredactie afgerekend op de aloude journalistieke principes.

Ik denk dat Nieuwe Revu vooraan heeft gelopen met de introductie van de media-advocaat die vrijwel iedere week op zondagavond op de redactie te vinden was om de geldingsdrang van de bijtgrage jonge garde in te tomen en telkens repeteerde: ‘Wie, wat, waar, wanneer, hoe en wat heeft het onderwerp er zelf over te zeggen?’ En zo hoort het ook. Natuurlijk werden er toen ook fouten gemaakt.

Ikzelf ben door de rechter op mijn vingers gemept omdat ik onvoldoende hard kon maken dat een Brabantse wethouder corrupt zou zijn en ik dat wel had geschreven. Samen met collega Henk Ruigrok maakten wij voor Nieuwe Revu een zedenschets van het zakendoen in de tachtiger jaren. Wij deden ons voor als consultants op zoek naar zaken. Als business consultants vermomd bezochten wij de gemeente Bergen op Zoom voor een Amerikaanse klant die een high tech hoofdkantoor in Europa wilde bouwen. De lokale wethouder zag daar wel brood in en schoof een tussenpersoon naar voren met wie wij alles konden regelen, zoals de wethouder benadrukte. Die tussenpersoon deed de meest oneigenlijke voorstellen die wij indachtig de woorden van de bestuurder ook aan de wethouder toeschreven. De rechter oordeelde dat die koppeling niet vanzelfsprekend was en veroordeelde Nieuwe Revu. Ook al was ik het met dat oordeel niet eens wij hebben de rechter klaarblijkelijk niet van onze lezing kunnen overtuigen. Mea culpa .

Tegenwoordig treedt de media-advocaat vooral op tegen de media namens klanten die beweren te zijn gebrutaliseerd en voor de media om zich tegen schadeclaims van die gebrutaliseerde klanten te weer te stellen. Een sterk groeiende business. In 1990 werd de rechter vier keer om een uitspraak gevraagd, in 2000 vonniste de rechtbank 34 maal en in 2009 werd 71 keer recht gesproken en moesten de media 40 keer door het stof. Het zou voor alle partijen beter zijn als beweringen vooraf deugdelijk worden gecheckt. Een duidelijke trend dus die echter nog veel schrijnender is omdat menigeen de stap naar de rechter niet waagt, bang om opnieuw op de korrel te worden genomen. De Rotterdamse ambtenaar zei te hopen dat de aandacht voor hem over zou waaien en dat hij daarom niet naar de rechter stapte. In bepaalde ‘journalistieke’ kringen meent men zelfs dat inmenging door de rechter de vrijheid van meningsuiting bedreigt en acht men zichzelf als geen ander voorbestemd om het vrije woord te prediken. Maar hoe gek is het als journalisten werkelijk denken dat zij omwille van hun vrije interpretatie van het woord boven de wet zijn verheven en mensen en zaken naar hun believen kunnen beschimpen en beschuldigen. Het is de stiel van de journalist om tegels te lichten en pissebedden in het volle daglicht te plaatsen. Maar dan wel indachtig het maatschappelijk belang van zulke blootstelling en conform de journalistieke codes.

Eind augustus staarde ik mezelf aan vanaf de cover van Revu in boekhandel Mulder in de Cornelis Schuijtstraat, Amsterdam-Zuid. ‘PIETER STORMS van Breekijzer tot schoothondje’ schreeuwden de vette letters. De strekking van het verhaal in het blad waar ikzelf nota bene twaalf jaar mijn beste krachten aan heb gewijd: Storms is een patjepeeër die tegenwoordig als golddigger door het leven gaat en zijn oude metier de rug heeft toegekeerd. Al dit fraais opgetekend uit de monden van vrienden, collega’s en anonymi. De auteur bleek er nadrukkelijk op uit zijn visie op mijn persoontje vooral met anonieme citaten kracht bij te zetten. Hoe het ook zij; ik ben beschimpt en belasterd door het journaille dat vindt dat ik door met Nina te trouwen ben toegetreden tot het kamp van de vijand. Op mijn weerwoord stelde Revu ook naderhand geen prijs en later kreeg ik te horen dat ik me maar beter rustig kon houden omdat rumoer van mijn kant nog meer reactie tot gevolg zou hebben. Het tumultueuze optreden in ‘De Wereld Draait Door’ bevestigde dat dreigement.

Ik heb de journalistiek dus van twee kanten mogen beleven. Als journalist met het gelijk van het medium aan mijn zijde en als onderwerp met het journaille als publieke aanklager. Als ervaringsdeskundige ben ik van mening dat de journalistiek moet oppassen zich niet aan eigen bretels op te hangen. De journalist dient onderhorig te zijn aan de waarheid en de gedragsregels na te leven. Die journalistieke codes zijn wellicht, net zoals ik, uit de oude doos maar zijn wat mij betreft van alle tijden. Zo’n aanpak hoeft niet per se ten laste te gaan van het amusementsgehalte.

Ook voor trivia is plaats in de media, maar de informatie moet kloppen. Het betekent in de meeste gevallen wel heel veel meer werk, namelijk: Onderzoek, onderzoek en nog eens onderzoek. Het is aan de journalisten, het metier zelf, om er op toe te zien dat de formule 5WH+w wordt nageleefd. Wellicht dat alle beginnende journalisten, als ware het een inburgeringscursus, de Leidraad van de Raad voor de journalistiek uit hun hoofd moeten leren. Zo’n aanpak voorkomt dat mensen en zaken frivool te kijk worden gezet en – nog belangrijker – bevordert dat het publiek kan vertrouwen op de informatie die door de journalist wordt aangereikt.

Pieter Storms is oud-journalist