Als de overheid het niet geeft, zoeken we het zelf

De toegang en vindbaarheid van overheidsinformatie is voor journalisten van belang om hun functie als publieke waakhond uit te kunnen voeren. Hoewel de Wet Openbaarheid van Bestuur (Wob), actieve openbaarheid als uitgangspunt heeft, hebben redacteuren en journalisten dagelijks te maken met langdurige, frustrerende Wob-procedures. En dan is er nog de kritiek op zogenoemd misbruik van de Wob waar veelal gemeenten mee schermen.

In Nederland worden niet alle Wob-verzoeken, besluiten en documenten als ze eenmaal vrij worden gegeven standaard gepubliceerd. In 2001 adviseerde de Commissie Wallage (Commissie Toekomst Overheidscommunicatie) om informatie die volgens de Wob beschikbaar zou moeten zijn op internet te zetten. Op rijksoverheid.nl vind je echter over de periode 2002-2005, een periode van vijf jaar, slechts 14 wob-verzoeken. In de periode daarna neemt het aantal wob-verzoeken en besluiten gestaag toe.

Op de website van de rijksoverheid worden wob-besluiten en documenten gepubliceerd die gericht zijn aan de ministeries. Er staan voor het jaar 2014 zo’n 288 wob-besluiten online. Overigens maximeert rijksoverheid.nl het aantal zoekresultaten op 200. Het echte aantal kun je zien als je de zoekperiode korter maakt. Of hier echt alle wob-besluiten op staan, valt te betwijfelen. Zo lijken hier niet alle wob-besluiten van alle onder de ministeries vallende bestuursorganen te vallen. Ook zijn er slechts een handjevol provincies en gemeenten die standaard wob-verzoeken en besluiten publiceren. De provincie Noord-Holland en de gemeente Utrecht doen dat overigens wel structureel.

Op de meeste gemeente websites vindt je wel vaak informatie hoe je wel en niet (elektronisch) een wob-verzoek kunt indienen maar kun je in de meeste gevallen eerdere wob-besluiten niet vinden. En dat bij dezelfde gemeenten die klagen over zogenoemd wobmisbruik. Het zou natuurlijk praktisch zijn als een journalist voordat hij of zij een verzoek indient, kan achterhalen of de informatie die hij of zij zoekt al dan niet ergens gepubliceerd is. Zo voorkom je veel frustraties en onnodige tijd, zowel van ambtenaren als van journalisten. Ook kan iedereen dan zien waar dat zogenoemd wob-misbruik eigenlijk uit bestaat.

Omdat er niet een plek is waar je eenvoudig door de eerdere wob-besluiten en documenten kunt zoeken, heeft Open State Foundation, zo’n 7.700 wob-besluiten, documenten en bijlages doorzoekbaar gemaakt via openstate.eu/wob-besluiten. De documenten zijn gescrapt van verschillende overheidswebsites, zoals rijksoverheid.nl, een aantal provincies, gemeenten en onder de wob vallende instanties. De documenten zijn vervolgens in DocumentCloud gezet waarmee je niet alleen kunt zoeken naar documenten maar ook binnen documenten kunt zoeken. Ook is er een API waarmee je nog meer kunt doen. Nog beter zou zijn als de overheid werk maakt van actieve openbaarheid en standaard elk wob-besluit online publiceert.

Arjan El Fassed is directeur van Open State Foundation een organisatie die democratische transparantie, verantwoording en participatie bevordert door het ontwikkelen van online platformen en het bevorderen van open data en hergebruik daarvan.