Zorgen om AI: ‘Ik hoop toch dat kranten en tijdschriften gebruik blijven maken van authentiek werk’

‘Een tekenaar die zich zorgen maakt’, tik ik in op het kunstmatige intelligentie-programma DALL-E. En voilà: na nog geen tien seconden verschijnt er een mannetje met papier en pen op mijn beeldscherm. Met de handen in zijn oranje haar en angst in de ogen kijkt hij me aan. Best een passend beeld voor bij mijn verhaal. En wie vul ik in bij de C van copyright? Helemaal niemand.

Tekst gaat door onder de afbeelding

‘Jatwerk’ noemt Paulien Cornelisse zulke afbeeldingen in een van haar columns in de Volkskrant. ‘Zuur voor de zwoegende illustratoren’. Het beeld wat ik hierboven gebruik, komt namelijk uit een oneindige put van datasets waarin miljoenen afbeeldingen zitten. Vertel aan dat slimme programmatje wat je wil zien - en maak het dan vooral zo gek en gedetailleerd als je zelf wil - en hopla: een aantal afbeeldingen bij de gegeven tekstopdracht. Er wordt hiervoor ter inspiratie ook gebruik gemaakt van het werk van kunstenaars en illustratoren. Terwijl zij er niet betaald voor worden.

‘Daar gaat onze broodwinning’
Dat is niet tof, dacht freelance illustrator en politiek cartoonist TRIK, toen hij stuitte op een Instagram-post van auteur en muzikant Aafke Romeijn. TRIK volgt haar op Instagram en is fan van haar werk. In december 2022 zag hij dat ze drie foto’s had geplaatst van zichzelf, gegenereerd door het kunstmatig intelligentie-programma Lensa. ‘Als je de volgende keer een portret wil, kun je het ook aan mij vragen’, liet TRIK weten aan Romeijn.

De portretten van Aafke Romeijn, gemaakt met AI, tekst gaat door onder de post

Dit bericht op Instagram bekijken

Een bericht gedeeld door Aafke Romeijn (@aafkeromeijn)

‘Ik ben ervan overtuigd dat Aafke zo’n programma niet zal gebruiken voor haar werk, maar de algemene ‘daar gaat onze broodwinning’-gedachte schoot wel even door me heen.’ En dan heeft TRIK, die ook les geeft op ArtEZ academie Arts & Design Zwolle, het niet alleen over zijn eigen brood, maar ook over dat van zijn leerlingen en eigenlijk dat van zijn gehele beroepsgroep.

Angst voor nieuwe techniek onder makers speelt wel vaker, legt de illustrator uit. Zoals bij de geboorte van Photoshop. ‘Maar daarbij kwamen fotografen er al gauw achter dat het juist een nuttige tool is. Een nieuwe hamer voor in je gereedschapskist. Bij AI heb je te maken met een hamer die zelf aan de slag gaat’, vertelt hij.

Groep kunstenaars stapt naar de rechter
De ‘hufterigheid’ zit hem volgens TRIK in dat deze programma-makers gebruik maken van werk van kunstenaars, illustratoren en andere creatievelingen. ‘Als ze nou voor die data zouden betalen, dan voel je je als beeldmaker nog enigszins gecompenseerd. Maar dat doen ze niet.’

Een groep internationale kunstenaars start daarom een rechtszaak tegen de makers van deze speciale kunstmatige intelligentie-programma’s. Ze vinden dat de AI-software, zoals het programma Stability AI, niet zomaar mag leunen op bestaande werken, schrijft de Volkskrant.

Er moet geld tegenover staan: Amerikaanse juristen in opdracht van de kunstenaars eisen alleen al van Stability AI een schadevergoeding van maar liefst vijf miljard dollar. Juridisch gezien wordt dit tasten in het duister: het is een van de eerste rechtszaken tegen kunstmatige intelligentie rondom het auteursrecht.

De comic-wereld 
TRIK merkt dat naast kunstenaars en illustratoren ook een andere groep worstelt met AI: die van de comic-wereld, de ‘hoek van de superheldenstrips’. Hij zag steeds meer artiesten hun profielfoto veranderen naar een AI-logo met een streep erdoorheen.’ NO TO AI GENERATED IMAGES, luidt de tekst onder het logo van illustrator Alexander Nanitchkov. Het online protest kwam op gang nadat artiesten steeds meer AI-werk op de portfoliosite van Epic Games (een Amerikaanse ontwikkelaar van computerspellen zoals de populaire game Fortnite, red.) zagen verschijnen.

Veel artiesten zijn van mening dat het vergelijken van door AI gegenereerde afbeeldingen met hun werk vernederend is. En het de tijd en het talent die in het werk van de maker zit, ondermijnt. Ook steeds meer uitgeverijen van strips nemen een standpunt in tegen AI-kunst. Zoals Jon Moisan, acquisitieredacteur van uitgeverij BOOM! Studios, die in een tweet AI-kunst ‘fraude’ noemt. ‘Als je AI-kunst aan mij voorlegt in een poging werk te krijgen en ik kom erachter, zal ik er alles aan doen om ervoor te zorgen dat je wordt uitgesloten van de stripindustrie. Er is geen ruimte voor fraude in deze branche.’

I’ll say this now; if you submit AI art to me in an attempt to get work and I find out, I’ll do everything in my power to make sure you’re blackballed from the comics industry. There’s no room for frauds in this industry

— "Not Spooky" Jon Moisan (@JonMoisan) December 15, 2022

TRIK: ‘Ik neem aan dat een beetje respecterende opdrachtgever, krant of tijdschrift in Nederland hetzelfde zal doen en geen gebruik gaat maken van de gratis AI-afbeeldingen. Maar als je bedrijfsbudget laag is, kan het wel verleidelijk zijn.’

(Politieke) cartoons
Dan de cartoonistenwereld. Wat vinden zij van deze ontwikkeling? Tjeerd Royaards, politiek cartoonist voor o.a. Trouw en hoofdredacteur van Cartoon Movement, maakt zich wat minder druk om de wat hij noemt ‘onvermijdelijke ontwikkeling’. ‘Het is ongelooflijk lastig om de impact van een nieuwe technologie te voorspellen, maar ik ben ervan overtuigd dat er ruimte en meerwaarde blijft voor door mensen gemaakte tekeningen.’

Als politiek cartoonist hoopt hij een niche te hebben waarvoor AI geen bedreiging vormt. Dat gebeurt ook niet: de programma’s zijn (nog) niet in staat om vaak actuele, politieke cartoons te genereren. Maar wat als dit wel gaat gebeuren? ‘Dan denk ik alsnog dat politieke cartoons gemaakt door mensen niet gaan verdwijnen. Misschien dat de markt voor stock illustrations wél plat gaat, maar het zou kunnen dat daardoor tegelijkertijd de vraag naar (en daardoor de prijs van) authentiek werk toeneemt.’