ZEMBLA spoort brein achter moord op IKON-journalisten op

De IKON-journalisten Koos Koster, Jan Kuiper, Joop Willemsen en Hans ter Laag zijn in 1982 in El Salvador voor een reportage over de gewelddadige burgeroorlog. Ze willen een portret maken van een gezin in de stad en een gezin in het guerrillagebied. Op 17 maart 1982 vertrekken zij naar de rebellen. Als ze daar aankomen lopen ze in een hinderlaag van het Salvadoraanse leger. Ze worden alle vier doodgeschoten.

ZEMBLA vraagt de inmiddels 79-jaar oude kolonel Reyes Mena waarom hij de vier journalisten liet vermoorden. “De zaak is al onderzocht, ik ben nooit aangeklaagd. Jullie zijn een onderdeel van een communistisch plan om wraak te nemen”, antwoordt Reyes Mena.

De Waarheidscommissie van de Verenigde Naties doet in de jaren na de moorden onderzoek naar de zaak. De commissie concludeert in 1993 dat kolonel Reyes Mena “verantwoordelijk is voor het plannen van de hinderlaag en de moord”.

ZEMBLA interviewt Geoff Thale, vice-president van de mensenrechtenorganisatie Washington Office on Latin America (WOLA). Thale kent de zaak goed. Hij zegt over Reyes Mena: “Als je het bevel geeft om burgers te vermoorden, dan schend je het internationaal humanitair recht. Deze man is een oorlogsmisdadiger, daar is geen twijfel over.”

Tot twee jaar geleden had El Salvador een amnestiewet. Die wet bepaalt dat verdachten van oorlogsmisdaden tijdens de burgeroorlog vrijuit gaan. Twee jaar geleden is de wet afgeschaft. Vervolging is in El Salvador nu mogelijk. Gert Kuiper, de broer van Jan Kuiper een van de doodgeschoten IKON-journalisten, heeft begin dit jaar in El Salvador aangifte gedaan tegen kolonel Reyes Mena. De Nederlandse ambassade voor El Salvador ondersteunt de aangifte. Maar de kolonel is vooralsnog niet aangehouden.

In Nederland was vervolging van Reyes Mena altijd al mogelijk. ZEMBLA doet daarover navraag bij het Openbaar Ministerie. Het OM laat weten dat zij “zoals gebruikelijk geen antwoord geven op de vraag of er een strafrechtelijk onderzoek is ingesteld.”

ZEMBLA weet geheime stukken van de VN-waarheidscommissie in handen te krijgen. Uit de stukken blijkt dat de Amerikaanse militair Bruce Hazelwood, destijds nauw contact had met kolonel Mario Reyes Mena.

In maart 1982 was Hazelwood als militair trainer werkzaam in de El Paraiso basis. Daar waren ook de militairen gestationeerd die de IKON-journalisten hebben vermoord. Een anonieme bron verklaart in de geheime VN-rapportage: “Voordat de patrouille vertrok, heeft Reyes Mena aan Bruce Hazelwood over het plan verteld, dat ze de journalisten zouden gaan vermoorden.”

Dat wordt bevestigd door een mailwisseling waarover ZEMBLA beschikt. In die mailwisseling praat Hazelwood met een collega-veteraan die ook in El Salvador heeft gediend.

Hazelwood schrijft over de dag van de moord: “Die avond waren mijn gesprekken met Mena heel openhartig en hij volgde mijn aanbevelingen – heel anders dan zijn eerdere handelen.”

ZEMBLA spoort Hazelwood op en confronteert hem in zijn woonplaats. De oud-militair ontkent dat hij erbij was: “Ik weet niet waar u het over heeft. Ik was ergens anders die dag”.

Geoff Thale, van de Washington Office on Latin America, zegt in ZEMBLA dat hij het Amerikaanse congres gaat oproepen om de zaak uit te zoeken. “Als een Amerikaanse militair kennis heeft van een geplande oorlogsmisdaad, dan is het zijn verantwoordelijkheid om dit te melden aan zijn superieuren.” Thale vindt ook dat de Nederlandse overheid actie moet ondernemen.