‘We zijn makkelijk te manipuleren’

In de Verenigde Staten komt het boek van Nick Davies, ‘Flat Earth News’, niet uit. ‘Daar zijn ze alleen geïnteresseerd in Amerikaanse feiten’, zegt de auteur. In landen als Vietnam, Thailand, Griekenland, Slovenië en China wel. En nu is het boek ook vertaald in het Nederlands, ‘Gebakken Lucht’. ‘Mijn onderzoek bevat voor 80 procent Engelse feiten. Maar het probleem dat ik aansnijd is universeel. Overal ter wereld merk ik dat journalisten worstelen met dezelfde problemen.’ Voor zijn boek liet Davies onderzoek doen door een Britse universiteit. Wat blijkt, journalisten controleren feiten in berichtgeving vaak niet, nemen makkelijk berichten van elkaar en zijn vrij eenvoudig te bespelen door de PR-industrie.

Davies: ‘Wat is de kern van journalistiek? Dat journalisten de waarheid brengen. Wij denken dat we dat doen en we denken ook dat het publiek ons ziet als brengers van de waarheid. Allebei is niet waar. Journalisten doen hun werk niet goed en het publiek heeft dat door. Ze vertrouwen ons niet meer. Over die crisis gaat mijn boek.’

‘Uiteindelijk komt het er op neer, dat we makkelijk te manipuleren zijn. Dat komt niet omdat journalisten slecht zijn, op een uitzondering na dan. Het komt door de omstandigheden waaronder we moeten werken. De toegenomen commercialisering heeft er toe geleid dat eigenaren alleen nog aan winst denken. Dat leidt tot bezuinigingen. Daardoor schrijft een journalist in Engeland nu drie keer zo veel artikelen als in 1985. Als je een journalist tijd afneemt, is het alsof je een timmerman zijn hamer afpakt. Journalisten hebben de tijd niet meer om zaken te controleren.’

En dus gaat het mis. Het tijdgebrek leidt tot allerlei andere bijverschijnselen, die Davies samenvat met ‘productieregels’. ‘Journalisten gaan op zoek naar ‘veilig nieuws’ dat niet afwijkt van wat anderen al gemeld hebben en we dus al weten. Ook kopiëren we het liefst andere media, vermijden ingewikkelde vragen en kiezen graag voor nieuws dat verkoopt in plaats van relevant is.’

Wat Davies betreft is de oplossing net zo simpel als onbereikbaar. Journalisten moeten weer terug naar de basis: de tijd nemen om de waarheid te vertellen. Als de op winst gerichte ondernemingen dat al niet in de weg staan, zijn het nu wel de economische crisis en de komst van internet. ‘Het verdienmodel van de hele industrie is weg. Mensen betalen steeds minder voor journalistiek.’

Wat te doen? Davies weet het ook niet. ‘Krijgt Rupert Murdoch gelijk met zijn betaalsites of The Guardian, die alle informatie gratis aanbiedt? En wat betekent dat voor journalisten? Ik weet het niet. Het kan best zijn dat er over twintig of dertig jaar geen journalisten meer zijn. Ik zou dat erg vinden, maar ik zie nog geen oplossing.’ Ook al ziet hij de nadelen, in een aantal gevallen is subsidie misschien een idee. ‘En in de VS zie je particuliere fondsen ontstaan die journalistiek mogelijk maken. Ik weet niet of dat op grote schaal gaat werken, maar het is een interessante ontwikkeling.’

In al die onzekerheid doen journalisten er goed aan in elk geval te blijven nadenken over de kern van hun werk. Davies schopt nog graag een paar heilige huisjes omver. ‘Stop de discussie over objectiviteit. De waarheid bestaat, want feiten kun je checken. Objectiviteit bestaat niet, want je onderzoek en de presentatie doe je vanuit een bepaalde invalshoek.’

Hoor en wederhoor mag van Davies aan de dijk. ‘Het levert verhalen op waarbij de journalist niet naar de waarheid op zoek hoeft. In plaats daarvan zet hij alleen maar de meningen op een rijtje. Dat is geen journalistiek. Als je feiten kloppen, kun je het nieuws gewoon brengen.’ En stop met het hoog houden van de mythe dat journalisten alles weten. ‘Schrijf eens wat vaker: Wij weten het ook niet.’

Davies vertelt nu twee jaar over zijn boek. De houdbaarheid van zijn verhaal komt in zicht. ‘Eigenlijk is het tijd voor een nieuw boek over de invloed van de PR-industrie op de journalistiek. Over propaganda. Dat zou iemand eens helemaal goed moeten uitzoeken. Ik ga dat niet doen.‘ Davies wil zich weer meer bezighouden met onderzoeksjournalistiek. Zo heeft hij nu zijn tanden gezet in de afluisteraffaire waarbij journalisten van News of the World politici en bekende Britten afluisterden. Het schandaal blijkt veel groter dan tot nu toe gedacht, schreef Davies vorige week.

‘Het is een belangrijk verhaal. De toenmalige verantwoordelijke bij de krant, Andy Coulson, is nu woordvoerder van de Tory-leider en mogelijk toekomstig premier David Cameron. Een man die zo denkt over privacy zou de regeringsleider niet mogen adviseren. The Guardian geeft me de ruimte voor dit verhaal. De rechtse pers houdt het stil, want zij luisterden af. En de BBC durft niet voluit te gaan omdat ze dat op kritiek van zowel de Tories als de rechtse kranten komt te staan.’

Het brengt Davies op zijn laatste zorg over het gedrag van de media. ‘Niets is meer heilig. De tabloids hebben ook in mijn privé-leven zitten graven. Ik pleit voor een tribunaal waar je als journalist vrijwillig je verhaal over het privéleven van iemand laat checken op maatschappelijke relevantie. Ik houd niet van controle vooraf, maar het lijkt me de enige manier om het ongebreideld schenden van de privacy enigszins in te dammen.’