‘Wat moet je als journalist als het OM alles doorvertelt?’

Zembla belde vorig jaar met het Openbaar Ministerie voor informatie over een aangifte. Zonder dat Zembla hiervan op de hoogte wordt gebracht, neemt het OM contact op met politie, gemeente en zelfs het bedrijf waar Zembla journalistiek onderzoek naar doet. Ze worden allemaal gewaarschuwd dat Zembla bezig is met een verhaal over hen. Mag dit wel?

Wat is er gebeurd?
Zembla was bezig met een journalistiek onderzoek naar DELA. Het parket Oost-Brabant had deze zaak onderzocht na een aangifte van een klokkenluider. Zembla belt met het OM in Den Bosch voor informatie. De persvoorlichter belooft terug te bellen. Enkele uren na dit telefoongesprek krijgt Zembla een email van DELA waarin ze vragen of het waar is dat ZEMBLA bezig is met een verhaal over hen. Op dat moment heeft Zembla DELA nog niet benaderd, dus hoe wisten ze dit? Als Zembla met hen belt, willen ze niet vertellen hoe ze dit weten.

Enkele weken later heeft Zembla een gesprek op het parket in Den Bosch. Bij dit gesprek zijn de persvoorlichter, de persofficier en de hoofdofficier van Parket Oost-Brabant aanwezig. Het was een gesprek zonder camera, off-the-record gesprek dus ook vertrouwelijk dacht ik.

Maanden later, Zembla had inmiddels besloten om geen programma over DELA te maken, wordt Zembla gebeld door een DELA-medewerker die is gedagvaard door DELA omdat ze deze ervan verdenken met de pers te hebben gesproken. Tot verbazing van de medewerker staat in de dagvaarding een samenvatting van het gesprek, dat Zembla had op het parket in Den Bosch.

Hij vraagt zich af hoe dat kan en wat hij daar mee te maken heeft. Zembla weet van niets.

Zembla vraagt aan de persvoorlichter van parket Oost-Brabant, hoe het kan dat DELA in het bezit is van een samenvatting van het off-the-record gesprek. Uit de emailwisseling die volgt blijkt dat de persvoorlichter van het OM de samenvatting heeft gemaakt en deze naar DELA, de politie en de betrokken gemeente heeft gestuurd. Zembla kreeg geen samenvatting.

Zembla neemt vervolgens contact op met hoofdofficier van justitie in Den Bosch voor een nadere uitleg. Er volgt een briefwisseling waaruit blijkt dat de hoofdofficier zelf, meteen na het eerste telefoontje van Zembla, DELA heeft geïnformeerd dat Zembla bezig was met een journalistiek onderzoek naar DELA. Verder heeft hij toen de betrokken gemeente en politie geïnformeerd zonder Zembla hierover te informeren.

Ook de samenvatting van het informele gesprek (met Zembla op het parket) is met zijn toestemming naar DELA, gemeente en politie gestuurd. Wederom zonder dat Zembla op de hoogte was. Volgens de hoofdofficier wordt daarmee de vertrouwelijkheid niet geschonden. “Omdat”, zo schrijft hij, “uw verzoek tot een vertrouwelijk onderhoud niets zegt over de toezegging van mijn zijde”.

Zembla neemt contact op met dhr. Bolhaar, voorzitter van het College van procureurs-generaal. Want dit College heeft een “Aanwijzing voorlichting Opsporing en Vervolging” gemaakt voor iedereen binnen het OM en politie die met voorlichting te maken heeft. Hierin staat nergens dat informatie afkomstig van journalisten zomaar met anderen gedeeld mag worden.

Alleen in §3.3 van de aanwijzing staat dat als “het OM of de politie wordt geconfronteerd met een journalist die onjuiste informatie (cursief JvD) wil publiceren, kan ervoor gekozen worden dat onjuiste verhaal uit de pers te houden door extra informatie aan de bewuste journalist te verstrekken”. In dat geval wordt ook de advocaat van verdachte geïnformeerd.

In de Aanwijzing staat dus dat een derde partij geïnformeerd kan worden als een (volgens het OM) een onjuist verhaal wil gaan publiceren. Maar dan wordt ook de journalist hierover geïnformeerd. En dat is nu niet gebeurd, want de hoofdofficier informeert DELA en gemeente zonder dat Zembla daarvan op de hoogte was. Hierdoor wordt volgens Zembla onafhankelijk journalistieke onderzoek/ nieuwsgaring ernstig belemmerd. Daarbij is het helemaal vervelend als zo’n gespreksverslag opduikt in een dagvaarding van een DELA-medewerker.

Zembla doet navraag bij dhr. Bolhaar, voorzitter van het College van Procureurs Generaal. Volgens Bolhaar is de handelwijze van de hoofdofficier niet in strijd met de Aanwijzing: “Hoofdofficieren zijn zelfstandig bevoegd in de behandeling van perszaken. Uitgangspunt is een (pro)actief en alert communicatiebeleid door het Openbaar Ministerie. Als u in de toekomst uitsluitend informatie wilt delen met het Openbaar Ministerie op de uitdrukkelijke voorwaarde dat die informatie niet met anderen wordt gedeeld, adviseer ik u dit vooraf helder te communiceren met uw gesprekspartner”.

Conclusie; Dus voortaan moeten journalisten van tevoren vertrouwelijkheid afspreken als ze met iemand van het Openbaar Ministerie praten. Tenminste, als de journalist er zeker van wil zijn dat de partij waar hij journalistiek onderzoek naar doet niet (pro)actief gewaarschuwd wordt door het Openbaar Ministerie.

Jos van Dongen
Verslaggever/ maker Zembla