Waarom bijt Staphorst niet van zich af?
De verhouding tussen Staphorst en de media kenmerkt zich door stereotypering en wantrouwen. Media klagen over een gesloten bolwerk en Staphorst verwijt de media eenzijdige beeldvorming. Beiden dragen zo bij aan onwaarachtige beeldvorming, concludeert Geertjan Lassche, die zijn roots in Rouveen, gemeente Staphorst, heeft. Hij schreef er zeven jaar geleden al weer dit stuk over. Nog steeds actueel.
Staphorst heeft een magnetiserende werking op media, kunstenaars en onderzoekers. Afgelopen jaren werkte ik mee aan www.staphorstinbeeld.nl waarin de verbeelding van Staphorst is geïndexeerd. Niet beschreven is hoe verschillend insiders en outsiders een bepaalde verbeelding beoordelen. Want waar de outsider meent dat die naar iets authentieks heeft zitten kijken, schudt de insider geregeld zijn hoofd.
Onlangs stelde de ontroerende documentaire ‘Houdt God Van Vrouwen’, van regisseur Emile van Rouveroy de positie van vrouwen en homo’s in Staphorst aan de kaak. Het toont de strijd van Hilligje Kok uit Rouveen voor de emancipatie van orthodox-christelijke vrouwen. Maar omdat het onderwerp ook beantwoordt aan wat de bühne al denkt van Staphorst, zijn weerwoord en reflectie van omgeving en kerk onmisbaar. Het behoudende deel van de gemeente (de SGP heeft 5 van de 17 raadszetels), waar de media zich doorgaans op richt, voelt zich miskent, maar gaat niet in debat. In de media beklaagt Van Rouveroy zich erover dat ‘de mannen’ (de kerk, red.) niet mee wilden werken, ondanks vele pogingen om ze te filmen. Daarom koos hij voor kunstgrepen: Een kerkdienst wordt nagespeeld en een voice-over leest uit correspondentie van de kerkenraad. Ook zien we de hoofdpersoon telefoneren met een SGP-raadslid over het vrouwenstandpunt en wordt de dominee na de kerkdienst geconfronteerd met het homostandpunt. Opnames zonder toestemming, volgens betrokkenen. Ondanks protest bleven de scènes in de film.
Het wantrouwen van het behoudende deel van Staphorst richting Van Rouveroy speelt al sinds zijn documentaire ‘Staphorst in tegenlicht’ (2007), waarin scherp wordt neergezet dat kerk en staat volgens hem twee handen op één buik zijn. Het wantrouwen werd nog eens versterkt na enige controverse over zijn tweede refo-film ‘Rijssens Stille Oorlog’ (2010) over lokale spanningen tussen christenen en moslims.
Daarom besloot de kerkenraad van de kerk van Hilligje Kok: ‘Vast weer een agenda, het brengt ons niks, we doen niet mee.’ Mede door gebrek aan wederhoor klinken nu onterechte conclusies dat Staphorst een ‘gay- en vrouwen onderdrukkende gemeenschap’ is en het christelijke dorp zich moet schamen over haar gebrek aan naastenliefde.
Kun je het überhaupt goed doen in de ogen van Staphorsters? De expressionistische schilderes Stien Eelsingh kreeg in de jaren ‘50, ondanks haar bohemienne levensstijl, wel toegang tot de bevolking en schilderde de meest intieme momenten, tot het sterfbed aan toe. Antropologe Hetty Nooy-Palm onthulde in haar boek ‘Staphorster volk’ (1971) opvallende seksuele issues. Ook is er de dichtbundel ‘Staphorst’ van Koos Geerds die de ziel van de gemeenschap blootlegt. Fotograaf Karine Versluis maakte intieme ‘snapshots’ van Staphorsters en de moderniteit. Staphorst herkende zich in bovenstaande producties.
Maar meestal voelt men zich in de hoek gezet of misbruikt. Logisch, zou je zeggen, met het fotografeerverbod (in 1937 ingesteld om de bewoners in klederdracht te beschermen tegen opdringerige fotografen), de volksgerichten (Staphorsters die plaatselijke normen en waarden overtraden werden in het verleden met de mestkar rondgereden) en de polio-crisis (in 1971 stierven kinderen omdat ze uit geloofsredenen niet waren ingeënt) is in den lande ook weinig eer te behalen.
Toch wordt er ook geregeld te gemakkelijk gescoord over de rug van de Staphorster gemeenschap. Wanneer orthodoxe christenen in het nieuws komen, zijn media er al snel bij voor voxpops. Op de markt of bij de supermarkt wordt de paar overgebleven vrouwen in klederdracht een microfoon onder de neus geduwd, hopend op een ‘primaire’ quote. Terugkerend beeld is de deur die dichtslaat of een hand voor de ogen. Deze uiting van geïntimideerd voelen, lijkt eerder reden om juist wel uit te zenden dan het portretrecht te eerbiedigen. Overigens wordt maar een fractie van de Staphorsters geplaagd door deze ‘hit and run-technieken’. Het grootste deel van de bevolking, normaal gekleed en in staat om nuances te plaatsen, blijft buiten beeld.
Wat ook als provocatie wordt ervaren, is het ongevraagd filmen van uitgaande kerken of geluidsmateriaal van preken (te koop bij de boekhandel) selectief te monteren.
De wrevel is van alle tijden. Max de Haas maakte in 1955 opnames van Staphorsters die wegvluchten. Volgens De Haas omdat ze in de camera het oog van de duivel herkenden. Staphorst was echter toen al moe van de vele ‘pottenkijkers’ en beu om ongevraagd in media te verschijnen. In 1971 maakte Wibo van de Linde voor Avro Televizier met verborgen camera zijn polioreportages in Staphorst. Met ‘boerenslimheid’ kreeg hij uiteindelijk een ouderling voor de camera. In 1972 won persfotograaf Piet de Nijs een prijs met een foto van een polioslachtoffertje in een rolstoel. In werkelijkheid leed het meisje aan een erfelijke aandoening. In 2004 suggereert de VPRO zonder enige onderbouwing dat Staphorsters zich uit wanhoop voor de trein gooien. Als in 2012 een opvangorganisatie in Nieuwleusen (tegen de grens met Staphorst) in opspraak komt, kopt de NOS met ‘Mishandeling opvanghuis Staphorst’.
Op Prinsjesdag zijn de media en Staphorst overigens dol op elkaar. Ieder jaar wordt hetzelfde groepje vrouwen in klederdracht vastgelegd, sommige alleen voor deze gelegenheid gekostumeerd.
Waarom bijt Staphorst niet van zich af? Als Staphorsters al met kritiek komen in lokale of christelijke kranten sijpelt dat zelden door naar de grote media. Het behoudende deel van Staphorst zal die massamedia (‘de wereld’) zeker niet zelf benaderen. Deels uit angst dat men niet serieus genomen zal worden. Daarnaast is het ongewoon in deze gemeenschap om zich uit te spreken als individu. Daarbij is men zo gewend aan de rol van ‘zwart schaap’ dat bestrijden van vooroordelen nutteloos wordt gevonden. Bovenal voelen de Staphorsters in alles de wil van God, ook in ‘slechte pers’. De blik is gericht op ‘de eeuwigheid’ en niet op de waan van de dag.
Wat als de kerk wel had meegewerkt aan ‘Houdt God Van Vrouwen?’ Dan was duidelijk geworden dat er verschillende kerken in Staphorst zijn (van orthodox tot ‘vrijzinnig’ met vrouwen op de kansel), dat vrijwel alle vrouwen zich gewillig schikken in hun rol ‘omdat het nu eenmaal de cultuur is’, dat vrouwen bedrijven leiden en in de kerk wel degelijk functies vervullen en dat Staphorst - met een boerencultuur - ook niet goed weet hoe met homo’s om te gaan. Dat laatste hadden diverse lotgenoten van Hilligje Koks zoon Willem kunnen bevestigen. Ook dat een commissie binnen de Gereformeerde kerk vrijgemaakt (een van de grotere kerken in Staphorst) heeft voorgesteld om vrouwen toe te laten tot alle ambten, blijft achterwege. Het is terecht dat Rouveroy dit thema aansnijdt, maar een breder kader had een evenwichtiger beeld gecreëerd.
Hoe krijg je toegang tot de Biblebelt? Kennis van de kerkelijke kaart en beleving van een gemeenschap zijn cruciale voorwaarden. Vertrouwen kun je niet afdwingen maar wordt je gegund. De focus ligt meestal op de kerk of de SGP. Media halen wat ze willen halen, zelfs bij auteursdocumentaires. Meestal is het betoog al klaar voor de opnames beginnen. Vanwaar die huivering voor het ronddwalen in deze oer cultuur? Waarom zou het documentaire-adagium ‘verblijven zonder oordelen’ niet voor Staphorst gelden?
Staphorst is net zo verantwoordelijk. Media dienen gesloten werelden te openen. Dat staat haaks op de cultuur van een gesloten gemeenschap die kiest voor isolatie. De Biblebelt moet af van de Calimero-rol, vrijer communiceren en wat zelfspot kan ook geen kwaad. Beter bedrogen worden in gegeven vertrouwen dan door te zwijgen een mank beeld creëren. Maar wellicht spreekt in die wens om waarachtigheid ook vooral mijn ideaal als journalist.
Praat mee
7 reacties
Pieter van den Berg, 9 november 2013, 22:51
Terecht hoe Geertjan Lassche naar beide kanten kijkt. Het kan ook anders! Met “Gospel in de polder” ging ons gereformeerd koortje uit Staphorst de uitdaging aan van een bezoek aan een Ghanees koor in de Bijlmer. Hoe geloof en muziek over cultuurgrenzen samenbindt! Zie: http://www.uitzendinggemist.nl/programmas/2162-gospel-in-de-polder
Jaap Verdenius, 11 november 2013, 12:03
Documentairemaker Geertjan Lassche is inwoner van de gemeente Staphorst en beklaagt zich over de beeldvorming rond zijn geboortedorp. Dat is op zich heel nobel van hem, maar beeldvorming is het terrein van pr-afdelingen en belangenbehartigers, niet van documentairemakers. Zij richten zich juist op de werkelijkheid waarin mensen leven; die werkelijkheid bevat vaak een conflict met een heersende macht. Dat de documentairemaker dit aan het licht brengt kun je veroordelen als onwaarachtige of negatieve beeldvorming, maar ik schat dat 90% van de films op het IDFA dan hetzelfde verwijt valt te maken. Documentairemakers zijn nu eenmaal minder dienstbaar dan Lassche het graag ziet.
De meeste van zijn pijlen zijn gericht op de film “Houdt God van Vrouwen?” van Emile van Rouveroy, die gaat over Hilligje Kok, inwoonster van datzelfde Staphorst die in conflict raakt met haar kerk wanneer ze haar ondergeschikte rol als vrouw ter discussie stelt. Met name schuift Lassche het Van Rouveroy in de schoenen dat de kerkenraad in kwestie niet meewerkte aan de film vanwege diens reputatie van luis in de Staphorster pels. Afgezien dat dit een onbewezen stelling is (of heeft Lassche soms een microfoon in de consistoriekamer hangen?), worden hier aanleiding en reden verwisseld. De werkelijke reden was immers dat de kerkenraad op religieuze gronden besloot niet met Hilligje in gesprek te kunnen gaan, daarmee haar medewerking aan elke film over dit onderwerp uitsluitend, of de regisseur nou Van Rouveroy heet of niet. Dit blijkt duidelijk uit de briefwisseling tussen Hilligje en kerkenraad, die overigens door Lassche nogal flauw wordt afgedaan als ‘kunstgreep’, alsof de authenticiteit van deze correspondentie er niet toe doet.
Vervolgens vraagt Lassche zich af wat er zou zijn gebeurd als de kerk wel had meegewerkt aan “Houdt God van Vrouwen?” Hij concludeert dat het allemaal niet zo erg zou zijn als Van Rouveroy het voorstelt. In de argumentatieleer heet zoiets een counterfactual: Wat als datgene wat gebeurd is, nou eens niet gebeurd zou zijn? Uiteraard komt dat de beeldvorming van pas, maar het leidt niet tot waarachtigheid in journalistieke zin. Het feit is immers dat de kerk niet meewerkte, omdat ze het conflict met Hilligje dacht op te lossen door het gesprek uit de weg te gaan. Wie denkt dat hij dichter bij de werkelijkheid komt door de feiten te negeren maakt zich schuldig aan dagdromen of erger.
Aan het einde van zijn artikel heeft Lassche nog een pr-advies voor Staphorst: Men moet “vrijer gaan communiceren, meer vertrouwen geven en meer zelfspot tonen”. Ik heb Groot Nieuws voor Lassche: Aan al deze wensen wordt in “Houdt God van Vrouwen?” tegemoet gekomen door Hilligje Kok, die namelijk deel uitmaakt van datzelfde Staphorst! Het is nogal merkwaardig dat Lassche dit over het hoofd ziet. Kennelijk tellen vrouwen in zijn visie nog steeds niet mee?
Jaap Verdenius, editor van “Houdt God van Vrouwen?”
A. Proos, 13 november 2013, 14:12
De ‘heer’ Rouveroy heeft meerdere keren met de SGP contact gehad in het voortraject van zijn documantaire, vooral mondeling.
Dat verliep akelig omdat hij bij het maken van afspraken altijd vaag bleef en slagen om de arm hield, ook als er uitdrukkelijk doorgevraagd werd.
De ‘heer’ Van Rouveroy was welkom bij het openbaar gedeelte van de SGP-bijeenkomst.
Ook kreeg hij toestemming te filmen tijdens de pauzes en bij het in- en uitgaan van de vergadering.
Daar heeft hij ruimschoots gebruik van gemaakt.
In de film wordt de indruk gewekt dat mevrouw Kok niet aanwezig mocht zijn bij de SGP-partijdag en dat zij het Psalmgezang van buiten mocht aanhoren.
De werkelijkheid is dat zij, met haar regisseur, aanwezig was bij het openbaar gedeelte van de Partijdag.
Daar is volop gefilmd door de ‘heer’ R en zijn crew.
Daarbij is van belang te weten dat mevrouw Kok een kaart heeft gekregen omdat er gemeld werd dat zij lid van de SGP is.
Alleen leden hebben toegang tot de Partijdag.
De SGP verkeerde in die veronderstelling dat zij lid is van de SGP op basis van mededelingen van de ‘heer’ R.
Hij heeft dat ettelijke keren gezegd.
Pas later bleek dat mevrouw Kok géén lid is van de SGP.
Anders gezegd: de ‘heer’ R. heeft zich onder valse voorwendsels toegang verschaft tot de Partijdag.
Deze leugen had hij uiteraard nodig om überhaupt binnen te komen, maar het werpt wel bijzonder licht op zijn werkwijze.
De indruk wordt gewekt dat mevrouw Kok de toegang werd geweigerd tot de partijdag.
De beelden die daarvoor gebruikt zijn hebben geen betrekking op de partijdag, maar op de persconferentie na afloop van de besluitvormende vergadering over het vrouwenstandpunt.
Mevrouw Kok is er op gewezen dat die persconferentie alleen bestemd was voor leden van de pers.
Dat gesprek duurde overigens kort omdat de ‘heer’ R., toen hij SGP-medewerkers met mevrouw Kok zag overleggen, zijn camera- en geluidsman onmiddellijk opdracht gaf dat gesprek te filmen.
Uiteindelijk heeft mevrouw Kok tóch ettelijke keren geprobeerd wél bij de persconferentie te zijn.
Voor ieder die daarbij aanwezig was, ook journalisten van andere media, was duidelijk dat zij daarbij gestuurd werd door haar regisseur, de ‘heer’ R.
Door knip- en plakwerk lijkt het er nu op dat mevrouw Kok niet bij de SGP-Partijdag mocht zijn.
Daar hebben we een term voor: manipulatie.
Als de ‘heer’ R óók de overige delen van zijn documentaire zo heeft gemaakt, komt dat zijn geloofwaardigheid niet ten goede.
Manipuleren is een vak, en de ‘heer’ R verstaat dat vak goed.
Jaap Verdenius, 14 november 2013, 11:24
Het is niet ongebruikelijk dat politici en voorlichters documentairemakers beschuldigen van manipulatie wanneer de strekking van een film hun niet bevalt. Maar waar mocht mevrouw Kok nu precies bij aanwezig zijn en hoe is dat in de film gerepresenteerd?
De heer Proos vergat te vermelden dat mevrouw Kok op het moment van filmen aspirant-lid was van de SGP in de aanloop naar een volwaardig lidmaatschap. De filmploeg had toestemming om te filmen. Waar nu de leugen zit moet Proos maar eens uitleggen.
Mevrouw Kok kon op de Partijdag aanwezig zijn bij het openbare gedeelte, maar niet bij het niet-openbare gedeelte of de persconferentie. Proos kan toch moeilijk betwisten dat de film dit overeenkomstig de feiten in beeld brengt.
Dat mevrouw Kok de toegang werd ontzegd tot de persconferentie is het goed recht van de SGP; vervolgens is het mevrouw Kok haar goed recht om daarover haar mening naar voren te brengen. Is het manipulatief om een meningsverschil in beeld te brengen, verandert dat iets aan de feiten? Natuurlijk niet, Proos vindt het gewoon vervelend dat mevrouw Kok voor haar mening uitkomt.
In plaats van gratuite beschuldigingen te uiten kan Proos beter zijn eigen tekst eens onder de loep nemen, het suggestieve gebruik van aanhalingstekens en initialen is een Kamervoorlichter onwaardig.
Jaap Verdenius, editor van “Houdt God van Vrouwen?”
T. Bijker, 14 november 2013, 14:34
Geertjan Lassche wil graag dat Staphorst van zich afbijt. En voornamelijk de orthododoxe Staphorster.
Als orthodoxe inwoner wil ik toch reageren. Ten diepste begrijp ik de intentie van de film niet.
Mevr Kok heeft toch de vrijheid om te zoeken naar een kerk die haar mening deelt? Dit heeft ze namelijk een aantal jaren eerder ook al gedaan. Nu is ze weer van overtuiging verandert. Ze kan ook nu deze vrijheid nemen. We leven toch in een vrij land, waar vrijheid van mening en godsdienst is? En is dat politiek gezien niet hetzelfde. Als ze tegen het vrouwenstandpunt, en het standpunt van de homo’s is, waar de SGP voor staat. Waarom verzet ze zich zo tegen de HHK en SGP? Waarom laat ze een ander niet in haar waarde? Mogen wij geen vrijheid, moeten we ons dan aanpassen aan haar mening en overtuiging? Er is toch in Nederland een overvloed aan kerken en politieke partijen waar ze tussen kan kiezen. Als ze dan van overtuiging verandert, en ze wil vrijheid, moet ze mijns inziens ook een ander de vrijheid gunnen. En niet landelijk een eenzijdig, negatief beeld hiervan geven.
Naar mijn mening vertolkt ze hiermee de gevoelens en gedachten van seculier Nederland. We willen allemaal vrijheid, en schreeuwen hard, dat we godsdienstvrijheid, en vrijheid van meningsuiting hebben. Maar we gunnen het een ander, en vooral orthodox Nederland niet. Als ik als vrouw in de politiek wil, of op de kansel zou willen staan. Ga ik niet op SGP stemmen, en ook niet naar de HHK.
Jaap Verdenius, 18 november 2013, 10:55
Bijker stelt dat de vrijheid van meningsuiting of godsdienst in het geding raakt, zodra men zich zou moeten aanpassen aan de mening van Kok. De vraag is echter waarom dat zo zou zijn. In het geval dat de SGP of de HHK overstag zouden gaan voor Kok, zou Bijker immers een andere partij kunnen zoeken of oprichten. De vrijheid die Bijker Kok voorhoudt geldt ook voor Bijker zelf.
Bijker hecht er belang aan dat mensen in hun waarde worden gelaten, maar door te stellen dat Kok de gevoelens van seculier Nederland vertolkt, lijkt Bijker te willen ontkennen dat Kok haar eigen gevoelens vertolkt. Wie laat wie nu niet in haar waarde? Bijker zou de authenticiteit van de gevoelens van Kok niet in twijfel horen te trekken.
Jaap Verdenius, editor van “Houdt God van Vrouwen?”
Hilligje Kok-Bisschop, 2 december 2013, 12:29
Mag ik reageren op Bijker’s opmerkingen? Want dat wordt, denk ik, wel eens tijd.
Een bekend Bijbels woord springt in mijn gedachten:
“Want de liefde van Christus dringt ons.”
Juist als Christenen moeten we eensgezind zijn onder elkaar en elkaar verdragen.
Zij zegt de film, ten diepste, niet goed te begrijpen. Mannen, predikanten, ouderlingen ontbreken. Hun visie ontbreekt.
Er is nu geen hoor en wederhoor, ook de filmmaker zelf vind dit een gemis.
Ik heb mijn best gedaan eerlijk te zijn in de film en ik ben met mensen omgegaan zoals het hoort. Één van mijn vriendinnen uit Zeeland
verzet zich tegen sommige van mijn standpunten. De film laat haar uitvoerig aan het woord. En we bleven en zijn vriendinnen.
Stellig moet mijn voormalige kerk en de SGP even slikken. Maar ze hadden toch éven kunnen laten blijken wat hun
standpunt is ? Als Van der Staaij gezegd had dat het grootste deel van de kiesverenigingen mee ging in het erkennen van
het passieve kiesrecht voor ons vrouwen, maar een aanzienlijke minderheid niet, dan was dat duidelijk geweest…
Nu merk ik dat – en het is publiekelijk gemaakt door de SGP Staphorst zelf –dat zelfs een vrouw geen simpel lid kan worden. Moet ik dan overstappen naar een andere partij ondanks dat ik de hoofdlijnen van de SGP onderschrijf? Het is wel de 21e eeuw hoor.
Ik heb 40 jaar op de SGP gestemd en deze vertegenwoordigd in de gemeente. Altijd wilde de gemeente graag dat van elke kerk iemand vertegenwoordigd was, vrouw èn man, of het nu om Veilig Verkeer, Natuurbescherming, SIRIZ, Dorpraad of de Werkgroep Waarden en Normen ging, altijd was ik bereid. Daar dus wel toelaten?
Nu van buitenaf, na strijd en verzet, de SGP wordt opgelegd vrouwen ook op de kieslijst te zetten, vinden ze dat niet kunnen volgens Gods gebod.
Maar God heeft man en vrouw geschapen met gelijke rechten en plichten, tot hulp tegenover elkaar. Dat was altijd
zo, vanaf de schepping. De man deelt eenmaal verworven posities kennelijk niet gemakkelijk met vrouwen. Of het in onze kerk is, de katholieke kerk, het orthodox joodse geloof of de islam. Raar eigenlijk.
Ik wil helemaal geen vrouw zijn die het voor het zeggen wil hebben. Vrouwen die liever in het gezin willen blijven… niets op tegen.
Maar evengoed hadden de kerk en de politiek mijn ruime interesse en vond ik het belangrijk voor de toekomst van mijn kinderen
en andermans kinderen daarbij betrokken te zijn. Daar hoeft een vrouw niet van uitgesloten te worden.
Dezelfde Paulus die zegt dat een vrouw geen ambt mag bedienen, prijst de vrouw in 1 Tim 5 : 9 aan, vooral vrouwen boven de 60 jaar. Het is maar net
wat je wil lezen, ik heb deze tekst voorgelegd aan de SGP, juist in Staphorst. Ze wisten helemaal niet dat deze tekst in de Bijbel stond….
En daar loop ik ook in de kerk tegen aan. Nergens is een vrouw aanwezig. ik moet alles vragen en dan wordt er inhoudelijk niet op ingegaan
en kun je geen kant op. Je moet maar afwachten en luisteren wat de gereformeerde leer ervan zegt. In zekere zin
wordt mijn eigen denken uitgeschakeld. Het voelt als monddood maken. Er zijn vast meer vrouwen die dat zo voelen, maar niet
uit de schaduw durven treden. Is dan de énige uitweg: Zoek een andere kerk of partij die wel bij jou past? Is dat de bedoeling van Gods
Woord?
Gods Woord en de kerk zijn mij lief.