Tussen aanslagen en kattenfilmpjes

Praten over katten brengt niet alleen lucht in zwaarbeladen politieke gesprekken. Dierenfilmpjes staan ook symbool voor een overheid die op cruciale momenten informatie achterhoudt en in plaats daarvan entertainment brengt op televisie.

De onafhankelijke en kritische nieuwsvoorziening in Turkije ligt onder vuur. Na de mislukte coup op 15 juli vorig jaar zijn 150 journalisten en mediawerkers opgepakt en 169 mediaorganisaties gesloten. Ook nam de overheid maatregelen om nieuws rondom aanslagen te controleren. Zo mogen schokkende beelden niet getoond worden. Om deze reden zijn zowel de website als de app van de NOS geblokkeerd in Turkije. De NOS zette beelden van de moord op de Russische ambassadeur Andrej Karlov in Ankara online. Daarnaast mogen journalisten na aanslagen geen overhaaste uitspraken doen over wie er verantwoordelijk is. Beide maatregelen zorgen ervoor dat de overheid als eerste met een versie van de gebeurtenissen kan komen. Cruciaal in een land waarin mainstream media als spreekbuis van de overheid fungeren.

Turken praten graag over nieuws. Al dan niet gedwongen, omdat actuele gebeurtenissen al snel het gesprek van de dag bepalen. De nieuwsconsumptie is hoog in Turkije. Uit onderzoek van The Broadcasting Board of Governors (BBG) blijkt dat 65 procent van de Turken wekelijks online gaat om nieuws te checken. Onder de Koerdische bevolking ligt dat op 70,8 procent. De helft van de Turkse bevolking leest wekelijks een krant of tijdschrift. De krant Hürriyet – met een mainstream, centrum-links, seculiere inslag – is met een oplage van 334.000 exemplaren de grootste krant van Turkije.

Daarnaast blijkt het sociale netwerk een bron van nieuws: vier op de vijf Turken ontvangt nieuws via familie en vrienden. 98 procent van de Turken heeft een televisie. De meest bekeken nieuwskanalen zijn ATV (28.9 procent), Fox TV (27.1 procent) en Kanal D (23.2 procent). Dit zijn commerciële zenders. Koerden keken daarnaast ook naar het pro-Koerdische kanaal IMC TV, een van de omroepen die na het uitroepen van de noodtoestand gesloten werd. Uit het onderzoek van BBG – gepubliceerd in februari 2017, maar afgenomen voor de coup – blijkt verder dat ruim 70 procent van de bevolking enigszins tevreden is met de informatieverstrekking in de media. 20 procent is erg tevreden.

Mustafa Ipek (44)
Conservatief

‘Allah first, Erdoğan second’ is mijn motto. Ik sta achter de overheid. Ja, afgelopen jaar zijn er journalisten opgepakt in Turkije. Maar zij schreven over Fethullah Gülen en vormden een bedreiging voor de staatsveiligheid. In dit geval is het goed wanneer mediaorganisaties gesloten worden. In Turkije heerst persvrijheid, je kunt zeggen en schrijven wat je wilt. Turken zeggen slechte dingen over Erdoğan’s moeder bijvoorbeeld. Of over de vicepremier. Dit soort berichten zie ik regelmatig in de media verschijnen. Als er geen vrijheid was, zou je dit niet kunnen lezen. Ik zie mezelf als een actief en kritisch nieuwsgebruiker. Zowel sport als landelijk politiek nieuws heeft mijn interesse. Ik lees kranten, luister in de auto naar het nieuws en thuis kijk ik tv. Ook zit ik in verschillende WhatsApp-groepen waarin we nieuws met elkaar delen. Praten over politiek doe ik de hele dag. Met collega’s, vrienden en familie. Er gaat veel nepnieuws rond. Daarom vergelijk ik nieuws: ik lees verschillende bronnen en op die manier vorm ik mijn mening. De kranten die ik lees, Hürriyet en Takvim zie ik als betrouwbare bronnen. Of er iets veranderd is in de afgelopen jaren? Nee. De nieuwsvoorziening is hetzelfde gebleven in Turkije en door social media alleen maar toegankelijker geworden.’

Berna Atahan (52)
Liberaal

‘Ik verafschuw nieuws. Ik heb met mezelf afgesproken dat ik ’s ochtends geen nieuws kijk, want ik word er depressief van. Elke ochtend heb ik een frisse start nodig in dit land. Er moet brood op de plank komen, dus overdag focus ik op werk. Ik werk met een team jonge mensen, via hen hoor ik wat er op social media besproken wordt. Ook volg ik een aantal betrouwbare Turkse journalisten op Twitter. Als ik ’s avonds thuis kom, hoe laat ook, kijk ik internationaal nieuws. Turkse zenders kan ik niet uitstaan. Het doel van staatsomroepen is om de bevolking in slaap te sussen. Hoe? Ze houden ons dom. We kijken massaal naar hoe een brandweerman een kat uit de boom haalt, terwijl het land in brand staat. Daarom kijk ik naar BBC, CNN en Bloomberg. Ik zie mezelf echter niet als een actief mediagebruiker. Ik werk in de kunstsector. Kunst brengt me tot rust en nieuws maakt me onrustig. Ik huil zodra ik beelden over aanslagen in Turkije zie. Het afgelopen jaar is de controle van de overheid op de nieuwsvoorziening alleen maar extremer geworden. Nieuwsorganisaties sluiten, websites gaan uit de lucht. Nog even en Turkije is afgesloten van de wereld.’

Cansu Şenkan (27)
Socialist/communist

‘Al het nieuws is beschikbaar in Turkije. Je moet alleen wel goed zoeken. En dat doen de meeste Turken niet, ze geloven wat ze lezen en op tv zien. Ik boycot mainstream media. In plaats daarvan check ik alternatieve websites van linkse activisten, belangengroepen en journalisten. Alles online, zowel via websites als social media. Op vier manieren zie je dat de Turkse overheid de mainstream media onder controle heeft: alle tv-programma’s laten hetzelfde zien. Kritische journalisten zitten in de gevangenis. Nieuws wordt achtergehouden. En Erdoğan heeft ervoor gezorgd dat iedereen die tegen hem is, opgepakt kan worden. Daarmee staat niet alleen persvrijheid in Turkije onder druk, maar het hele vrije woord. Op straat is je mening niet veilig. De aanval van Erdoğan op de media startte na de Gezi-protesten, maar heeft na de coup nog extremere vormen aangenomen. Websites die ik volg, zoals sendika.org, zijn regelmatig uit de lucht. De site krijgt dan een nieuwe toevoeging, zoals sendika24, maar zodra dat bekend is, gaat de website weer offline. Daarnaast check ik Twitter als er breaking news is. Dan moet je er wel snel bij zijn, want de overheid blokkeert Twitter zodra er ophef in het land ontstaat.’

Sinan Hatipoğlu (19)
Politieke stroming: geen

‘Weet je nog dat tijdens de Gezi-protesten in 2013 een documentaire over pinguïns werd uitgezonden op Turkse tv, terwijl omroepen over de hele wereld live verslag uitbrachten van de gebeurtenissen in Istanbul? Dit is typerend voor de Turkse media. Ik lees Hürriyet wekelijks. Wat in deze krant staat is betrouwbaar, maar bepaalde gevoelige onderwerpen vermijden ze. Het nieuws in dit land is nooit compleet en daarom is het onmogelijk om achter de waarheid te komen. Neem het recente conflict tussen Nederland en Turkije. Je hebt het Nederlandse nieuws tegenover het Turkse nieuws. Wat is dan waarheid? Het beste dat je kunt doen, is zelf kritisch blijven. Daarom check ik verschillende bronnen. Het meeste nieuws haal ik van Facebook en Instagram. Op Instagram volg ik nieuws rondom thema’s als klimaatverandering en via Facebook volg ik vrienden die actief nieuws delen. Daarnaast praten we op de universiteit over de ontwikkelingen in Turkije. Maar ook daar staat kritisch denken onder druk. ‘Word ik opgenomen? In dat geval ben ik het met de overheid eens.’ Zei een docent vorige week. Ik vind het belangrijk om op de hoogte te zijn van wat er gaande is. Maar soms wilde ik dat ik naïef was. Naïviteit is in dit land een groot geschenk.’