‘Toch lonkt die vaste plek’

Mail van de VPRO: een reactie op mijn sollicitatiebrief voor het Radio 1-programma Bureau Buitenland. Ik open het bericht, voorzichtig hopend op een uitnodiging. Helaas – niet gelukt. ‘Vanwege de overweldigende respons kunnen wij geen persoonlijke toelichting geven.’

Op de woordkeus ‘overweldigend’ valt weinig af te dingen: de redactie heeft bijna 600 brieven ontvangen. Dat staat gelijk aan twaalf touringcars vol sollicitanten. Of ruim drie keer de redactie van NRC Handelsblad. En dat voor een bescheiden vacature: twee junior redacteuren voor 24 uur, met in eerste instantie een aanstelling voor een jaar.

Als ik er in de kroeg over vertel aan vrienden, kijken ze me ongelovig aan. 600 sollicitanten is in de meeste sectoren ondenkbaar.

Zelf kijk ik er niet meer van op. Van de vijf keer dat ik vorig jaar solliciteerde had ik de minste concurrentie voor het Martin van Amerongen fellowship bij De Groene Amsterdammer. Voor deze eenjarige leerplek kwamen 140 brieven.
Dat valt in het niet bij wat De Corres­pondent vorig jaar binnenkreeg. De redactie had ruimte voor twee nieuwe correspondenten en heeft dat geweten ook: er reageerden ruim 800 mensen. Een uitschieter, dacht ik toen: iedereen wil wel werken bij een hippe groeibriljant als De Correspondent.

Maar ook bij minder bekende media als Bureau Buitenland loopt het aantal reacties dus in de honderden. Waarom blijf ik het eigenlijk proberen? Ik ben namelijk heus tevreden als freelancer. Ik ben vrij, kan publiceren op wisselende podia, en elk koffietentje in Amsterdam uitproberen.

Toch lonkt telkens weer die vaste plek. Op tijd je geld krijgen! Vrije weekenden! Pensioenopbouw! Verleidelijke luxes voor een freelancer, wiens bestaan wordt gekenmerkt door fragiele financiën en een grillige agenda.

De leermogelijkheden spelen ook mee. Als begin-twintiger heb ik behoefte aan collega’s waaraan ik me kan optrekken. Een omgeving waarin ik kan louteren.

Klagen dat dit voor mij (nog) niet is weggelegd doe ik niet. Dat de media­banen niet aan de bomen groeien hoor ik al sinds de eerste dag van mijn opleiding journalistiek. Nee – ik ben welbewust het gevecht tegen de bierkaai aangegaan.

Toch overmeestert de moedeloosheid me soms. Is het dan echt een utopie dat ik als jonge afgestudeerde ergens aan de slag kan?

Ik raak steeds nieuwsgieriger naar hoe redacties omgaan met al die brieven. Hoe maken ze de schifting? Misschien dat ze selecteren op de eerste zin. Een sollicitant die zijn brief slecht begint valt gelijk af, zoiets. Of zouden ze alles van begin tot eind lezen? En wie zijn eigenlijk al die sollicitanten?

Ik besluit te bellen met Bureau Buitenland, waar mijn meest recente poging stukliep. ‘We schrokken van de hoeveelheid reacties’, vertelt eindredacteur Herman Schulte Nordholt. ‘Aanvankelijk stond de vacature alleen op de VPRO-site. Er reageerden toen weinig mensen met kennis van een bepaalde taal of cultuur, die we zochten. Daarom hebben we de vacature verlengd en op Villamedia.nl laten zetten.’

Toen ging het heel snel, vertelt Schulte Nordholt. ‘Er kwamen bijna 600 reacties, waarvan 200 op de laatste dag. Dat was ook weer niet de bedoeling. De brieven stromen nu, weken na de deadline, nog steeds binnen.’

De eindredacteur was drie dagen – waaronder zijn vrije weekend – aan het lezen. Daarnaast kregen twee redacteuren van Bureau Buitenland allebei één helft van de stapel. Uit deze dubbele ballotage werden uiteindelijk twaalf mensen gekozen voor een gesprek.

Het aantal overgekwalificeerde sollicitanten viel Schulte Nordholt op. ‘Mensen die heel Hilversum al gezien hebben. Het voelt scheef om hen voor een junior plek aan te nemen.’

Tegelijkertijd waren er veel sollici­tanten zonder journalistieke ervaring. Dat gebeurt vaker. Zo kreeg Wilma Haan als adjunct bij NU.nl vaak reacties van niet-journalisten, vertelt ze. Ik heb haar opgebeld omdat ze me afgelopen zomer aannam als freelancer bij NU.nl. Het was de enige keer dat ik door een sollicitatieprocedure heen kwam – al was het geen vaste functie – en ben benieuwd hoe dat verliep.

‘Er kwamen meer dan 100 brieven. Zulke aantallen was ik wel gewend bij NU.nl’, vertelt Haan, die inmiddels bij Het Parool werkt als chef nieuws. Grappig detail: het was in mijn voordeel dat ik man was, want de betreffende deelredactie was overwegend vrouwelijk. Haan, lachend: ‘Maar je was geen excuusman hoor’.

Veel niet-journalistieke sollicitanten zijn academici. Zowel Haan als Schulte Nordholt verkiezen ‘echte’ journalisten. Toch heb ik het idee dat academici populairder worden, zeker bij de meer intellectuele media.

Zo zie ik op Twitter dat Thijs Kleinpaste, een historicus die geweldige essays schrijft, het Martin van Amerongen fellowship bij De Groene heeft gekregen waar ik op aasde. De moedeloosheid slaat op dat moment weer even toe. Kandidaten van zijn kaliber dingen dus óók mee.

Ik stuur hem een berichtje, benieuwd naar zijn overwegingen. Hij vertelt dat De Groene hem aansprak vanwege de combinatie journalistiek-essayistiek. Hij had vooraf nauwelijks journalistieke ervaring. Waarschijnlijk is Kleinpaste daarom uitgekozen, denk ik bij mezelf, en was ik té ervaren.

Overigens zou het mij best uitkomen als academici meer in trek raken. Sinds afgelopen zomer ben ik ook antropoloog. De motivatie om die master in 2013 te beginnen was deels ingegeven door een vergeefse sollicitatie bij nrc.next. De krant zocht destijds vier jonge redacteuren. Van 297 optanten werd ik het niet.

Ik zoek het antwoord van nrc.next van toen terug. Ook daarin viel het woord ‘overweldigend’. De kwaliteit van de sollicitanten was bovendien hoog. ‘Dat is enerzijds verheugend, anderzijds maakte het ons een beetje treurig: we zouden zo graag meer mensen een plek willen geven’, leest de mail.
Het heeft inderdaad iets tragisch: talloze talenten, weinig lege stoelen.

Ondanks dat ik met die master antropologie vooral een betere journalist wilde worden, sloot ik een switch niet uit. Achteraf stelde ik vast dat de journalistiek toch écht mijn wereld was. Ik hoopte, misschien naïef, dat de baankansen in de voorgaande twee jaar verbeterd waren.

Maar het is eerder omgekeerd. Zo vertelt Schulte Nordholt dat hij twee jaar geleden ook mensen nodig had, voor 32 uur. Toen ploften er ‘slechts’ 220 brieven op de mat: bijna tweederde minder dan de laatste keer.

Hoe onderscheid je je nog?

Mijn master heeft zich nog niet bewezen als breekijzer. Veelal wordt juist werkervaring gevraagd, liefst in specifieke functies. Als de eisen soepeler zijn stapelt het aantal gegadigden zich ook meteen op.

Een goede brief blijft krachtig, suggereert Schulte Nordholt. ‘Het verbaast me hoe vaak de brieven de laatste keer bleven hangen bij: “het lijkt me leuk om bij de VPRO te werken en ik reis graag”. Mensen die echt iets inhoudelijks zeiden over buitenlandjournalistiek hadden een plus bij mij.’

Staat genoteerd.

Terwijl ik aan dit artikel werk, spreek ik een collega die na vijf jaar vaste dienst ontslag nam. De reden: hij verlangde naar de vrijheid van het freelancen. Op een redactie werken is toch een kantoorbaan, zegt hij. Ik verklaar hem quasi-serieus voor gek, maar hij zet me wel aan het denken.

Diezelfde avond haal ik een deadline terwijl ik aan een speciaalbiertje nip. Ik beloon mezelf met de nieuwste aflevering van Modern Family. Het is al twaalf uur, maar die wekker kan best wat later.

Geen kantoor waar ik mij morgen hoef te melden.