Step Vaessen: ‘Nederland werd het centrum van de wereld en daaromheen werd het steeds stiller’

Nee Eefje, aan jouw verhalen over de schrijnende COVID-19-uitbraak in China heeft het trage en lakse Nederlandse beleid niet gelegen. Je geeft zelf antwoord op je vraag. ‘Nederland lijkt te hebben gedacht dat het coronavirus een Chinese curiositeit is, iets dat nooit te nimmer in Nederland kan gebeuren. Was het niet duidelijk dat Wuhan geen armoedig provincie stadje is maar een van China’s megasteden? Dat de gezondheidszorg er tot de beste van het land behoort. Het toont een pijnlijk gebrek aan kennis over China’,  schrijf je. Dit is precies de reden waarom Nederland niet van China leerde, niet van Zuid Korea, niet van Singapore, en zo kan ik nog wel even doorgaan.

Ik zal voor veel collega’s niets nieuws vertellen als ik concludeer dat tijdens mijn ruim twee decennia als buitenlandcorrespondent de wereld buiten Nederland steeds kleiner is geworden. Toen ik nog voor de NOS in Indonesië werkte grapte ik soms dat ‘mijn’ land met 260 miljoen inwoners - nota bene een voormalige kolonie - blijkbaar van de Nederlandse aardbol was gevallen. Nederland werd het centrum van de wereld en daaromheen werd het steeds stiller.

Dit was heel anders toen ik in 1997 naar Indonesië vertrok. Grote belangstelling was er voor de meest diepgaande reportages die het land echt op de kaart zetten. Informatie stond voorop en ik kwam handen tekort om aan de grote vraag vanuit Nederland te voldoen. Daar kwam plotseling verandering in met de moord op Pim Fortuyn in 2002, althans dit is voor mij altijd het begin van de verschraling van de buitenlandjournalistiek geweest.

Bij de NOS ging er toen een schok door de redactie dat ze de beweging waar Fortuyn uit voorkwam te weinig in het vizier had gehad. Het roer moest om, journalisten moesten uit hun ivoren torens komen en contact maken met de onderbuik van Nederland. Mijn collega’s dan want ik was nog steeds druk met het maken van diepgravende verhalen uit Indonesië en de rest van Azië.

Verhalen waar vanaf toen steeds minder interesse voor was. Steeds vaker kreeg ik te horen dat mijn reportages een Nederlandse invalshoek moesten hebben zodat het voor de kijker geen ‘ver van zijn bed show’ zijn. Ook werd mij op het hart gedrukt dat ze vooral ‘leuk’ met andere woorden luchtig moesten zijn want anders keek niemand. De resultaten waren vaak - niet altijd gelukkig - reportages met een ietwat cynische ondertoon en stereotiepe boodschap: kijk eens naar die gekke Indonesiërs! (Chinezen, Nigerianen, Argentijnen, Duitsers enzovoorts). Wat er daadwerkelijk in een land aan de hand was, werd een simplificatie en dramatisering van de werkelijkheid. Vooral als dit land ver van Nederland verwijderd was. Ik heb er geen onderzoek naar gedaan maar het ligt voor de hand dat een kleinere rol voor buitenlandberichtgeving gevolgen heeft voor de algemene kennis die mensen over de wereld hebben. 

Ik herinner me een discussie in 2011 tijdens de Dag van de Buitenlandjournalistiek met Journaal-hoofdredacteur Marcel Gelauff die beweerde dat veel kijkers niet op ingewikkelde buitenlandverhalen zaten te wachten. Het opmerkelijke van die uitspraak vond ik de minachting die hieruit spreekt voor de gemiddelde Nederlandse kijker.

Mijn verweer was toen en dat is het nog steeds: Als publieke omroep heeft de NOS de plicht om kijkers te informeren en als je die informatie niet aanbiedt zal de kijker er ook niet naar vragen. Voor vermaak heeft het Nederlandse publiek een zee van andere bronnen waar het uit kan putten. Als publieke omroep heeft de NOS een grote verantwoordelijkheid om de Nederlandse burger te bewapenen met solide en betrouwbare informatie die een zo compleet mogelijk beeld van de wereld biedt. Met dit wereldbeeld kunnen burgers dan verbanden zien als er een pandemie uitbreekt en daarvan leren, om maar een voorbeeld te noemen.

In Rusland, het land waar ik nu werk, is de berichtgeving nog vele malen treuriger. Toen de COVID-19-epidemie begon werd het vooral als een Chinese ziekte gepresenteerd en werden Chinese toeristen en zakenmensen zonder pardon het land uitgeknikkerd. Maar ondanks alle misinformatie, propaganda en leugens die worden verspreid, zijn er gelukkig nog wel journalisten die zonder vrees het beleid continu aan de kaak stellen. De berichtgeving in Nederland die ik volgde via het internet was in grote lijnen vrij kritiekloos, viel me op. De nationale toespraak van premier Rutte, waarin hij naar mijn mening de plank missloeg door over kudde immuniteit te beginnen, werd door menigeen de hemel in geprezen. Zijn ze blind geworden in Nederland?, dacht ik, vanuit het ‘dictatoriale’ Rusland. Ik had al weken de berichtgeving over China en de rest van Azië nauwlettend gevolgd en ik verbaasde me over het uitblijven van kritische vragen over deze gekozen weg. Oude mensen beschermen door sterkere jonge mensen het virus te laten krijgen?

Een goede vriend van me lag inmiddels aan de beademing. En nee, die was niet oud. Een familielid overleed kort daarna, begin 60.

Nu weken later de besmettingen en het dodental in Nederland oplopen, bespeur ik bij sommige media een neiging om een voedingsbodem te scheppen voor het kabinetsbeleid dat vooral de economie probeert te redden en wellicht een levensstijl die net zo vanzelfsprekend wordt gevonden als een grondrecht. Nu de capaciteit van de IC’s in zicht komt is de teneur dan ook dat oude mensen een keuze moeten maken of ze nog wel behandeld willen worden. Een wrange trend in een verhard Nederland dat ik niet meer herken en die volgens mij ook onvoldoende kritisch wordt benaderd. Moet deze vraag aan ouderen niet vooral verdoezelen dat de regering gefaald heeft om tijdig op de crisis te reageren met het uitbreiden van IC capaciteit en het aanpakken van besmettingshaarden door vanaf het begin genoeg testen in huis te halen en positieve gevallen te isoleren? Andere landen zoals Singapore, Zuid Korea en Duitsland hebben laten zien dat dit een manier is om de spreiding en het dodental enigszins onder controle te houden. Maar dat is helaas nu allemaal te laat.

Want inderdaad Eefje ze hebben je verhalen uit China misschien wel gelezen maar geen verbanden gelegd of conclusies getrokken.