Risiconiveau 4: tijd voor een journalistieke routekaart

De pandemie is - ook volgens historicus Mark Rutte - de ernstigste crisis sinds de Tweede Wereldoorlog. Daarbij is informatie van vitaal belang. In de eerste weken van maart hamsterden mensen toiletpapier en wendden zij zich massaal tot de klassieke media.

De crisis is vanzelfsprekend ook voor redacties Chefsache. Hoofdredacteuren richtten zich in de eerste weken van de pandemie rechtstreeks tot hun publiek met strijdvaardige boodschappen: de redacteuren werken door vanuit huis, de site wordt voortdurend ververst, de uitzendingen gaan gewoon door en de krant komt in de bus – corona of geen corona.

‘... wij zijn een journalistieke organisatie en als er grote dingen gebeuren pakken wij groot uit. Niet om u als lezer angst aan te jagen. Ook niet om u gerust te stellen. Wel om feiten boven tafel te krijgen’ (Hans Nijenhuis, AD, 14 maart).

‘De redactie doet er alles aan u inzicht en houvast te bieden. Met minder nemen wij bij Het Parool geen genoegen’ (Ronald Ockhuysen, 28 maart). 

‘... goede regiojournalistiek is juist nu relevanter dan ooit. Als u opmerkingen of suggesties heeft voor verhalen, hoor ik het graag’ (Corine de Vries, 17 maart, net begonnen als hoofdredacteur bij de vier regionale titels van Mediahuis).

‘Nieuwsconsumenten moeten zich kunnen vasthouden aan het feit dat alles wat wordt gecommuniceerd klopt. (...) Kortom we doen ons uiterste best om u het nieuws te geven dat u verdient. Zodra het nodig is, hoort u weer van mij’ (Harm Taselaar, RTL Nieuws, 18 maart).

Het klinkt een beetje alsof Churchill aan de vooravond van D-Day zegt ‘don’t call us, we’ll call you’, maar dat zal niet de bedoeling zijn. Je kunt ook van mening verschillen over de vraag of het nodig was – de uitzendingen kunnen voor zich spreken. Maar er zijn inmiddels wel veel vragen waar je een hoofdredacteur graag over zou willen horen, ook met het oog op de volgende fase in de strijd.

Volgens de overheid verkeren we op risiconiveau 4 (‘zeer ernstig’), zit de horeca weer op slot, zijn de sportwedstrijden afgelast en gaan we liever niet meer naar kantoor. We zijn nog maar één stap verwijderd van een totale lockdown. Op de routekaart kun je zien wat er nodig is om dat af te wenden. Je wordt er niet vrolijk van, maar het is wel wat duidelijker.

Nu we een nieuw niveau hebben bereikt, kun je je afvragen welke journalistieke ‘maatregelen’ geboden zijn. Welke vragen zouden we moeten beantwoorden om onze eigen routekaart in te vullen? Bijvoorbeeld:

- Vraagt de ernst van de situatie om aanscherping van onze taakopvatting? Gaan we nog meer doen (of juist minder), gaan we het anders doen? Is er een plan voor fase 4?
- Wat kunnen we doen om scherp en fris te blijven? Uitbreiden? Rouleren? De werkplekken thuis verbeteren? De werkdruk wat verlagen? Minder beeldvergaderen?
- Moeten we ook echt laten zien dat het ernst is? Wie nu de media gebruikt ziet veel coronanieuws, maar veelal binnen gebaande paden, het vertrouwde format en de vaste programmering. Je zou wensen dat meer redacties nog ergens de energie hebben om producties te maken die er in vorm en inhoud uitspringen.
- Velen hadden het zich na het zoveelste symposium of debat, over belang van transparantie en interactie, nog plechtig voorgenomen, maar waren er nog niet aan toegekomen. Vandaar de vraag: Is het nog niet te laat om de banden met het publiek aan te halen? Kunnen wij ze beter uitleggen wat wij doen, kunnen zij ons vertellen wat zij willen weten en verwachten?
- Leggen wij de lat hoger voor deskundigen? Of - nog beter - nemen wij zelf de verantwoordelijkheid voor het feitelijke nieuws, door de beste antwoorden op de dringendste vragen te zoeken bij verschillende deskundige bronnen.
- Moeten we ons publiek dan ook duidelijker en vaker melden wat we wisten, wat we inmiddels weten en wat we nog niet weten? En kunnen we dat ook regelmatig bijwerken?
- Er zijn zat politieke commentatoren en er staan vele Amerika-deskundigen te trappelen, maar hebben we inmiddels ook (weer) een wetenschapsredactie? En als de presentatoren van dienst niet zo goed in het dossier zitten, zou hij of zij dan misschien mogen aanschuiven om de goede vragen te stellen en kanttekeningen bij het nieuws te plaatsen?
- Hoe komen we eindelijk uit de loop van standpunten over mondkapjes, testen en verspreiding via de lucht? En of de maatregelen van de overheid te slap of te hard zijn?
- En aan wie mogen we nog vragen wanneer hij of zij denkt dat het vaccin er is?
- Moeten we de desinformatie van ‘het gesprek van de dag’ negeren of juist adresseren door het publiek te wapenen met goede tegeninformatie?
- Hoe nemen wij het verzet tegen maatregelen serieus? Door de microfoon open te zetten voor complotdenkers of door kritisch onderzoek te doen naar de meest relevante kritiek of twijfel?
- Heeft iemand al eens met de columnisten gesproken over de oorspronkelijkheid van hun vele bijdragen? En waren alle hoofdartikelen tot nog toe voldoende consistent? Misschien is het tijd voor een echt standpunt.
- En hadden we in fase 2 al niet moeten stoppen met de meningen van Bekende Nederlanders?

Frits van Exter is voorzitter van de Raad voor de Journalistiek. Hij heeft geen stem in de beoordeling van klachten en schrijft op persoonlijke titel.