Reacties niet meer onder voor- of schuilnamen
Wordt het niet tijd dat serieuze kranten – net zoals vroeger met ingezonden brieven – een beleid gaan voeren dat de reagerende lezer in ieder geval voor zijn eigen naam en zijn adres uitkomt? Hoe kan ik een reactie nog serieus nemen als men daarvoor niet wil uitkomen?, vraagt Hans Roodenburg zich af. Volgens hem is de oplossing simpel: ‘Laat lezers zich maar vooraf met volledige naam en adres registreren bij het betreffende medium.’
Reacties van lezers van kranten en andere (onafhankelijke) journalistieke producten op internetsites zijn vaak niet te pruimen. Nog verwerpelijker is dat de persoon die reageert zich verschuilt achter zijn anonimiteit.
Journalisten achten zichzelf soms zo ‘belangrijk’ dat zij bij een justitioneel onderzoek deze anonymi nog willen beschermen ook. Zie de kwestie over het niet willen leveren van het IP-adres door het Eindhovens Dagblad aan Justitie omdat iemand met een fakenaam had geopperd dat de burgemeester maar eens overvallen moest worden.
Algemeen seceretaris Thomas Bruning van de NVJ kon daarvoor zelfs nog begrip opbrengen. ‘Mijn advies is: lever geen IP-adressen, tenzij het een zware misdaad in de toekomst kan voorkomen.’
Met andere woorden: laat de journalist maar eerst beoordelen of de betreffende persoon ‘gevaarlijk’ is of dat men alleen maar een kwajongensstreek heeft uitgehaald. Met alle respect, het lijkt me niet dat een journalist een soort ‘tussenrechter’ wordt in botsende kwesties in de maatschappij.
Persvrijheid geeft ook verplichtingen. Als justitie daarom vraagt, kan een journalist zich alleen maar in het uiterste geval verschuilen achter zijn anonieme bron. Mij dunkt dat daartoe een opwelling van een lezer niet behoort.
Dankzij internet en de mogelijkheden om snel een reactie te geven kan een ieder zich – of men de Nederlandse taal goed beheerst of niet – in alles en nog wat mengen. Dat is ongetwijfeld een verrijking van de samenleving maar kan ook tot onrust, woede en onderlinge verwijdering leiden. Vroeger kwamen meningen vrijwel nooit verder dan de besloten kring van familie en naasten.
Op de kranten zaten ‘lezersredacteuren’ die niets anders deden dan brievenschrijvers selecteren op de relevantie van hun opmerkingen en hun eventuele kritiek. Querulanten, anonymi en lezers die zich bedienden van scheldkanonnades of die grove woorden gebruikten werden rücksichtslos ‘afgelegd’ of herschreven in toelaatbare bewoordingen.
Het was ook nog in het tijdperk dat alleen maar mensen die enigszins konden schrijven reageerden en geen problemen hadden als hun naam (of zelfs hun adres) onder de ingezonden brief kwam te staan. Een natuurlijk selectieproces dus.
Dat is in de tegenwoordige informatiemaatschappij wel heel anders geworden. Een ieder mág en kán zijn zegje doen. Televisieprogramma’s maken straatinterviews. Het maakt nauwelijks meer uit wat de mensen roepen. Als het – vooral? – maar confronterend is. De mening van de burger is soms interessanter dan de aanleiding van het nieuws.
Reacties op artikelen op sites worden tegenwoordig nauwelijks ‘gemodereerd’. Als er duidelijk sprake is van bedreigingen, grove scheldpartijen of van de inhoudloosheid van de reactie, dan willen krantensites nog wel eens ingrijpen.
Een klein onderzoekje op de sites van De Journalist, de meeste dagbladen (met uitzondering van NRC Handelsblad), De Nieuwe Reporter en van andere aanbieders van journalistieke producten leert dat overal schuilnamen, alleen (gekunstelde?) voornamen of min of meer grappige gebruikersnamen worden toegelaten.
Wordt het niet tijd dat serieuze kranten – net zoals vroeger met ingezonden brieven – een beleid gaan voeren dat de reagerende lezer in ieder geval voor zijn eigen naam en zijn adres uitkomt? Hoe kan ik een reactie nog serieus nemen als men daarvoor niet wil uitkomen?
Reacties zijn – evenals de mening van de ingezonden brievenschrijver vroeger – belangrijk, maar laat alle rotsooi maar aan de sites (zoals Geen Stijl) over die men alleen daardoor niet meer serieus hoeft te nemen.
Het moet toch ook eenvoudig te organiseren zijn? Laat lezers zich maar met volledige naam en adres registreren bij de kranten. Als hun reactie dan wordt ondertekend met voorletters of voornaam en achternaam dan hoef je het er niet mee eens te zijn, maar dan weet je in ieder geval dat men niet de bedoeling heeft alleen maar wat te roepen.
En uiteraard beschikt de krant of de site rechtstreeks over de adresgegevens van de mensen die reageren. En waarom zou je die willen beschermen?
Hans Roodenburg,wonend te Sint-Annaland, heeft naast zijn prepensioen een freelance praktijk. Tot 2006 was hij economie- en financieel-redacteur bij achtereenvolgens Het Vrije Volk en het Rotterdams Dagblad.
Praat mee
3 reacties
Sent Wierda, freelance journalist, 5 maart 2009, 15:19
Tja, op het opiniestuk ‘Hoe ziet de toekomst eruit?’ (om begrijpelijke redenen onder pseudoniem geschreven) is gereageerd door: Pauline, Petra en Jan. Zijn dit de echte voornamen? Zonder echte voor- en achternamen kan ik er niet veel mee… Vaak is bovendien een functie-omschrijving noodzakelijk want een ondertekening als bijv. Hans van Mierlo roept alleen maar vragen op.
Ernst Lissauer, 6 maart 2009, 10:11
Wat een raar stuk. Dat ‘plebs’ van tegenwoordig hadden ze nooit moeten leren lezen en schrijven dat is immers voorbehouden aan slecht opgeleide journalisten die zelf uitmaken wat zij wel of niet met het volk willen delen. Nu de plebejers via dat vermaledijde internet terug sputteren is de lol er helemaal af. Vroeger, tja toen waren wij het die uitmaakten wat nieuws was en hoe het gebracht werd. Beste Roodenburg, kwaliteit is overal en niet voorbehouden aan het ‘geselecteerde’ gezelschap dat u omschrijft. De titels die u aanmerkt als ‘serieus’ worden maar zeer select serieus genomen en vechten voor hun bestaan. Lastig die terug spammende lezers niet?
Roodenburg; de burgerjournalist heeft zijn intrede gedaan en maakt net zoveel taalfouten als wij. Ja er zitten ook domme verwerpelijke stukjes bij net als in de ‘serieuze’ journalistiek. Maar de serieuze journalist is met prepensioen - zijn ‘roeping’ is gestopt na zijn laatste loonstrookje. Wij van de ‘onderbuik’ gaan nog even door. Genietend van respons-journalistiek waar zoveel inspirerende meningen en hilarische taal vondsten tussen zitten, maar bovenal eindelijk ook mondigheid ontstaat. Gelukkig hoeft u dat niet meer mee te maken. Slaap zacht in uw Kip caravan. PS deze reactie zou ik niet serieus nemen. Ik lees dagelijks de stukken van GeenStijl. Bah.
Raymond Timmermans, 7 maart 2009, 22:21
Ook ingezonden brieven en sitereacties
behoren redacties een zorg te zijn
“Het feit dat het in een aantal landen zelfs verboden is te twijfelen aan de holocaust, duidt op een krampachtigheid die gemakkelijk gewantrouwd kan worden. Zoals we weten schrijven na de oorlog de winnaars de geschiedenis… geen garantie voor objectiviteit. Te gemakkelijk worden mensen die twijfelen aan gevestigde geschiedschrijving weggezet als antisemieten of op zijn minst als mensen die moreel verwerpelijk zijn. Er moet blijkbaar ingeprent worden dat antisemitisme als vorm van racisme erg is (…). Die holocaust is enkel uniek als collectief bindende factor, voor wat de joodse natie heet en is. ‘n Soort Bismarck-effect, waarmee de bevolking tot een volk wordt gebombardeerd”.
Zo maar op een dag in februari te lezen op de site van het toch respectabele dagblad Trouw. En niet alleen daar zijn zulke schrijfsels te vinden. Vele kranten hebben op hun pagina’s en sites ruimte voor iedereen die ongecensureerd en kennelijk zonder enige invloed en zorg van een hoofd- of eindredactie iets wil debiteren. ‘Reacties van lezers’ heet zo’n rubriek meestal, of ‘ingezonden brieven’ .
“Natuurlijk is de Koran nog erger dan Mein Kampf, leg de teksten maar eens naast elkaar. (…) Criminele jongens die oudere dames, desnoods met geweld, beroven van hun handtas, horen niet thuis in Nederland. En hun ouders ook niet. Zulke anti-Nederlanders, die Nederland haten, zouden ons land moeten verlaten. (…) Daar komt bij dat er vooral kapitaalkrachtigen weggaan, en armoede geimporteerd wordt, wat heel wat consequenties heeft voor de toekomst. Dit is allemaal geen goed nieuws, en het is de hoogste tijd dat de regering eindelijk eens een aktieve bevolkingspolitiek gaat voeren (…). Nederland dient uit de EU te stappen en het Schengen verdrag eenzijdig op te zeggen, de gulden weer herinvoeren; we hebben Engeland niet nodig Duitsland neemt bijna onze gehele export voor haar rekening. Ook dienen alle Engelse producten geboycot te worden vooral die producten die daar door de “engelse” islamitische bedrijven worden geproduceert. Geen begrip tonen voor een land die voor terreur zwicht uit de Islam. Het zou goed zijn om de Britse ambassadeur Nederland uit te zetten, wegens het zaaien van haat door Groot-Brittanië en het beledigen van Nederlanders”.
Was - met al hun taalfouten - getekend door Madoff, Kareltje in Dam, opa te Barendrecht. papa te Barendrecht, Klokkenluider zonder regeling, Engelsman in Utrecht, tante Mina in Utrecht en Net4nonbelievers. Van wie sommigen een paar dagen later weer net zo stevig fulmineren tegen het voornemen van minister Ter Horst de extreme dierenactivisten aan te pakken, of tegen de bevolkingscijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS)!!!
Willem Schoonen: ‘Ik schaam me’
Desgevraagd laat Trouw-hoofdredacteur Willem Schoonen weten met hen niet zo gelukkig te zijn, maar niets tegen hen te gaan ondernemen. ”Ik schaam me regelmatig voor de onzin die op het net wordt uitgebraakt. Maar de vraag is wel of we die moeten weren. De reacties op de site worden gemodereerd, en daarvoor gelden de normale regels (vloeken, oproepen tot geweld, discriminatie etc.). Dat modereren is niet feilloos, maar de meeste voorbeelden die u noemt kunnen op basis van de huidige regels niet geweerd worden. En terecht; we moeten het vrije woord niet meer belemmeren dan absoluut noodzakelijk”.
Terecht? Dat is zeer de vraag. Deze schrijfsels overschrijden namelijk vaak vele onderdelen van ‘de standaard van beroepsgedrag door journalisten in hun werkzaamheid van bijeenbrengen, verzenden, verspreiden en commentariëren van nieuws en inlichtingen en in het beschrijven van gebeurtenissen’, beter bekend als ‘de Code van Bordeaux’. Volgens deze internationale verklaring – ergens op de site van De Journalist helemaal terug te vinden – moeten wij journalisten ervoor zorgen “elke verstrekte informatie die schadelijk onnauwkeurig blijkt, op royale wijze recht te zetten”. En moeten we ons als journalist ”bewust zijn van het gevaar van door media verspreide discriminatie, en al het mogelijk doen om discriminatie te voorkomen, gebaseerd op onder andere ras, sexe, sexuele geaardheid, taal, godsdienst, politieke of andere meningen en nationale of sociale afkomst”. Dienen we bovendien “laster, smaad, belediging en ongegronde beschuldigingen als ernstige journalistieke vergrijpen te beschouwen”.
Willem Schoonens stelling over ‘het vrije woord’ verhoudt zich daar niet goed mee. Een journalistiek product als een krant is nou eenmaal niet bedoeld als een vrijblijvend platform voor meningsuiting, maar in de eerste plaats ‘als verantwoorde verzameling van nieuws, commentaar en kritiek’.
Raad voor de Journalistiek
In dit verband is het wellicht nog eens goed een recente uitspraak (25 augustus 2008) na te lezen van de Raad voor de Journalistiek: “De Raad stelt voorop dat de redactie verantwoordelijk is voor de inhoud van ingezonden brieven en van reacties die worden geplaatst op de website van het betrokken medium. Het verdient daarbij de voorkeur dat de redactie de voorwaarden voor de selectie en plaatsing van reacties publiceert. Het staat de redactie echter vrij om ingezonden brieven en andere reacties niet te plaatsen (...)”.
Het zou kranten sieren als ze op zijn minst wat vaker van dit recht gebruik gaan maken, al moeten we dan kennelijk niet rekenen op Trouw. Willem Schoonen stelt namelijk, dit voorgehouden: “Ja, de redactie is verantwoordelijk voor het publiceren van ingezonden brieven en reacties. Maar dat wil niet zeggen dat we de inhoud daarvan onderschrijven. Ik denk dat dat de lezer en sitebezoeker duidelijk zal zijn”.
En dat is nou net zeer de vraag. Als een krant wil waarmaken dat de redactie verantwoordelijk is voor de inhoud van ingezonden brieven en van reacties die worden geplaatst op de website van het betrokken medium, lijkt het op zijn minst nodig dat de redactie
1. elke reactie/ingezonden brief vóór plaatsing streng selecteert op grond van de eigen journalistieke normen,
2. alleen volledig ondertekende reacties ( voornaam, achternaam, plaats) in aanmerking laat komen,
3. die feitelijke gegevens checkt (anders kan iedereen wel zeggen dat ie Raymond Timmermans uit Zoetermeer is, want Trouw denkt toch niet echt dat ze een reactie hebben gehad van de Newyorkse fraudeur Madoff) en
4. die reacties/brieven ordentelijk redigeert.
Gewoon vier simpele afspraken om waar te maken dat ook ingezonden brieven en sitereacties de redacties een zorg zijn. Anders vrees ik dat kranten met het peil van hun reageerders afglijden naar een niveau dat geen enkele redactie zal willen. Want dat we met de reacties van lezers ruimte geven aan het ‘vrije woord’ is natuurlijk flauwekul. Vrije meningsuiting hebben we volop via onze weblogs, ons sms-verkeer, ons getwirrel, gechat, ge-email en voor wie het ouderwets wil de telefoon en spreken in het openbaar. Daar heeft niemand de site van de krant voor nodig. Die site is van de redactie en dat wil ik graag zo houden.
Raymond Timmermans
(gepensioneerd) journalist