Postbus 51 of propaganda?

Niet alleen de rijksoverheid, ook diverse provincies en ministeries zetten eigen informatiekanalen op waarin het goede werk van de provincie of een ministerie in de spotlights wordt gezet. Het meest pijnlijke voorbeeld is natuurlijk de glossy Gerda, die met veel overheidsgeld in elkaar werd gezet.

De cijfers hierbij spreken boekdelen; daar waar de onafhankelijk werkende journalistieke beroepsgroep de laatste jaren serieus in omvang is afgenomen, is het leger aan medewerkers op de loonlijst van communicatieafdelingen alleen maar verder gegroeid. Onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam spreken van ruim 150.000 communicatieprofessionals, die zich exclusief of in belangrijke mate bezighouden met voorlichting en beeldvorming tegenover 10.000 tot 15.000 professioneel werkende journalisten.

Begrijp me goed, ik ben me zeer bewust dat veel van onze NVJ-leden, uit vrije keus of noodgedwongen, als freelancer of in loondienst (deels) hun brood verdienen met werk voor andere partijen dan de onafhankelijke media. En daarbij twijfel ik niet aan hun vakmanschap en door henzelf gehanteerde beroepsnormen.
Toch schrijf ik dit stuk om onze zorg uit te spreken, met name omdat deze initiatieven niet afkomstig zijn van commerciële partijen die hun producten of diensten over het voetlicht willen brengen. Bij de overheid zou transparantie in plaats van beeldvorming hoog in het vaandel moeten staan.
Diezelfde overheid weigert al jaren om de Wet Openbaarheid Bestuur (WOB) aan de eisen van de tijd aan te passen en werpt onnodige obstakels op bij WOB-verzoeken. In een brief aan de formateur hebben we hier opnieuw op gewezen.

Een overheid die op het punt staat fors in te grijpen in het budget van de publieke omroep, de advertentiemiddelen in dag- en nieuwsbladen afknijpt en met de andere hand dit soort (kostbare) initiatieven in het leven roept. Wij zijn van mening dat ze hiermee haar rol ten opzichte van de burger volstrekt verkeerd invult.
Ja, het is de taak van de overheid om de burger te informeren, denk aan de postbus 51 campagnes, het kenbaar maken van beleid of nieuwe regelgeving, maar informeren is wel iets geheel anders dan het aandragen van complete nieuwsvideo’s, foto’s, teksten of zelfs tijdschriften, met de expliciete bedoeling dat grote delen daarvan door onafhankelijke media wordt gebruikt dan wel rechtstreeks door de burger wordt geconsumeerd!

De overheid is geen club waar je lid van moet worden of die je een product verkoopt, de overheid moet verantwoorden aan de burger wat er met zijn belastinggeld gebeurt en laten zien dat zij haar taken naar behoren vervult.
Juist gelet op die rol is er geen betere figuur dan de onafhankelijke media om hen in die functie te controleren en scherp en kritisch te volgen.
Door op allerlei gebied voorgekookt ‘nieuws’ aan te leveren, in de vorm van glimmende foto’s van onze jongens in Afghanistan, glossy tijdschriften van ministers in dynamische houding of complete videoverslagen van nieuwsgebeurtenissen waar de overheid bij betrokken is, wordt niet langer geïnformeerd, maar wordt PR bedreven.
Dan gaat het niet langer om het sec aanleveren van informatie, waarop journalisten een onafhankelijk verhaal kunnen baseren, maar wordt getracht een grote invloed uit te oefenen op het eindproduct, in het belang van positieve beeldvorming.

Ons pleidooi is dan ook tweeledig: gebruik als overheid, juist ook regionaal en lokaal, de advertentieruimte van onafhankelijke media om burgers over relevante zaken te informeren, en neem de onafhankelijke media serieus waar het hun onafhankelijke en controlerende rol betreft; dus doe niet moeilijk over WOB-verzoeken, geeft toegang tot locaties waar de overheid een actieve taak verricht, waarschuw de media tijdig (toegang tot C2000!) en tenslotte, benut de besparingen aan de PR-kant om een goede onafhankelijke publieke omroep overeind te houden en door middel van advertenties en banners de commerciële media hun werk te laten doen.
Nieuw Kabinet, nieuwe kansen, dus doe er wat aan!

Thomas Bruning is algemeen secretaris NVJ