Pieter Omtzigt: zorgen over de twee grote Belgische mediamagnaten

Tegen de achtergrond van de Toeslagenaffaire hield Omtzigt een inleiding over macht en tegenmacht en zoomde ook in rol van de pers.

Het deel over de pers, en de hele rede hier:

En dan komen wij ook bij de rol van de pers. Waarover we het gesprek hier in Perscentrum Nieuwspoort ook zullen voeren. En voor de duidelijkheid: het gaat hier niet om vingers wijzen.

Journalisten moeten onder moeilijke omstandigheden hun werk doen. Met toenemende druk, agressie en onveilige situaties, waar ik helaas over mee kan praten.
Dat is onacceptabel, omdat de vrije pers cruciaal is in een goed functionerende democratische rechtsstaat. Het is wel belangrijk om het gesprek te voeren, zoals het hoort, over hoe het gaat en wat er beter kan.

Zeker hier in dit Perscentrum. En ik ben niet degene die daar de conclusies moet trekken. Vandaar dat ik vandaag de commissie-Van Dam nadoe.
Ik trek geen conclusies, maar heb een paar bevindingen voor u.

1. Het baart mij zorgen dat de Nederlandse kranten in de handen gekomen zijn van twee grote Belgische mediamagnaten. Ja, dat zijn persmensen en het is beter dan Brits durfkapitaal. Maar toch, waarom wordt deze cruciale sector vanuit een buurland aangestuurd?

2. Er is een steeds kleinere groep die betaalt voor nieuws. Redacties worden kleiner en verliezen slagkracht. Jaar na jaar. Ook regionaal en lokaal. Er zijn mooie nieuwe initiatieven, maar die maken dit niet goed. De slagkracht van de onderzoeksjournalistiek staat net zo hard onder druk als artikel 68 van de Grondwet zullen we maar zeggen

3. We – u en ik – rennen achter elkaar aan en hebben een grote groep mensen met grote problemen gemist. Ze bestonden niet.

De Teslarijder weet ons te vinden. De boeren weten ons te vinden. De conservatrix gedupeerden weten ons te vinden. Maar deze groep hebben we allemaal gemist. Onderschat dat laatste niet. In de afgelopen jaren, maanden en weken zijn mensen in stilte bij mij gekomen, buiten het zicht van anderen. Het is mij ook overkomen. Een advocaat. Een medewerker van de Tweede Kamer, die mij nauwelijks durfde aan te spreken. Een mevrouw die mij op het strand herkende en een meneer die mij na twee jaar een keer aanspraak in de kerk in Enschede. En drie ouders op het schoolplein.

Want één van de machtigste instellingen van het land, de belastingdienst, is machtig. En zij waren op en kapot. Ja natuurlijk, wij gaan verder en stellen Kamervragen over de voorpagina van de krant. U schrijft ze op. Ophef verkoopt.

Maar wij lossen daar geen problemen mee op. Want behalve dat wij allemaal de ouders heel lang niet gezien hadden, zag ik een aantal anderen dingen niet: Ik zag weinig doorvragen op de uitholling van artikel 68 van de Grondwet en het destructieve effect daarvan. Niemand ziet het, zelfs de Raad van State niet in een ongevraagd advies.

En ik zie weinigen die de stukken lezen. Want na de val van het kabinet kregen we een stapel lang geheim gehouden documenten:

- De landadvocaat die de alles-of-niets benadering niet aanraadde, al in 2009, want het volgde niet uit de wet. Die suggesties dat het uit de wet volgde heb ik wel overal gelezen.

- De instructies om stukken niet aan de rechter te geven. Waardoor ouders nog kanslozer waren. Ze bestonden en op papier!

- De landsadvocaat maakte in 2018 gehakt van die ontbrekende stukken. Want dat gebeurt ook in Den Haag: als er ergens flink over de poppetjes gepraat wordt – of over de gouden koets – en alle journalisten figuurlijk staan te dringen bij de regering – dan loopt er iemand stil achter iedereen langs. En dropt alle, maar dan ook alle belastende informatie in de Kamer, in de wetenschap dat het als oud nieuws gezien wordt wanneer het gelezen is. Want zeg nou eerlijk: wie leest die stukken?

Ik word glazig aangekeken als ik weer eens met kleine oogjes in de Kamer sta. En ik krijg dan weer die eeuwige vraag: moet er iemand aftreden? En wie dan? Alsof het de hoofdzaak is. De enige vraag. Die vraag heb ik vaker gekregen dan: wat betekenen de antwoorden op deze Kamervragen? Of: hoe gaan we dit nu oplossen? Ik heb zelfs een keer een heel interview gegeven met de garantie dat het helemaal gepubliceerd zou worden. Nou, alleen de uithaal naar de Minister-President was interessant. De verhalen over wie erachter zat niet.

Het leverde een naar conflict op. Want ik zeg het, uit wanhoop. En het leverde ook weer een leuke ministerraad op waar ik het probleem was en niet de belastingdienst. Tenminste, dat maak ik ook op uit de stukken die we afgelopen maandag kregen.

Ik vind het waardevol dat we vandaag met elkaar dit gesprek kunnen voeren, om hopelijk een klein stapje in de goede richting te zetten. Zodat de kans dat er in de toekomst briefjes van wanhopige ouders op mijn bureau belanden, kleiner wordt. En dat ik van u hoor wat u vindt.

Hieronder de hele rede en het daar op volgende debat met onder andere Pieter Klein en Folkert Jensma. Over het gebrek aan samenwerking tussen politieke journalisten in Den Haag, de 700(!) voorlichters die de journalisten in Den Haag in de gaten houden en de een-tweetjes tussen voorlichters en politiek: