Persvrijheidsmonitor 2022: Individuele veiligheid van journalisten blijft zorgelijk

De Persvrijheidsmonitor wordt jaarlijks door mr. Otto Volgenant en dr. Tarlach McGonagle in opdracht van het Persvrijheidsfonds geschreven en geeft een actueel overzicht van de ontwikkelingen op het gebied van de persvrijheid in Nederland. De database Persvrijheidsmonitor wordt steeds aangevuld met nieuwe concrete voorvallen. Jaarlijks op 3 mei wordt de persvrijheidsmonitor gepresenteerd op de Dag van de Persvrijheid.

Lees ook: ‘Digitale en fysieke veiligheid voor journalisten nog altijd een serieus probleem’

Enkele belangrijke observaties en bevindingen uit de monitor:
Nederland blijft op zich een veilige haven voor journalisten, maar agressie neemt toe en met name freelancers en vrouwelijke journalisten hebben te maken met specifieke bedreigingen. Daarnaast verdienen bedreigingen vanuit de hoek van de georganiseerde misdaad een specifieke aanpak, aldus het Media Freedom Rapid Response (MFRR).

In 2022 hebben journalisten in totaal 198 keer melding van een incident gedaan bij PersVeilig. Het gaat vooral om bedreigingen (133 meldingen), fysiek geweld (33 meldingen) en stalking of intimidatie (13 meldingen). Het aantal meldingen is lager dan het jaar daarvoor, toen het totaal op 272 meldingen kwam.

Interventies en misstanden
De Erasmus Universiteit deed onderzoek naar geweld en agressie tegen journalisten in de periode tussen maart 2022 en februari 2023. Aanleiding voor dit onderzoek was een wetsvoorstel om het taakstrafverbod uit te breiden. Dit verbod wil ervoor zorgen dat wanneer een strafbaar feit heeft plaatsgevonden tegen journalisten of publicisten, de verdachte geen taakstraf maar een zwaardere sanctie wordt opgelegd.

De onderzoekers concluderen dat geweld tegen journalisten gelijkgetrokken moet worden met geweld tegen andere publieke gezagsdragers, en dat interventies door de overheid op dat uitgangspunt afgestemd moeten worden.

De Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ) tekende een manifest tegen misstanden in de media. Het manifest heet ‘We kijken niet meer weg - Zero tolerance in de cultuur- en mediasector’ en is een campagne tegen misbruik. De NVJ vindt dat iedereen zich veilig moet voelen binnen de mediasector, of het nu een journalist, een deelnemer of een redacteur betreft.

Sander Schimmelpenninck
Columnist Sander Schimmelpenninck voelde zich bedreigd na berichten over hem in de media. Hij zegt in Enschede wel alleen over straat te kunnen, maar in Amsterdam zijn er soms momenten dat dat niet het geval is en er iemand met hem mee moet gaan.

Een man uit Almere is afgelopen jaar veroordeeld tot een taakstraf van 90 uur voor het bedreigen van journalisten. De man postte na een demonstratie tegen coronamaatregelen een video op social media waarin hij zei dat er een zwarte lijst rondgaat met namen van journalisten, en hij raadde journalisten aan om het land te ontvluchten.

Programma- en documentairemaker Sinan Can overwoog na meerdere bedreigingen zelfs te stoppen met het maken van documentaires over thema’s gelieerd aan moslimextremisme. Hij vroeg zich af of dat het nog allemaal waard is. Tegelijkertijd wilde hij niet stoppen omdat het dan voelt alsof de bedreigers hun zin krijgen. Can heeft aangifte gedaan. 

Juridische stappen vermijden
Journaliste Rena Netjes, woonachtig in Turkije, ontving expliciete doodsbedreigingen na het publiceren over Syrisch-Koerdistan. Er werd gedreigd de journaliste aan te vallen. Netjes liet weten sindsdien meer alert te zijn, maar wel gewoon door te gaan met schrijven.

Journalisten in Nederland zijn voorzichtiger met publiceren om het risico op juridische stappen te vermijden. Dit blijkt uit een enquête van PersVeilig, die door 858 journalisten werd ingevuld.  Een kwart van de journalisten die de enquête invulden, zegt op deze wijze risico’s te vermijden. De helft van de journalisten heeft minstens één keer te maken gehad met dreiging van juridische stappen naar aanleiding van een publicatie.

De overheid heeft als taak de vrijheid van nieuwsgaring te garanderen. Soms wordt het werk van journalisten echter juist belemmerd door de politie. Fotojournalist Marco de Swart ging mee met een protestactie van Extinction Rebellion in Den Haag. Hij bevond zich in de wagen met enkele demonstranten om van binnenuit verslag te kunnen doen. Hij was daarbij voor een ieder duidelijk herkenbaar als journalist, door onder meer het zichtbaar dragen van een rellenkaart en het tonen van zijn politieperskaart. Desondanks werd hij door de politie aangehouden en werden zijn telefoon en camera’s in beslag genomen.