Opinie Hubert Smeets: ‘NVJ moet zich terugtrekken uit heilloze zaak ter wille van Russia Today’

Poetins woordvoerder Dmitri Peskov had het verbod van de Russische staatsmedia meteen als “een aanval op de vrijheid van meningsuiting” veroordeeld. Maar dat was preken voor eigen parochie. Dat de “toonaangevende vakbond van journalisten in Nederland” - zoals het Kremlingetrouwe persbureau Regnum de NVJ waardeerde - bij het Europese Hof in Luxemburg een zaak was begonnen tegen de banmaatregel van de EU onderstreepte het gelijk van het Kremlin ook daarbuiten. De NVJ mocht de zenders dan wel zien “als pure staatspropaganda”, voor Regnum en andere sites was dat bijzaak. Hoofdzaak was dat de “mensenrechtenactivisten”, zoals Sputnik en de ooit puike krant Kommersant de coalitie rond de NVJ typeerden, in het geweer waren gekomen tegen “censuur”.

De NVJ is niet verantwoordelijk voor deze recensies in de Russische media. Natuurlijk niet. Maar de lovende teksten illustreren wel dat de NVJ zich met haar juridische verzet tegen het EU-besluit heeft begeven op een politiek terrein, dat ze niet had moeten betreden. De NVJ wil kennelijk niet onder ogen zien dat de Russische invasie niet alleen voor Oekraïne maar ook voor Nederland een waterscheiding is.

Het begin van de oorlog markeert een cesuur die de NVJ eveneens raakt. Er is een tijd van vóór en van ná donderdag 24 februari 2022.

‘Ondraaglijk naïef’
De NVJ ziet dat onvoldoende. Ter rechtvaardiging verwijst de NVJ onder meer naar de Vlaamse jurist prof. Dirk Voorhoof uit Gent, die betoogt dat Europa helemaal niet in oorlog is met Rusland en dat Brussel ook anderszins niet voor Oekraïne in het krijt hoeft te treden aangezien dat land toch geen lid is van de EU.

Dat standpunt van Voorhoof is quasi-formalistisch en bovenal ondraaglijk naïef. President Poetin heeft dit jaar een en andermaal openlijk gezegd dat Rusland wel degelijk in oorlog is met het Westen, al draait hij de chronologie van de gebeurtenissen moedwillig om. De laatste keer dat Poetin sprak over die oorlog met ons was in de toespraak tot het volk op 21 september waarin hij de mobilisatie van de Russische mannelijke bevolking afkondigde.

‘NVJ negeert signalen’
De NVJ negeert die signalen. Volgens de NVJ-coalitie is haar gang naar Luxemburg logisch omdat “het vergaande besluit om over te gaan tot onmiddellijke censuur, zonder dat daar een onafhankelijke en zorgvuldige toetsing aan vooraf is gegaan, vragen oproept over onze rechtsstaat en waar we als samenleving voor staan”.

Voor de oorlog zou die argumentatie opgeld hebben kunnen doen. De verordening van de EU is inderdaad breed en vooral onbeperkt geformuleerd. De verbodsbepaling wordt pas opgeheven als de Russische media zich hebben gevoegd naar de Europese journalistieke normen. Dat de Europese Raad de afzender is, noopt eveneens tot argwaan. Als regeringen bepalen welke programma’s wel en niet in de ether mogen worden geslingerd, ligt overheidscensuur op de loer. In het algemeen geldt bovendien dat juist het pluriform democratische Westen zo consequent mogelijk in de praktijk moet brengen wat het predikt. Eisen stellen aan de ander, maar daar zelf niet aan voldoen, is slecht voor de geloofwaardigheid van ‘onze’ Europese waarden.

Sinds 24 februari klopt deze redenering niet meer. Dankzij Poetin zelf en zijn propagandisten weten we nu dat Ruslands vernietigingsoorlog tegen Oekraïne mede gericht is tegen de pluriform democratische rechtsorde in Europa en dus ook tegen Nederland. Het gaat niet meer alleen om de theoretische geloofwaardigheid van onze waarden, maar ook om de praktische verdediging ervan.

Dit feit confronteert ons met ingewikkelde dilemma’s, ook als het gaat om de persvrijheid. De Russische staatsjournalistiek speelt namelijk een belangrijke rol in die aanval op Europa. Conform de militaire doctrine van het Kremlin wordt die oorlog hybride uitgevochten. In die oorlog is RT geen ontspoord journalistiek kanaal. Nee, de Russische staatszenders zijn wapentuig. Ze vormen concrete militaire eenheden,net zoals infanterie, cavalerie, parachutisten,luchtmacht,marine en inlichtingendiensten dat zijn.

‘Militaire maatstaven’
RT en andere staatskanalen kunnen daarom niet worden beoordeeld aan de hand van de Code van Bordeaux of de Journalistieke Code van de NPO maar moeten met militaire maatstaven worden bekeken. Televisiepleidooien om alle Oekraïners aan een Russische heropvoeding te onderwerpen - “wie niet voor ons is, is tegen ons”, zei Stalin al – zijn deel van het Russische oorlogsplan. Oproepen tot een hongersnood op mondiale schaal zijn dat ook. Net als het openlijk fantaseren over de optie om de Rotterdamse haven met tactische kernwapens uit te schakelen of een mondiale nucleaire derde wereldoorlog te ontketenen. Dit alles gebeurt bijna dagelijks op de Russische televisie, niet zelden in uitzendingen die ook voor het buitenland zijn bedoeld.

De NVJ vindt om principiële redenen dat het Nederlandse publiek van deze content kennis moet kunnen nemen. Ontroerend zijn die principes zeker. Maar hoe diep reiken ze? Als ons eigen Ongehoord Nederland op de televisie desinformatie verspreidt, dan is de bond er als de kippen bij om te vragen om disciplinering. Twee weken nadat de NVJ in Luxemburg in de bres sprong voor RT eiste algemeen secretaris Thomas Brüning dat Ongehoord Nederland, kort daarvoor berispt door de ombudsman van de NPO, zich voortaan niet alleen passief maar ook actief zou houden aan de journalistieke codes hier te lande. En toen Ongehoord Nederland vervolgens racistische praatjes bleef verkopen, zoals medio september bleek, schaarde de bond zich onomwonden achter een statement van de NPO waarin stond dat de poetinistische club van Arnold Karskens “onjournalistiek en onethisch” opereert.

De NVJ lijkt dus wel bereid de grenzen aan de persvrijheid in Nederland wat minder principieel te bewaken dan die voor Russische staatskanalen. Waarom? Zou het kunnen dat de bond Ongehoord Nederland beoordeelt als een bedreiging voor onze “kernwaarden”, maar in RT vooral een folkloristische uiting in een toch al raar land ver weg ziet?

Dat laatste zou een noodlottig misverstand zijn. Russische staatmedia zijn geen bizarre folklore, maar bataljons in een hybride oorlog.
De NVJ zou dit moeten onderkennen. Dat kan ze doen door zich terug te trekken uit het proces tegen de EU, dat de bond mogelijk gaat verliezen, net zoals RT dat in Luxemburg al roemloos heeft verloren. Laat de NVJ andere podia zoeken voor de publieke meningsvorming over persvrijheid in oorlogstijd.

Stop met een gemakzuchtige Gesinnungsethik van goede bedoelingen. Laat het Kremlin zijn eigen kastanjes uit het vuur halen.

Lees ook de reactie van NVJ-algemeen secretaris Thomas Bruning