Open brief: ‘Overheid: openbaar uw documenten rondom Shell, juist nu’

Het is welgeteld vier jaar geleden dat wij, onze steun uitspraken voor een verzoek om openbaarheid over de relatie tussen olie- en gasbedrijf Shell en de Nederlandse overheid. Tot onze teleurstelling weigert de Rijksoverheid tot op heden het verzoek in behandeling te nemen. Op 18 april aanstaande zal de rechter zich buigen over dit besluit.

Het verzoek, ingediend onder de Wet openbaarheid van bestuur (de Wob, tegenwoordig Woo), vormt deel van een ambitieus journalistiek onderzoeksproject van Follow The Money en Platform Authentieke Journalistiek. Het belangrijkste doel: de contacten, samenwerkingsverbanden en algemene verwevenheid tussen Shell en de Nederlandse overheid in kaart brengen

‘Bestuursorganen verzetten zich juridisch met hand en tand’
Helaas hebben 13 van de 17 bestuursorganen besloten dit Wob-verzoek niet in behandeling te nemen. Onder aanvoering van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat, verzetten zij zich juridisch met hand en tand tegen het verzoek. Ze vinden het verzoek ‘te breed’, te weinig afgebakend en simpelweg te omvangrijk.

Deze ‘Wob’ bestaat uit zeventien verzoeken aan verschillende bestuursorganen - ministeries, provincies en gemeenten -en beslaat een periode van 14 jaar. Lobby rondom fiscale wetgeving, klimaatbeleid, gaswinning, maar ook buitenlands beleid en handelsmissies - de aangelegenheden tussen Shell en de overheid waarover openbaarheid wordt gevraagd, zijn divers. Dit laat meteen zien hoe verweven het olieconcern is en was met de staat.

En inderdaad, het gaat om duizenden documenten. Zo’n omvangrijk Wob-verzoek dien je niet lichtvaardig in. Maar in uitzonderlijke gevallen is het te verdedigen om ook een uitzonderlijk grote mate van openbaarheid van bestuur te vragen.

Invloedrijke speler in het lobbycircuit
Dit is zo’n bijzondere kwestie. Het voormalig koninklijke Shell is niet alleen een invloedrijke speler in het lobbycircuit, het bedrijf weet ook bestuurlijke beslissingen te beïnvloeden. Dat bleek uit de onthullingen rondom de dividendaftrek en onlangs nog uit de parlementaire enquête aardgaswinning Groningen.

Hoe staat het met andere de beleidsterreinen waarin Shell een speler is? Denk aan energietransitie of klimaatverandering, om maar twee belangrijke maatschappelijke onderwerpen te noemen. Onderzoek naar de onderliggende, vaak historisch gegroeide nauwe banden en routines in besluitvorming is hard nodig. Ze beïnvloeden onze samenleving tot op de dag van vandaag.

Relatie tussen overheid en Shell
Ook is het tijd voor een bredere blik op de relatie tussen onze overheid en Shell. Fiscaal en buitenlands beleid, energieafhankelijkheid en het tempo van de Nederlandse energietransitie, het hangt allemaal samen. Het zijn dossiers waarin vele belangen botsen en keuzes worden gemaakt met verreikende gevolgen. En Shell is een cruciale speler op al deze dossiers. Een onderzoek naar het geheel is niet alleen journalistiek interessant, maar van maatschappelijk belang. En dat kan alleen met behulp van een transparante overheid.

Een open, constructief en op de toekomst gericht debat is volgens ons sterk gebaat bij transparantie over de huidige en historische relaties tussen Shell en de Nederlandse overheid. Hoe democratisch verloopt de politieke besluitvorming over deze onderwerpen? En welke economische belangen zijn ermee gemoeid? Het een hoeft niet slechter te zijn dan het ander, maar in een democratische samenleving, heeft de bevolking het recht de afwegingen en belangen achter de besluitvorming te weten.

Het Shell Papers-project is een poging om de krachten en tegenkrachten rondom belangrijke politieke dossiers zichtbaar en bespreekbaar te maken. Niet om dit bedrijf of de overheid onnodig papierwerk te bezorgen, maar om de transparantie rondom het openbaar bestuur te vergroten. We zijn ervan overtuigd dat dat er alleen maar beter van kan worden.

Overheid, openbaar uw papieren rondom Shell, juist nu.

Deze open brief is ondertekend door:
Herman Bröring, hoogleraar bestuursrecht aan de Rijksuniversiteit Groningen
Eveline Lubbers, onderzoeksjournalist
Irene van Staveren, hoogleraar pluralistische ontwikkelingseconomie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam
Cees Withagen, hoogleraar milieueconomie aan de Universiteit van Amsterdam
Hans Opschoor, hoogleraar Milieukunde aan de Vrije Universiteit van Amsterdam
Lou Keune, econoom en voormalig universitair hoofddocent aan de Universiteit van Tilburg
Bastiaan Zoeteman, hoogleraar duurzame ontwikkeling aan de Universiteit van Tilburg
Joost Jonker, hoogleraar bedrijfsgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam
Derk Loorbach, hoogleraar socio-economische transities aan de Erasmus universiteit Rotterdam
Arjen Wals, hoogleraar transformatief leren voor sociaal-ecologische duurzaamheid aan de Universiteit Wageningen  
Pier Vellinga, emeritus-hoogleraar aan de Vrije Universiteit Amsterdam
Jan van de Streek, hoogleraar belastingrecht aan de Universiteit Leiden        
Bernt Hugenholtz, emeritus-hoogleraar Informatierecht, Universiteit van Amsterdam
Maarten Keune, hoogleraar sociale zekerheid en arbeidsverhoudingen aan de Universiteit van Amsterdam
Klaas van Egmond, hoogleraar milieukunde en duurzaamheid aan de Universiteit Utrecht

Bas van Beek is Wob- en Woo-specialist bij Follow the Money.