Nieuwe WOB: zegen voor transparantie

Maar al te vaak weigert een voorlichter informatie en is een journalist aangewezen op de WOB. Het steekspel dat dan begint zou geestig zijn als het niet zo’n machtsmisbruik was. Standaard duurt het zoeken naar één velletje A4 al snel de maximale twee maanden ‘omdat het WOB-verzoek bewerkelijk’ is. Daar wordt het relevante doorgekrast op uitzonderingsgronden die drie maanden later in bezwaar sneuvelen maar toch niet vrijkomen. Een jaar later zal een rechter de journalist gelijk geven, maar is het nieuws dood. Zo werkt in veel gevallen transparantie nu in Nederland.

Met het initiatief wetsvoorstel van Mariko Peters gaat dat drastisch veranderen. Openbaarheid is de norm. Centrale spil is een nieuwe rol: de informatiecommissaris. De persoon ziet toe op de uitvoering van de wet, leidt mensen op en inspireert tot transparantie. Zo moet er – net als vroeger – weer binnen twee weken op een verzoek worden besloten. Lukt dat echt niet dan kan de overheid toestemming vragen aan de commissaris om een uitstel. Hierdoor is er overzicht van trage overheden en wordt tegenwerking of slecht werkende ICT sneller opgespoord. Mooi daarbij is ook dat bij te traag beslissen de informatiecommissaris de overheid het werk uit handen kan nemen door dan maar zelf te beslissen op het verzoek.

Ook een andere vorm van misbruik wordt aangepakt. Mensen die niets anders doen dan de overheid lastig vallen met verzoeken zonder echte openheid te willen, kunnen nul op rekest krijgen. Het bestuursorgaan kan de informatiecommissaris toestemming vragen om het verzoek in zijn geheel te weigeren. Ook mensen die voor het geld ‘wobben’ moeten een nieuwe hobby zoeken, want de dwangsom is met het nieuwe regime ook een naargeestige schim uit het verleden. Datzelfde geldt voor kwaadaardige overheden die uit het verstrekken van informatie aan journalisten een slaatje dachten te slaan: zij moeten gewoon transparant zijn en informatie gewoon verstrekken.

In het wetsvoorstel is ook oor voor de klacht dat het verwerken van WOB-verzoeken zo bewerkelijk is. Een register van documenten moet stukken beter te vinden maken, waardoor er sneller kan worden besloten. Ook hoeven ambtenaren niet meer eindeloos veel uitzonderingsgronden toe te passen, want meer mag openbaar worden. Ook het tijdrovende bezwaar gaat verdwijnen. Klachten wikkelt de informatiecommissaris af, waardoor onkundige commissies tot het verleden gaan behoren. Ook is er meteen onafhankelijk gekeken, zodat burger en overheid weten waar ze aan toe zijn. Je zult minder vaak naar de rechter hoeven en dat alleen is al een enorme besparing.

Maar misschien wel het mooiste is de oprekking van het aantal organisaties dat onder de WOB valt. Grofweg kun je stellen dat als je geld van de overheid krijgt dit in principe te wobben valt. Natuurlijk zijn daarop uitzonderingen te maken, maar de grove lijn is dat het niet meer mogelijk is een vereniging of stichting op te richten en dan belangrijke beleidsdocumenten te verbergen. Ook bedrijven iets laten uitvoeren betekent niet meer geheimzinnigheid. Dat is een reuze stap vooruit, want het eindigt niet alleen het debat rond de VNG – dat eerder niet onder de WOB viel - maar maakt ook gesloten organisaties als Prorail en NS open. Eindelijk!

Al met al zie ik het leven zonnig in als de nieuwe WOB door de Staten-Generaal komt. Een echte update voor een land dat ooit bijna vooraan stond bij transparantie. Op zich goed nieuws. Nou ja behalve dan dat ambtenaren op BZK ook werken aan een nieuwe Wob. Eentje waar onze rechten worden ingeperkt. To be continued …

Brenno de Winter is onderzoeksjournalist