Niet vrij in een vrij land

Het zou zomaar kunnen: terwijl Mehmet Cerit in een anoniem Rotterdams kantoorpand Villamedia te woord staat, kijkt honderd meter verderop een Turkse huisvrouw op de televisie naar zijn hoofd. Een woedende presentator fulmineert dat de ‘terrorist’ Cerit de PVV financiert. In ruil daarvoor beledigt Geert Wilders de islam en Turkije. Cerit is, kortom, een vijand van het Turkse volk en zijn krant Zaman Vandaag een vuig terroristenvod.

Cerit, met een zucht: ‘Het komt allemaal binnen via de satelliet-tv waar veel Turkse Nederlanders de hele dag naar kijken. En velen van hen geloven het.’

De 45-jarige hoofdredacteur van Zaman Vandaag is gewend geraakt aan de scheldpartijen en de bedreigingen. En inmiddels accepteert hij dat de politie niet achter elke dreigtweet aangaat. ‘Want inderdaad, zo’n twitteraar kan ook een jongen van twaalf zijn.’

Fysiek is Cerit nog steeds niets aangedaan. Misschien heeft hij het ergste nu wel gehad, hoopt hij. En je zou het feit dat zijn krant tenminste nog bestaat als lichtpunt kunnen zien.

Echter, die krant zal niet lang meer Zaman Vandaag heten.

De Zamans in België, Frankrijk, Duitsland, Noorwegen, Denemarken: allemaal zijn ze na de mislukte Turkse coup van 15 juli vorig jaar ‘kapotbedreigd’. Want zoals de Turkse (begin 2016 door Erdogan genationaliseerde) Zaman een krant van Gülen-sympathisanten was, waren de Europese Zamans dat ook.

Wie niet weet wie Fethullah Gülen is, heeft het afgelopen jaar onder een steen geleefd. Jarenlang steunde de in ballingschap in de VS levende geestelijke Tayyip Recep Erdogan, tot de twee in 2013 ruzie kregen. De Turkse president beweert heel zeker te weten dat Gülen achter de mislukte staatsgreep van juli vorig jaar zat. Legerofficieren, rechters en journalisten met (vermeende) Gülenistische sympathieën belandden in de cel of vluchtten het land uit. Banktegoeden zijn door de Turkse overheid bevroren en Gülenisten worden overal in Europa bedreigd door Erdogan-aanhangers.

Zaman Vandaag werd in 2012 in de markt gezet naast de bestaande Turkstalige Zaman Hollanda. De oplage van de Nederlandstalige weekkrant halveerde van ruim 6000 in 2013 tot zo’n 3000 nu. Sinds de couppoging zijn de titels van Cerits Time Media Group (Zaman Hollanda heeft nu 2900 abonnees en verschijnt alleen nog digitaal) helemáál besmet. ‘Ook onze adverteerders zijn na intimidaties massaal afgehaakt,’ zegt de hoofd­redacteur.

Daarom heeft hij zwaar moeten bezuinigen. ‘In december zijn we vanuit Rotterdam-centrum verhuisd naar dit goedkope flexkantoor in een ander deel van de stad – schrijf maar niet op waar. Ik heb ondersteunend personeel moeten ontslaan, en de mensen die konden blijven, onder wie alle vijf de redacteuren, krijgen nu minder salaris. En dat salaris ontvangen ze niet altijd op tijd. Ik bekijk per maand welke facturen kunnen wachten.’

Welke gevolgen heeft Erdogans omstreden referendumwinst van 16 april voor jou?
‘Het wordt er niet leuker op. Ik kan ook de komende jaren bijvoorbeeld niet naar Turkije. Het land heeft nu officieel een dictatoriaal bestuur.’

Biedt de openheid die je tot dusver steeds hebt betracht niet een vorm van bescherming? Je bent inmiddels een publieke figuur.
‘Ik ken veel Turkse Nederlanders – ook bekende – die helemaal niet praten. Ondernemers met belangen in Turkije bijvoorbeeld. We leven hier in een vrij land, maar we zijn niet vrij. Ik praat wel, alleen moet ik de juiste balans vinden tussen wat ik zeg en niet zeg.’

Zeker in de aanloop naar het referendum regende het bedreigingen in de Turks-Nederlandse gemeenschap. Is de Zaman Vandaag-redactie ook fysiek belaagd? Of blijft het tot dusver bij intimideren?
‘De intimidaties begonnen al twee jaar voor couppoging. Het was een paar keer kantje boord. Ik ben op straat zelfs bedreigd door een moskeeganger van dik in de zestig. Dan komt het erg dichtbij. Waar doe je boodschappen, waar ga je uit: je past je aan. Ook voor mijn familie is het zwaar. Mijn vrouw zou het liefst willen dat ik stop.’

Krijgen jullie genoeg bescherming van politie en ­justitie?
‘Een redacteur was bij een moskee waar een criticaster van het Erdogan-regime in elkaar was geslagen. Ook mijn collega werd prompt bedreigd. Toevallig waren er agenten in de buurt, waardoor het niet uit hand liep. Ik heb niets meer gehoord van mijn aangiften van bedreiging, maar de politie hield ons vorige pand wel goed in de gaten met camera’s. Als er een busje stopte om iets uit te laden, reed enkele minuten later een politieauto voor. Dat optreden heeft incidenten voorkomen, vermoed ik.’

Er staan steeds meer niet Turkije-gerelateerde stukken in je krant.
‘Goed gezien. We hebben geprobeerd Zaman Vandaag los te koppelen van de discussies in Turkije. Onze krant bericht er nog wel over, maar met distantie. Toch is nog veel angst bij de lezers, want als een vriend of familielid een Zaman Vandaag op tafel ziet liggen… Er wordt volop geklikt naar de Turkse overheid. En dus heb ik huilende abonnees aan de telefoon gehad: “Sorry, ik móét mijn abonnement opzeggen, het is gewoon te gevaarlijk.” Daardoor, en door het afhaken van de adverteerders, maakt de krant nu verlies. Maar na jaren van daling heeft de oplage zich de laatste maanden gestabiliseerd. We schrijven namelijk ook over maatschappelijke issues hier in Nederland. Discriminatie op de arbeidsmarkt bijvoorbeeld, en de islam en vrouwenrechten. En we duiden. Zo hebben we een behoorlijk breed publiek opgebouwd: Gülen-geïnspireerde maar ook seculiere Turken, en ook Marokkanen en Nederlanders. Daar kunnen we iets mee.’

Je gaat Zaman Vandaag nog minder Turks maken?
‘Ja. We zullen een nog breder palet aan auteurs gaan aanbieden. We hebben nu al niet-moslimcolumnisten zoals cultuurhistoricus Thomas von der Dunk, arabist Jan Jaap de Ruiter en strategisch analist Peter Wijninga.’

Welke oplage denk je te kunnen halen met je Zaman Vandaag-nieuwe stijl?
‘Wij moeten binnen een paar jaar op 7000 à 10.000 kunnen zitten. Als je met een sec op Turken gerichte krant ruim 6000 stuks kunt halen, moet je er met bredere doelgroep ruim overheen kunnen gaan.’

Het risico bestaat dat je je op te veel doelgroepen tegelijk richt. Straks maak je een krant waarvan te weinig mensen denken: dit is echt voor mij gemaakt.
‘Volgens mij kan het heel goed. Neem de donorwet van D66. Dan schrijven wij: wat zegt de islam over donorschap? Nederland telt een miljoen moslims voor wie dat interessant is. Professionals die met nieuwe Nederlanders te maken hebben, zoals docenten, vinden onze invalshoeken een goede aanvulling op die van de Volkskrant en Trouw. Wij hebben de antennes en het netwerk. Ik heb bijvoorbeeld een Marokkaanse redacteur en Surinaamse freelancers. Kortom: we gaan nog meer op inzetten op een krant over nieuwe Nederlanders en grotestedenproblematiek voor een breder publiek.’

Is het een idee om je krant ook een andere, niet ‘besmette’ naam te geven?
‘Daar zeg ik nu niets over. Wacht maar af…’

Verander je de formule ook om jezelf en je mensen in veiligheid te brengen? Niet steeds maar kritische stukken over Erdogan schrijven maar een breed palet aan onderwerpen brengen?
‘Die kritische stukken blijven we maken. En ik verzeker je: één zo’n artikel is voor Erdogan voldoende om boos te blijven. Zaman Hollanda is ooit Turks-conservatief begonnen. Daar hebben we al aanpassingen gedaan en gaan er meer volgen. Met Zaman Vandaag wilde ik al vanaf het begin de progressief-liberale kant op. Dat vinden sommige lezers helemaal niet leuk. Als ik na de mishandeling van een homostel in Arnhem een foto twitter waarop onze redactie elkaars hand vasthoudt, krijg ik meteen vragen uit mijn omgeving: “Wat ben je aan het doen?!” Nou, ik wil taboes bespreekbaar maken, om zo onze achterban te verheffen. Op bijeenkomsten met lezers leg ik uit dat als we ons hier druk maken over de persvrijheid in Turkije, ze niet van mij kunnen eisen dat ik mijn columnisten verbied om over onderwerp X of Y te schrijven. Dat besef begint door te dringen, al zijn we er nog niet.’

Vorig jaar moest Jan Jaap de Ruiter tijdelijk stoppen nadat hij een column over homoseksualiteit had getikt.
‘Een pauze in overleg met De Ruiter. Het was gewoon even niet veilig. Voor hem niet en voor mij niet. In Turkije zeiden ze dat ik de profeet had laten beledigen. Ze noemden me een afvallige die de dood verdient. Dan heb je een probleem hoor.’

Misschien moet Cerit die conservatieve Turken de geruststellende analyse van de Turks-Nederlandse publicist Zihni Özdil – nu Tweede Kamerlid voor GroenLinks – laten lezen. Op de website Vice schreef Özdil: ‘Ideologisch verschillen Erdogan en Gülen nauwelijks van elkaar. Erdogan komt voort uit de fundamentalistisch-islamitische, patriarchale, homofobe, anti­semitische, antiseculiere Milli Görüs-beweging. Gülen komt voort uit de fundamentalistisch-islamitische, patriarchale, homofobe, antisemitische, antiseculiere Nurcu-beweging.’

Cerit, geërgerd: ‘Zihni representeert de seculiere Turkse Nederlanders. Hij zit er helemaal naast. Ik vraag me af of hij de boeken van Gülen wel heeft gelezen. Gülen vertegenwoordigt de sociale islam, Erdogan de politieke islam.’

Maar Özdil ging nog even door. Volgens hem wil de Gülen-beweging de samenleving geleidelijk ‘islamiseren’ via ‘infiltratie’. Hij schreef: ‘Meestal hebben Gülenisten een gladgeschoren gezicht, dragen ze een net pak en zijn ze gladjes in hun voorkomen, waardoor ze naïeve westerlingen, niet zelden progressieve types, weten in te palmen.’ Özdil noemt Zaman Vandaag in dit verband met naam en toenaam.

De hoofdredacteur – donkerblauw pak, bril, grijzende baard – zucht nog maar eens. ‘Ik ben dit soort aantijgingen gewend. Laat Zihni maar eens bewijzen dat we hier de sharia willen invoeren. Dat kan hij niet. Gülen steunde Erdogan toen die goede dingen deed voor de Turkse economie en de gezondheidszorg en de minderheden meer rechten gaf. Ook ik was toen enthousiast over Erdogan. Gülen en hij kregen ruzie toen Erdogan doorsloeg en zich steeds meer als een autocraat ging gedragen.’

Is dit wat je bedoelde toen je vorig jaar zei: ‘Moslims kunnen niet met macht omgaan’?
‘Ja. Zelfreflectie, delegeren, de macht verdelen: het zit gewoon niet in hun cultuur. Hoe machtiger ze worden, hoe gevaarlijker.’

Tot enkele jaren geleden nodigde je soms Nederlandse journalisten uit om naar Turkije te komen. Dit vanuit de Gülenistische gedachte van ‘een dialoog tot stand brengen’. Wie betaalde die trips?
‘Soms betaalden de journalisten zelf, in andere gevallen traden Turkse ondernemers als sponsor op.’

Heb je Fethullah Gülen wel eens gesproken?
‘Nee. Dat kan ook helemaal niet. Ik ben wel naar bijeenkomsten van hem geweest.’

Krijg jij financiering van Gülen of van aanhangers van hem?
‘Was het maar waar. Dan had ik niet zo hoeven ­bezuinigen.’