Nederlandse pers wat doen jullie? De wereld kijkt mee

Nederland is internationaal onderwerp van gesprek geworden onder deskundigen. Op alle platformen gonst de vraag wat er zal gebeuren als de Nederlandse kiezer op 15 maart 2017 naar de stembus gaat. Want Nederland is het “Ground Zero” van een reeks aan Europese verkiezingen die Europa voorgoed kan veranderen. Geïnspireerd door de Brexit en Donald Trump is de rechtervleugel in Europa in al zijn variëteiten bezig aan opmars, zoals we die sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog niet meer hebben gezien. 

—
An English translation of this article is available here
—

Het maakt niet uit of je nu pro-Europa bent, of de Unie liever uiteen ziet vallen; het zijn polariserende tijden voor iedereen. In verscheidene landen valt de bevolking uiteen in twee kampen.
Voorstanders en tegenstanders.
Voor de status quo – tegen de status quo.
Voor de EU – tegen de EU.
Voor vluchtelingen – tegen vluchtelingen.
Voor globalisering – tegen globalisering.

Herinnert u zich onze gedeelde verbazing nog, op het moment dat bleek dat de Britten voor de Brexit hadden gestemd? We werden die ochtend wakker en konden het nieuws niet geloven. Wilden ze werkelijk vertrekken? Hoe konden ze alle adviezen van erudiete en prominente mensen uit de politiek, wetenschap en cultuur, die ervoor pleiten om te blijven, in de wind slaan? Waarom gingen ze mee in het advies van die paar critici die een Brexit voorstonden?

En herinnert u zich nog de vraag die daarop volgde: hoe konden wij, de media, dat verhaal hebben gemist? De tijd voor reflectie begon. Was het omdat we in onze elitaire echokamers vergaten wat de zorgen van echte mensen zijn, die vinden dat hun banen, vrijheden en toekomst op het spel staan? De tijd verstreek en we discussieerden. Er waren weinig kranten die niet iets schreven over hoe we een herhaling konden voorkomen.

En toen werd het 9 november. De ochtend na de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Verontwaardiging, een schokgolf en ongeloof in de meeste westerse media. Trump had gewonnen van Hillary Clinton. En nogmaals hadden we het echte verhaal gemist en ernstig onderschat wat de wensen en zorgen van kiezers zijn die leven in de Rust Belt, de Bible Belt of Fly-Over Land.

Dus, hier is mijn vraag aan de Nederlandse pers: zal hetzelfde in Nederland gebeuren op 15 maart?

Ben je bezig met het echte verhaal of ben je te druk met verhalen over de politieke kampen van waaruit met modder naar elkaar wordt gegooid?

Heb je aandacht besteed aan de daadwerkelijke problemen en zorgen van burgers op een manier die verder gaat dan de ‘we houden niet van vluchtelingen en buitenlanders die onze banen inpikken’ retoriek?

Gewoonlijk komen dergelijke uitspraken van mensen die vinden dat hun manier van leven bedreigd wordt. Die onzekerheid wordt uitgebuit door politici van zowel links als rechts. Vrijelijk slingeren ze hun stevigste opvattingen de wereld in, en de media verslaan het maar al te graag. Meestal zonder enige kritische reflectie over waar we aan bijdragen, want waarom zouden we een goed gevecht verstoren?

Dit is één van de gevolgen van de basisprincipes van nieuwsverslaggeving die we allemaal op school leren. We brengen verslag uit en zoeken daarbij naar de randen van het probleem , speuren naar de zwaarste woorden en naar mensen die vooral de andere kant bekritiseren. Daarmee faciliteren we het gepolariseerde gesprek, en gaan belangrijke nuances verloren. Alles wordt zwart-wit. En dat leidt er toe dat we politici helpen die erbij gedijen als kiezers geloven dat de wereld zwart-wit is.

In mijn werk, dat kijkt naar vernieuwende journalistieke methodieken, trekken we lessen uit de psychologie en sociologie. Laat me je drie toepassingen aan de hand doen die een verschil kunnen maken wanneer je ze gebruikt in de manier waarop je de verkiezingen verslaat.
1. Bestrijd polarisatie
2. Vraag andere vragen
3. Gebruik “The Rosling”

In het kort: BVG.

Laten we eens kijken naar de B:
Bij het bestuderen van de dynamiek van de polarisatie, is het belangrijk om te begrijpen wat dient als brandstof van polarisatie en welke rol de media spelen in dat proces,  als dat al het geval is.

In Nederland geeft Bart Brandsma trainingen hoe polarisatie tegen te gaan. In zijn nieuwste boek “Polarisatie: Inzicht in de Dynamiek van Wij-Zij-denken” beschrijft hij duidelijk wat polarisatie doet ontstaan: zowel negatieve als positieve generalisaties voeden polarisatie. Een ontmenselijking van de andere kant of juist overdreven positieve voorstelling van zaken.  Dat “wij-tegen-zij” denken voedt polarisatie.

Brandsma onderscheidt een aantal basiselementen als het gaat om polarisatie:

Ten eerste zijn er de ‘Duwers’: Degenen die aan de uiteinden van het politieke spectrum zitten en door woord en daad proberen mensen daar naar toe te trekken. We weten wie ze zijn, toch? Geert Wilders zit duidelijk in de ene hoek. De tegenpool is minder duidelijk, maar de SP heeft daar wel trekken van. Maar er zijn ook de radicale imams versus degenen die de islam in westerse landen willen uitroeien. En Trump versus al diegenen die voor Hillary hebben gestemd.

Dan zijn er de zogenaamde ‘Volgers’:  Ze zijn niet zo actief als de ‘Duwers’, maar ze stemmen op de partij of ondersteunen de beweging die de ‘Duwers’ hebben gecreëerd.

In het midden hebben we de meerderheid. Bart Brandsma noemt het ‘De Stillen’. En dat is precies wat het is: De grote zwijgende middengroep. Dit is waar je de prima functionerende moslimburger vindt die zich niet laat horen, maar gewoon zijn leven leidt als altijd. Dit is waar de meeste Nederlanders zich bevinden. Het zijn mensen die niet voor of tegen vluchtelingen zijn. Die niet precies weten wat ze er allemaal van moeten vinden. De Stillen, maar ook de Twijfelaars.

Het gevaar schuilt er in dat de polen en daarmee de tegenstellingen groeien en het midden kleiner wordt. Zo veel kleiner dat als je naar een burgeroorlog zit te kijken als je de ontwikkeling in een plaatje verwerkt. Kijk eens naar de grafiek hierboven en probeer te zien wat ik zie.

Het is een bijna perfecte kaart van de hedendaagse journalistiek. We interviewen de Duwers en de Volgers maar we vergeten de stille meerderheid. We berichten vanaf de polen omdat we denken dat we daarmee de voor- en tegenstanders van een probleem aan het woord laten. Precies zoals we op school geleerd hebben om een gebalanceerd nieuwsverhaal te maken.

Maar in werkelijkheid interviewen we mensen die behoren tot de extremen, die we moeilijk genuanceerd kunnen noemen.

Dat is nog niet alles. Volgens de theorie van Brandsma is er een vierde partij in het spel, de zogenaamde ‘Ontsteker’. Een Ontsteker gooit olie op het vuur door de ‘Duwers’  zendtijd te geven. Zowel positieve als negatieve aandacht werkt als brandstof. Daarom is de journalistiek een ‘Ontsteker’.

Wat kunnen we daar aan doen, als we die rol niet op ons willen nemen?

Het regionale radio- en tv-station DR Funen in Denenmarken heeft de gebruikelijke bronnen (politici) die de polen vertegenwoordigen succesvol uit de berichtgeving over belangrijke onderwerpen gehouden. In plaats daarvan gaven ze het midden het woord. DR Funen experimenteert ermee om de ‘usual suspects’ – de politici en andere machthebbers – uit de studio en weg van de microfoon te houden.

Het resultaat is niet een saai en statisch verslag. Het tegenovergestelde is het geval. Deze manier van verslaglegging verschaft nieuwe perspectieven, sterkere interactie en betrokkenheid van de burgers. Het leidt ook tot meer respect en nederigheid van politici als die uiteindelijk worden uitgenodigd te reageren op de inzichten en ervaringen van burgers.

Maar, is het tegengaan van polarisering iets wat mensen interesseert? Ik zeg ja. Onlangs nog ging een filmpje tegen polarisatie wereldwijd viral.

De ‘All that we share’ van de Deense zender TV2 leidde tot een tsunami van instemming wereldwijd. De video van 3 minuten werd meer dan 200 miljoen keer bekeken en 4,8 miljoen keer gedeeld verdeeld over 26 landen uit onder meer Scandinavië, de EU, Rusland, Canada en Australië.

De V van ‘Vraag andere vragen’ gaat over het in contact komen met mensen die andere denkbeelden hebben, en het faciliteren van een normaal discours tussen mensen die tegenover elkaar staan. Jullie kennen allemaal de kracht van de vragen die we kiezen om te stellen. Waar ben je op uit? Wil je de verschillen benadrukken, of laten zien waar we overeenkomsten hebben?

The New York Times deed een gewaagd experiment direct na de verkiezing van Trump. Ze volgden het advies van een mediator op en lieten Hillary-stemmers Trump-stemmers interviewen en omgekeerd. 

Een vader stemde op Trump, zijn homoseksuele zoon op Hillary. En vanwege deze 19 ongebruikelijke vragen (LINK) wisten ze ineens een stuk meer over elkaar. Luister er eens naar, het is opvallend en ontroerend. Hoe zou jij dit soort vragen kunnen verwerken in je verslaggeving over de verkiezingen?

‘The Rosling’ gaat over het gebruik van data om vast te stellen of we ergens vooruitgang mee boeken of niet. De recent overleden Hans Rosling gaf als statisticus en professor aan de International Health at Karolinska Institutet in Zweden, wereldwijd stem aan de stroming. 

Op basis van langdurig onderzoek liet hij ons zien dat de wereld vooruit gaat op het gebied van gezondheid, armoede, onderwijs en corruptie. Roslings punt was dat de wereld er veel beter voor stond dan de media ons doen geloven. ‘Je kunt de nieuwsmedia niet gebruiken als je de wereld wilt begrijpen’, is een van zijn bekendere citaten, uitgesproken tijdens een bezoek aan de Deens omroep in 2015.

Maar hoe doen we dat? Hoe geeft een solide dataset ons een betere kans om te beoordelen of een onderwerp of een verhaal sociaal gezien voortgang heeft laten zien of juist achteruitgang. Gebruik data om infographics te maken en het nieuws te duiden, zodat je een beweging maakt van incidentenjournalistiek, naar journalistiek met een context. 

Gebruik data om het grotere plaatje te schetsen. En als er vooruitgang is, vergeet dan niet om ook daar verslag van te doen. Dat kan eenvoudig samen gaan met verhalen waarin ook de problemen worden belicht.
In een wereld waarin we verdrinken in informatie, maar hunkeren naar wijsheid, hebben we verslaggeving nodig die ons wijzer maakt, de wereld om ons heen nauwkeurig weergeeft en niet bijdraagt aan de groeiende polarisatie in Europa.

Ik hoop dat de Nederlandse media besluiten gidsland te zijn.
De wereld kijkt mee.