Monument voor de onbekende fixer

De verslaggevers van de oorlog zijn ons bekend. Wij zien ze op televisie en lezen hun artikelen. Zij spreken onze taal. Wij kunnen ze bewonderen en wij kunnen bezorgd om ze zijn. Wij rekenen erop dat hun opdrachtgever goed voor ze zorgt, ook voor de vele freelancers: helm, scherfvest, verzekering en het aanbod om na terugkeer te praten met een psycholoog.

Wij zien niet de fixer achter de verslaggever. De lokale kracht die is ingehuurd als regelaar, tolk, chauffeur, gids, beveiliger, analist – alles wat nodig is om de buitenlandse verslaggever veilig aan zijn verhaal te helpen.

Of hij nu zelf journalist is of niet, hij heeft vaak een groot aandeel in het nieuws dat tot ons komt. Het is zwaar omdat hij zich ten dienste moet stellen van noties over evenwichtige berichtgeving, terwijl het om zíjn land en zíjn mensen gaat. Hij kan geluk hebben, maar ook de pech te moeten werken met verslaggevers die weinig benul hebben van taal, geschiedenis en cultuur. En hij moet overleven, ook nadat de wereldpers is vertrokken.

Minka Nijhuis en Ana van Es (ze stonden onlangs tegenover elkaar voor de Raad voor de Journalistiek) hebben op gelijke toon hun fixers bezongen. Nijhuis: ‘H. (...) was veel meer dan een tolk of fixer. Oren, ogen, steun en toeverlaat, een vraagbaak. En bovenal een kameraad. Banden worden nu eenmaal snel en onconventioneel gesmeed wanneer je met elkaar extreme situaties meemaakt.’ (Groene Amsterdammer, 26 augustus 2021).

Ana van Es: ‘Een slechte fixer maakt een reis tot een hel. Maar de meeste fixers met wie ik heb gewerkt zijn toegewijde professionals. Dan probeer je hun verjaardag te onthouden, vraag je hoe het met hun vrouw gaat en doe je niet onnodig moeilijk over de betaling. Goede fixers zijn goud waard’ (de Volkskrant, 14 augustus 2021).

Hun artikelen verschenen ten tijde van de val van Kabul. Ook Nederlandse journalisten hebben zich ingespannen om hun fixers met gezinnen veilig het land uit te krijgen. Nijhuis over de taferelen bij het vliegveld: ‘De beelden van wanhoop zullen de geschiedenis in gaan, net zoals de beelden van al die andere internationale evacuaties: Phnom Penh, Saigon, Kigali, Srebrenica, Dili. Operaties waar altijd de scheidslijn wordt getrokken tussen hen en ons, waar moedige individuen doen wat ze kunnen, maar waaraan onvermijdelijk altijd ook verraad kleeft.’

Iconisch voor de onvermijdelijke scheidslijn zijn Sydney Schanberg en Dith Pran. Zij bleven in Phnom Pen toen de Rode Khmer in 1975 de Cambodjaanse hoofdstad veroverde. De verslaggever van The New York Times kon ontkomen. De fixer en fotojournalist verdween in een kamp: marteling, dwangarbeid, honger. Na de val van het bewind vluchtte hij naar de VS. De film The Killing Fields vertelt zijn verhaal. Pran is de uitzondering op de regel dat fixers veelal naamloos blijven.

De 24-jarige Oekraïense fixer en producer Oleksandra Kuvshinova en de Ierse cameraman Pierre Zarzweski kwamen op 14 maart om het leven door beschietingen in een dorp even buiten Kiev. Opdrachtgever Fox News vermeldde aanvankelijk alleen de naam van de Ierse collega. Het leidde, zoals ook in vorige oorlogen, tot oproepen om de fixers tenminste de eer te geven die zij verdienen.

Velen moeten omwille van hun veiligheid anoniem blijven. Een Canadees onderzoek (2017) suggereert dat het ze ook niet per se gaat om naamsvermelding, meer geld of veiligheidsvoorzieningen, maar vooral om respect en erkenning van hun professionaliteit en deskundigheid.

Frits van Exter is voorzitter van de Raad voor de Journalistiek, maar verwoordt slechts zijn eigen mening.