‘Mijn favoriete wapen is vriendelijkheid’

‘Dag Rianne. Bijgaand het aangepaste artikel. We konden helaas niet achter jouw eerste versie staan. Er zat veel onjuist advies in en te veel misinterpretaties op basis van het interview.’ Het leek toch niet bepaald een ingewikkelde opdracht; dat artikel over het veilig maken van je huis. De strenge dame van de veiligheidsorganisatie denkt daar echter anders over. Was mijn concept vrij luchtig en informerend, haar ‘aangescherpte versie’ bevat eindeloze rijen waarschuwingen. Met uitroeptekens! En om het geheel nog wat ‘completer’ te maken heeft mijn meelezer maar liefst 200 woorden toegevoegd, bij een verhaal van amper een halve pagina. Pas na eindeloos bellen, mailen en aspirines slikken begrijpt ze dat mijn versie zal blijven bestaan, met enkel wat kleine wijzigingen van haar kant.

Navraag bij het journalistieke deel van mijn kennissenkring levert een stroom soortgelijke anekdotes op. Over de snackbarhouder die in een reportage maar liefst vijf keer de zin ‘De beste friet eet je dus bij Piet’ toevoegde, de schrijver die in een interview letterlijke quotes veranderde in lyrische schrijftaal en de restauranthouder die wat gegevens aanpaste zodat zijn bedrijf succesvoller uit de bus zou komen. Vaak lopen dat soort ‘conflicten’ met een sisser af, maar af en toe wordt er gescholden of gedreigd de medewerking in te trekken. We weten natuurlijk allemaal dat die uiteindelijke macht bij de journalist ligt, maar volhardend zijn is weleens lastig.

Werd het vooraf inzage geven in een artikel lang gezien als een gunst, inmiddels is het een gewoonte en lijkt het alsof geïnterviewden de grenzen steeds verder proberen op te rekken. Het is allemaal niet zo vreemd, want iedere geïnterviewden wil natuurlijk iets bereiken met die media-aandacht – verkoopcijfers opkrikken, stemmen werven, nieuwe klanten winnen, zijn of haar naamsbekendheid vergroten – en probeert dat zo goed mogelijk te doen. Hoe beter iets wordt ‘weggezet’ immers, hoe groter de kans op succes. En als iemand als ik dan opeens allerlei vragen gaat stellen over passie, persoonlijkheid of drijfveren zonder de wervende teksten te gebruiken die zij zo mooi bedacht hadden, kan dat voor een clash zorgen.

Zo was een niet al te bekende soap­actrice wel erg openhartig over haar moeizame relatie met de ­regisseur waarmee ze net een film had gemaakt. Ze vond het maar niets dat hij altijd ging voor ‘plat en gemakkelijk vermaak’. Toen die uitspraken daadwerkelijk op papier terecht kwamen, belde ze woedend op. Dat kon zo niet, zo zou ze toch nooit meer een filmrol krijgen? Om daarna elk van de uitspraken glashard te ontkennen. Dat tijdens ons gesprek mijn opnamerecorder ermee stopte was voor haar natuurlijk een bijkomend voordeel. Eerst probeerde ze het met dreigementen – ik zal ervoor zorgen dat je nooit meer iemand in de filmwereld te spreken krijgt als je deze ‘leugens’ publiceert –, maar toen dat niet werkte begonnen de smeekbedes. Alles eruit halen wilde ik niet, maar haar opzadelen met een enorm conflict leek ook niet de juiste oplossing. Bovendien zou het haar woord tegen het mijne worden. In gesprek ontstond uiteindelijk een versie van het artikel waar we ons beiden in konden vinden, maar het hele gebeuren zorgde voor een flinke kater.

Gelukkig gaat het nog altijd negen van de tien keer goed en kijkt de ‘andere kant’ alleen naar de feiten. Sterker nog; soms mag je ze dankbaar zijn voor de fouten die ze uit een verhaal halen. Zo wees een geïnterviewde me ooit eens op het feit dat ik twee bronnen verwisseld had, wat het artikel aanzienlijk anders maakte. Niet iedereen reageert echter zo soepel. Door schade en schande en veel gesprekken met collega’s vond ik een manier die veel ellende kan voorkomen. Zo helpt het om in elke begeleidende mail te melden dat geïnterviewden alleen mogen controleren op feitelijke onjuistheden en expliciet te vermelden dat het niet gaat om wijzigingen in stijl of opbouw. Een oud-journalist die ik sprak over zijn opvallende liefdesverhaal, zag zijn kans schoon na een vage mail van mijn kant. Hij had zijn uitspraken lekker wat diepzinniger gemaakt. Zei hij in het interview zelf nog simpel ‘het was meteen raak’ over de ontmoeting met zijn vriendin, in de nieuwe versie transformeerde hij zichzelf tot onvervalste romanticus. ‘Terwijl je denkt dat je leven verder volstrekt voorspelbaar zal gaan verlopen, komt er zomaar op een zondagavond iets prachtigs op je pad.’ Voor het gemak had hij bovendien nog wat alinea’s toegevoegd over hun bijzondere leven en nog een aantal keer de titel van zijn boek in het verhaal verwerkt.

Mijn favoriete wapen tegen dit soort types is vriendelijkheid. Het is immers geweldig dat deze man zoveel tijd heeft genomen om alles nauwkeurig te lezen. Dat ga ik natuurlijk heel goed doornemen en – waar mogelijk – zijn aanmerkingen zo snel mogelijk verwerken. Heel wat geïnterviewden zullen met zo’n nietszeggend antwoord al tevreden zijn. De echte bijters – zoals de oud-journalist uit het voorbeeld – hebben wat herhaling nodig. Een kleine geste wil dan nog weleens helpen. Dus: als jij me zegt welke gedane uitspraak je wil intrekken, dan ga ik kijken of dat kan. Er zijn ook collega’s die bepaalde quotes al meteen in de eerste versie wat scherper aanzetten, zodat er onderhandelingsruimte ontstaat.

Hoe hard je het speelt, ligt natuurlijk aan de aard van het artikel. Bij sommige diepgravende interviews kan één ingetrokken uitspraak alles onderuit halen. Handig als je dan met een opnameapparaatje kunt zwaaien. Wanneer je een vrolijk human interest-verhaal schrijft is het al minder rampzalig om iets te schrappen. Zo vond een dame die vertelde over haar gezichtsaandoening achteraf dat het iets teveel over haar gevoelens was gegaan. Vriendelijk vroeg ze of het mogelijk was om daar nog iets aan te doen. En ze begreep het als dat niet kon. Gezien de moeite die het haar überhaupt kostte om met een journalist te praten, was het niet meer dan logisch om samen door de tekst te gaan en – kleine – aanpassingen te doen.

Om je beter in te voelen in die ander, wil het wel eens helpen om jezelf te laten interviewen. Zo was daar zeven jaar geleden een jonge journalist die mij een aantal vragen stelde over liften naar het buitenland. In het luchtige artikel dat hij schreef klopte werkelijk geen enkele naam of plaatsnaam. Later bleek dat zijn gemaakte opnames per ongeluk gewist waren en dat hij het maar uit zijn hoofd had geprobeerd te schrijven. Of het wellicht een idee was geweest om mij daar even over in te lichten? Nee, daar had meneer niet aan gedacht, al zou hij het de volgende keer ‘zeker’ anders doen. Zelf snapte ik vanaf dat moment de inzage-vragers een stuk beter. En toen ik een paar maanden later weer gevraagd werd voor een interviewtje, hoorde ik het mezelf zeggen: ‘Alleen als ik de tekst vooraf mag inzien en fouten mag herstellen.’