Marco Borsato mag nu ook op Radio 1

Zendercoördinator Laurens Borst kreeg bakken kritiek over zich heen toen hij in de zomer van vorig jaar zijn vernieuwingsplan bekend maakte. Radio 1 zou in de jacht op luisteraars verder debiliseren, fulmineerde Ingeborg Beugel, programmamaakster bij de Ikontv, in een ingezonden stuk in dit blad. Vara en VPRO, en aanvankelijk ook de EO, keurden de vernieuwingsplannen af. Nu het stof is neergedaald lijkt er bij velen ruimte voor wat meer nuance.

Kees Schaepman, hoofdredacteur VPRO-radio: ‘Mijn vrees dat alles wat verdiepend is zou worden verbannen naar de marge, is gelukkig niet bewaarheid. Argos, OVT, Villa VPRO en Holland Doc radio worden allemaal op redelijke tijdstippen uitgezonden. Over de plaats van de VPRO en de weekendprogrammering ben ik zeer tevreden. Dat geldt niet voor het schema van de zender als geheel. Er wordt te veel op luistercijfers gemikt en te weinig op verhoging van de kwaliteit. Radio 1 mag elitairder worden. Het station zou het lef moeten hebben om programma’s uit te zenden die iets van de luisteraar vergen. Toegankelijk en goed verteerbaar, maar geen Olvarit.’

Borst vond de ochtenduitzending te zwaar. Hij schrapte het programma De ochtenden (VPRO, EO ) en ervoor in de plaats kwamen een langer Radio 1-Journaal, de actualiteitenrubriek Goedemorgen Nederland (KRO) en de talkshow Dit is de dag (EO). ‘De ochtenden ging op een te vroeg tijdstip te veel de diepte in. Met de nieuwe programmering, die korter en ‘newsier’ is, is de opbouw prettiger. Als je ’s ochtends even gaat stofzuigen of een boodschap doet, ben je niet meteen de draad kwijt bij Goedemorgen Nederland. Bij De ochtenden was dat wel het geval. We zijn minder elitair geworden. Pas werd het faillissement van Marco Borsato behandeld in het journalistenforum van de VPRO. Dat was twee jaar geleden ondenkbaar!’

Toch is het luistertijdaandeel van juli 2008 tot juli dit jaar met slechts 0,1 procent gestegen tot 7,7 procent (zie kader). Valt dat niet een beetje tegen? Borst: ‘Het belangrijkste is dat de jarenlange daling – van 9 procent in 2004 tot 7,3 procent begin 2008 – is stopgezet. Dat er nu zelfs sprake is van lichte groei, is fantastisch. Maar belangrijker nog is dat de luistertíjd sterk is verbeterd. Ten opzichte van 2003 luisteren mensen nu bijna een kwartier per dag langer naar Radio 1, namelijk twee uur en 21 minuten. De vernieuwingen waren vooral bedoeld om het aantal afhaakmomenten te verkleinen. Daarin zijn we geslaagd.’

Giselle van Cann, adjunct-hoofdredacteur bij NOS Nieuws, vindt de langere luistertijd ook winst. ‘Maar ik wil me niet blindstaren op de cijfers. Wij kunnen beter uit de voeten op Radio 1. Het half uur extra zendtijd in de ochtend, de mogelijkheid voor nieuwsflitsen en recent de vaste duopresentatie pakken goed uit. Wat ons betreft staat het nu goed en gaat het om het plegen van onderhoud.’ Nieuwslezer Jan van der Putte: ‘De nieuwsflitsen werken lekker, vooral omdat er geen discussie meer is. Wij bepalen wanneer het nodig is.’

Ingeborg Beugel, die bij het station werkte toen het nog Hilversum 1 heette, blijft bij haar kritiek van ruim een jaar geleden. ‘Ik luister bijna altijd naar BNR of de BBC, maar eergisteren heb ik het weer eens geprobeerd: het Radio 1-journaal. Eerst krijg je ellenlange reclames en filemeldingen, dan een item over het bloedbad in Guinee, waar je als luisteraar geen cent wijzer van wordt – in groot contrast met de BBC –, vervolgens een overbodig interview met Erica Terpstra over hoe allerlei steden vorige keer hebben gestreden om de Olympische Spelen binnen te halen – ik wil weten hoe steden dat nú doen – en tenslotte vreselijk veel sport. Sport hoort niet op een nieuwszender!’ ‘En dan die rampenverslaggeving. Als zich ergens ter wereld een catastrofe voordoet, wordt een Nederlander voor de microfoon gehaald die daar woont. Alles wordt bezien vanuit Nederlands perspectief, maar ik wil een journalist horen die kennis van zaken heeft. Ik hoor geen historische context, geen analyse, alleen maar krokodillentranen. En dan dat opgewekte toontje de hele ochtend.’

Beter te spreken is Beugel over de avondprogrammering, al mist ze de langere documentaire. Al acht jaar vast onderdeel van de avond is Kunststof (NPS), een programma waarmee een wondertje lijkt te zijn gebeurd. Het uitzendtijdstip is hetzelfde gebleven, de inhoud ook, maar toch trekt het programma tienduizend luisteraars meer dan vóór de vernieuwing (zie kader). ‘Er zitten op Radio 1 nu veel magazine-achtige programma’s’, legt Kunststof- eindredacteur Frans Kotterer uit. ‘Ik denk dat een toenemend aantal luisteraars daarom graag afstemt op een programma waarin je een uur lang wordt meegenomen in de geest van een interessante gast. We zijn de slow food van de journalistiek.’

Over de vernieuwing van de zender als geheel is hij gematigd positief. ‘Het nieuwe vaste presentatieduo in de ochtend is veelbelovend. Goedemorgen Nederland is prettiger van toon dan vroeger De ochtenden en sluit bovendien beter aan op het Radio 1-journaal. Het is belangrijk dat je de ochtend goed begint, anders haken de luisteraars meteen af.’

De afwezigheid van een jonger publiek alsmede de geringe groei van het totaal aantal Radio 1-luisteraars, baren Frans Klein, directeur RTV van de Vara, zorgen. Hij constateert dat het station wel in zijn doelstelling is geslaagd om het nieuws in de ochtend toegankelijker te maken. ‘Maar daar wordt wel een prijs voor betaald. De onderwerpen lijken qua vorm en inhoud nauwelijks te verschillen. Door de magazine-achtige aanpak krijg je een soort gelijkvormige journalistiek, waarin voor specifieke thema’s als onderzoek en wetenschap nauwelijks meer plaats is. Onze kritiek op de vernieuwingsplannen was destijds dat de ochtendprogrammering best wat dieper mocht gaan. Die kritiek houd ik tot de dag van vandaag overeind.’

Laurens Borst maakt zich al weer op voor de volgende veranderingen op Radio 1. In 2011 komen Wakker Nederland en Powned erbij en krijgt Max meer zendtijd. Borst: ‘Ik ben niet van plan zendtijd te gaan opknippen. Er zal gewoon meer geconcurreerd moeten worden voor de plekken in het schema, waarbij de beste programma’s het zullen winnen.’ 

Hoofdbrekens over de aow en de tsunami
Vijf uur ’s ochtends en de immense redactiezaal van NOS Nieuws in Hilversum is zo goed als leeg. In het hoekje bij Radio 1 is wel bedrijvigheid. Presentatoren Lara Rense en Marcel Oosten bereiden zich in de studio zich voor op de uitzending van zes uur. Aan het bureaublok grenzend aan de studio doet een ploeg van vier redacteuren hetzelfde. Laila Abid neemt het buitenland voor haar rekening, Roel Visser en Thijs Schröder het binnenland, Anja Legemaat de eindredactie en Natasja Everink de regie.

Sinds enkele weken presenteren Rense en Oosten vijf ochtenden in de week samen het Radio 1- journaal. Duidelijk voor de luisteraar, pittig voor de presentatoren. De redacteuren werken ‘maar’ twee of drie dagen in de week vroeg. De duo-presentatie is nog wennen, ook al gaat het inmiddels om de details. Rense is wat feller dan de meer bedachtzame Oosten. Soms praten ze door elkaar heen in de uitzending. Dat irriteert beiden, want de luisteraar heeft daar last van.

Zo vroeg op de ochtend bekijkt de redactie wat de avondploeg heeft voorbereid. Het draaiboek voor de uitzending ligt grotendeels vast. Wel controleert Visser al geluidsfragmenten. Deze ochtend is er ook nieuws. Legemaat kijkt hoe dat in de uitzending een plek moet krijgen. Er is een aardbeving met bijbehorende tsunami geweest in Samoa. De avondploeg heeft al contact gehad met een Nederlandse vrouw op een van de eilanden. Abid belt daar later op de ochtend mee. Maar eerst met Ron Linker in de VS om te beoordelen of er nieuws is over de gezondheidszorg.

Linker vindt van wel. Nee, oordeelt Legemaat uiteindelijk en Abid belt Linker terug. Die kan naar bed. Voor de redacteur binnenland is het de dag dat de AOW discussie in de SER tot een einde moet komen. Visser kijkt of daar nog een draai aan te geven is. Hij besluit SERvoorzitter Rinnooy Kan toch maar niet uit zijn bed te bellen.

De avondploeg heeft oud-SERwoordvoerder Hans Prakke geregeld, die vanochtend een toelichting op het proces komt geven. En er is eigen nieuws, vandaag over de thuiszorg. De NOS streeft er naar, sinds de veranderingen een jaar geleden, om elke ochtend een ‘10 over 8-moment’ te hebben; een nieuwsonderwerp dat agendazettend is.

Schröder regelt tussen de bedrijven door nog dat staatsecretaris Van Bijsterveldt (Onderwijs) na negen uur even in de uitzending komt. Die ochtend zorgen vooral de tsunami en de AOW voor hoofdbrekens. Abid twijfelt wat te doen met een bericht van de persbureaus dat er een nieuw alarm is uitgegeven. Het nieuws wordt twee keer gebracht en daarna niet meer. De persbureaus zitten er naast. Schröder legt contact een seismoloog van het KNMI en neemt met Visser de vragen door voordat die naar Rense en Oosten gaan. Visser moet economieredacteur Bart Kamphuis even overtuigen dat hij toch commentaar moet leveren op de AOW, ook al is er nog geen nieuws. Tijdens de evaluatie schuift Tim Overdiek namens de hoofdredactie aan. Rense had tussen 8 en 9 uur nog wat meer nieuws over de tsunami willen hebben. Legemaat heeft gekozen voor het eigen nieuws en de AOW. Het zit er op. Oosten mag vandaag als eerste naar huis, Rense gaat het weblog bijhouden en de redactie schuift een paar bureaublokken op om daar de middaguitzending van een kwartier voor te bereiden.
Dolf Rogmans