Klikker­de­klakkie op Het Binnen­hof

Het beloofde een lange stille zomer te worden, had de fotojournalist nog voorspeld. Het Binnenhof lag er verlaten bij. Zijn racefiets stond klaar voor rondjes door de duinen, een nieuwe saxofoon vroeg om de eerste noten en zijn kind om onbegrensde aandacht.
Het was donderdagmiddag 17 juli. Dit vraaggesprek in zijn Haagse woning was met vriendelijke woorden afgerond en lag een uur achter hem, toen het nieuws de rimpelloze dag van Bart Maat doorbrak. Blieptoon op zijn telefoon. Er was een vliegtuig gecrasht.
Drie minuten later belde de fotoredactie van het ANP, sinds 1 januari zijn vaste opdrachtgever. ‘Of ik standby wilde zijn in Den Haag. Er kon iets groots gebeurd zijn.’ Maat vertelt dit op de dag van nationale rouw, zes dagen later. Hij staat onder de Domtoren van Utrecht, klaar om het luiden van de doodsklok te fotograferen. In de achterliggende dagen was er het onverwachte weerzien van de premier en ministers op persconferenties en de koning en koningin, die het condoleanceregister ondertekenden. ‘Opeens was alles anders.’

Kort voordat de blieptoon klonk, verkeert de woonkamer nog in vakantiestemming. Feestslingers langs de muur, plastic tassen met kleding in de hoek en natte zwempakken en handdoeken hangend aan de geopende tuindeuren. Een zeewind probeert tevergeefs de lome hitte te verdrijven. We zitten aan de eettafel, maar gedurende het gesprek loopt de fotograaf telkens naar een hoge plank om boeken te pakken die hem nog maar kort geleden inspireerden om de fotojournalistiek te gaan verkennen. Boeken van de Engelsman Martin Parr, maar ook van de Haagse fotojournalist Theo Meijer, die volgens hem de ‘beste Nederlandse politieke foto ooit’ maakte. Zijn vinger wijst naar de foto met Van Agt en Wiegel, in een onderonsje in het Haagse restaurant Le Bistroquet. Er werd een kabinet gesmeed. ‘Kijk, zonder flits, zo sfeervol. Hier worden politieke zaken gedaan. Ik had deze graag zelf gemaakt.’ De foto werd gemaakt in 1977 en Maat moest nog geboren worden.

Pas tien jaar geleden wist hij dat fotografie hem lag en vier jaar geleden dat hij voor de journalistiek in de wieg was gelegd. Hij rolde als vanzelf de persbureaus WFA en het latere Novum binnen, nadat hij als beginneling een foto van een rozen uitdelende minister Plasterk had aangeboden. Het ANP herkende ook zijn talent en vroeg of hij vaste freelancer wilde worden met Den Haag en het Binnenhof als werkterrein. ‘Ja, het is snel gegaan en ik besef dat het in deze tijden zeker niet vanzelfsprekend is’, zegt hij. ‘Ik mag dit doen, ik ben er trots op ANP fotograaf te zijn.’

Hij kan de druk goed aan, vindt hij, ook al zijn er tijden van acht foto-opdrachten op één dag. ‘Ik probeer het plezier van het kijken vast te houden. In de chaos van indrukken en beelden orde scheppen. Het nieuws, de compositie en techniek op het juiste moment laten samenvallen, dat is voor mij de sport.’ Het is hetzelfde plezier dat hij voelde toen hij nog kleuter was en van zijn ouders een Agfa Clack kreeg. Kleine Bart zag een zandbak of poes en drukte intuïtief af. Hij was meer bezig met beelden dan met foto’s en zag die aandacht voor beweging en kleuren bevestigd op de vrije school in Dordrecht.

Pas in 2005 werd fotografie méér dan een speeltje. Maat trok naar Parijs, waar hij een jaar zou blijven om er twee grote ontdekkingen te doen: hij ontmoette op het callcenter van reisorganisatie Club Mediterrannee zijn huidige vrouw en hij kocht een oude analoge spiegelreflexcamera op een rommelmarkt. Vrouw en camera zouden zijn leven veranderen. ‘Ik begon langs de straten te lopen en van alles te fotograferen. Dit was wat ik wilde.’ Op de fotovakschool in Nederland zou hij later zijn techniek verbeteren.

‘Zoals ik ooit een zandbak fotografeerde, zo probeer ik ook nu nog naar mijn onderwerpen te kijken, vrij en los’, vertelt hij. ‘De wekelijkse persconferentie van premier Rutte moet er natuurlijk goed op staan, maar in een vrijere rol beschouw ik mijn werk als buiten spelen.’ Maat spreekt de zinnen uit terwijl hij in een hoek van de kamer naar iets zoekt. Hij loopt terug en houdt een digitaal cameraatje voor mijn ogen. Foto’s van een poes, nog een poes, speelgoed. ‘Mijn dochter Elise van 3 heeft ze gemaakt. Ik heb haar het cameraatje gegeven en ze fotografeert ermee zoals ik dat als kleuter ook deed. “Klikkerdeklak”, zegt ze dan. Het is een uitdrukking die ik gebruik als ik naar Het Binnenhof ga. “Pappa gaat even met Mark Rutte klikkerdeklakkie doen”.’

Die ontspanning was er ook toen hij zich vier jaar geleden voegde bij het groepje van zes, zeven parlementaire fotografen dat dagelijks Haagse politici volgt. Maat kon al fotograferen, maar wat een politiek moment tot nieuws maakt, wist hij niet. ‘Het was spannend en toch maakte ik me er niet zo druk om. Het ging snel. Van al die fotografen tegen wie ik opzag, heb ik veel geleerd.’ Ondanks de concurrentie is de kameraadschap groot, vindt hij. ‘Uiteindelijk wil iedereen die ene foto voor zichzelf hebben. Maar als collega’s gaan we goed met elkaar om, we drinken ook een biertje. Als het wachten lang duurt, kan het gezellig worden. Voor mij is deze groep collega’s evenveel waard als een goede kiek.’

Maat bestrijdt dat hij in een ongunstige periode de Haagse politiek is binnengekomen. Er is volgens hem voldoende werk en navenante vraag naar politieke beelden. Ook kan hij in relatief grote vrijheid fotograferen. ‘De parlementaire fotografie is springlevend’, zegt hij met nadruk. ‘Het niveau van de fotografie is hoog, er komt redelijk wat nieuws uit Den Haag, en kranten en internet nemen veel foto’s af.’ Als de nieuwsstroom opdroogt, breidt hij zijn werk uit naar instellingen of bedrijven. Politieke fotografie en bedrijfsfotografie kan hij moeiteloos en zonder professionele gewetenswroeging verenigen, verklaart hij. Toen hij als fotojournalist van start ging, stelde hij een lijst van honderd bedrijven samen. Hij belde ze allemaal. ‘Daar heb ik veel werk aan overgehouden’, zegt hij. ‘Opdrachtgevers komen niet vanzelf. Oudere fotografen die klagen dat het slecht gaat, zijn niet gewend om acquisitie te doen. Hun inkomen lag altijd vast en kwam uit één bron, namelijk de journalistiek. Dat kan niet meer, er is een andere ­situatie.
Accepteer het en ga de boer op.’

Maat laat een korte stilte vallen en staat dan op om een laatste boek van de plank te pakken. ‘Hier is er maar één van. Zelfgemaakt’, en hij legt het voor me neer. ‘Het is niet bedoeld voor het grote publiek. Het is een inkijkje in het Vredespaleis. De foto’s van de zalen, werkvertrekken en personeel zijn voor intern gebruik.’ Vorig jaar mocht hij er in opdracht van het Vredespaleis een maand vrijuit fotograferen. Maat won na een competitieve inschrijving van ongeveer tien collega’s. Het had niet veel gescheeld of hij was de opdracht misgelopen. Een virale infectie had kort ervoor zijn linkeroog getroffen. Gordelroos in het oog waarmee hij scherp stelt. Verschrikkelijke pijn, zes weken ziek thuis. Maat dacht dat zijn carrière in de knop was gebroken. ‘Ik heb me bij elkaar geraapt’, vertelt hij lachend en veegt vocht weg bij zijn linkeroog. ‘Tranen liepen over mijn wangen toen ik proefopnamen maakte. Maar ik kreeg de opdracht. Ik had weer eens geluk.’