‘Journalistiek heeft baat bij transparantie om populistische communicatie tegen te gaan’

Van Baal maakt zich in de Volkskrant grote zorgen over populistische communicatie en hoe journalisten daar mee omgaan.

Communicatiestrategie van populistische politici is volgens de communicatieadviseur vaak gericht op het creëren van aandacht door de pijlers van de democratie aan te vallen, bijvoorbeeld de rechtspraak en de journalistiek, en het publieke vertrouwen daarin te ondermijnen.

De politici doen dat vooral middels framing. “Bij populistische framing is de politicus niet de held, maar positioneert hij zich juist als slachtoffer. Hij of zij wordt gedemoniseerd, en ‘mag het niet zeggen’.” En de journalistiek heeft daar volgens Van Baal nog geen goed antwoord op.

“In tijden van populistische communicatie is er een belangrijke rol weggelegd voor de journalistiek, maar zij kampt met twee problemen. Allereerst framet de journalistiek zelf ook, soms doelbewust. Het tweede probleem is dat de journalistiek in toenemende mate zelf de ‘schurk’ is.”

“Het frame waarin de media de schurken zijn, stelt journalisten voor een onmogelijk dilemma: hoe bericht je over zo’n aanval? Schrijf je erover, dan beloon je het gedrag. Schrijf je er niet over, dan geef je de politicus de mogelijkheid de media nog sterker als schurk te positioneren: ‘Zie je wel, de linkse kartelkrant negeert ons!’

Volgens Van baal kan de journalistiek meerdere dingen doen om weerbaarder te worden tegen populistische frames. “Het lijkt mij verstandig om het rookgordijn rond de totstandkoming van nieuws op te trekken. Nieuwsconsumenten hebben het recht te weten hoe nieuws ontstaat, wie het insteekt en waarom. Leg eens vaker uit hoe een stuk in de krant is gekomen, meld het in een kadertje als er op de redactie over is gediscussieerd.” [...] “Transparantie maakt het makkelijker inzicht te geven in de communicatiestrategie van populisten, maar vooral creëert ze een verdedigingsmuur tegen de aanval op de journalistiek: ‘Kijk maar mee, zo doen we ons werk.” Enkele media, zoals NRC en Omroep West, zijn hier al mee bezig.

En ook de Rijksoverheid zou volgens de voorlichter eens kritisch naar haar ‘woordvoerderscultuur’ moeten kijken. Nu gaat perscommunicatie via woordvoerders die vaak vooral het belang van de minister behartigen. ‘Gewone ambtenaren’ mogen over het algemeen niet met de pers praten. Daarmee creëer je een cultuur van achterkamertjes en van wheelen en dealen met de media. En dat geeft woordvoerders en parlementaire journalisten enorm veel macht.