‘Journalisten, trek de grens over!’

Technische tips & tricks, grensoverschrijdende onderzoeksjournalistiek, ‘wobbing’ in binnen- en buitenland, alle mogelijke vormen van research en archivering, undercoverjournalistiek… het congres was zo veelzijdig dat je onmogelijk meer dan een klein deel van alle sessies bij kon wonen. Alleen al de namen van de sprekers zijn een aanduiding voor de vele aspecten van dit VVOJ-congres: Henk van Ess, Eric Hennekam, Nick Davies, Geert Mak, Joop Bouma, Marleen Teugels, Janny Groen, om er maar een paar te noemen. Daarom hier een selectieve weergave van enkele workshops en panel discussies.

Joop Bouma (Trouw), Marleen Teugels (Knack) en Brigitte Alfter (Samvirke, Denemarken) vertelden hoe het was om een onderzoek – in dit geval naar bijwerkingen van geneesmiddelen en de wijze waarop de farmaceutische industrie die bekend maakt – in drie landen tegelijk te voeren en te publiceren; welke problemen ze tegenkwamen en hoe ze die oplosten: de communicatie (per Skype, in ’t Engels); het archiveren van de documenten; de gelijktijdigheid van publicatie in drie landen en drie soorten media, een dagblad, een weekblad en een maandblad. Eén probleem deed zich in elk geval niet voor: over de interpretatie van de gegevens waren ze het roerend eens. Het onderzoek was bewerkelijk, mede omdat alle interviews – op z’n minst in samengevatte vorm – vertaald moesten worden, de hoeveelheid aan documenten maakte dat de overzichtelijkheid soms te wensen over liet, en natuurlijk ontstonden er nu en dan fricties. ‘Daarom: communiceer, communiceer, communiceer!’, aldus Teugels. Maar over het resultaat en ook over de samenwerking als geheel waren alle drie heel tevreden.

Bovendien is het netwerk IRENE (investigative reporters network europe)  voortgekomen uit deze samenwerking – met de steun van het Fonds Pascal Decroos, de Belgische tegenhanger van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten. IRENE wil onderzoeksjournalisten stimuleren om grensoverschrijdend te werk te gaan en hen daarbij helpen met de reeds opgedane ervaring.

Hetzelfde Fonds Pascal Decroos stond ook aan de wieg van Wobbing Europe, een website die alle ins en outs probeert te geven van ‘wobben’ op Europees niveau. Brigitte Alfter is er directeur van en in workshops en ronde-tafeldiscussies legde ze aan de hand van voorbeelden uit hoe de Freedom of Information Acts in de verschillende Europese landen en op EU-niveau het beste te gebruiken zijn.

Ook het werk van Paul Radu, een jonge, Roemeense onderzoeksjournalist, brengt hem ver over de grenzen van zijn eigen land. Hij is gespecialiseerd in het natrekken van vooral financiële criminaliteit en werkt samen met een heel netwerk van collega’s, vooral in Oost-Europa, maar ook ver daarbuiten. Net voor het Brusselse congres had hij de laatste hand gelegd aan een digitaal handboek om via allerlei databanken gegevens van bedrijven te achterhalen: wie is – vaak achter dikke rookgordijnen – de echte eigenaar van een bedrijf? Naar wie gaat de winst? En wie is dus – uiteindelijk – aansprakelijk voor fraude, oplichting, verduistering en vergelijkbare misdrijven? Radu gaf duizelingwekkende voorbeelden – waarbij hij gebruik maakt van speciale software om netwerken zichtbaar te maken. Naar zijn ‘handboek’, dat inmiddels ook online staat, was veel vraag.

Verder werd in Brussel weer de jaarlijkse VVOJ-prijs voor onderzoeksjournalistiek uitgereikt, die nu De Loep heet. In de categorie tekstuele producties ging de prijs naar Joep Dohmen (NRC Handelsblad) voor zijn artikelenreeks ‘Chaos bij de Belastingdienst’. Bij audiovisuele producties ging De Loep naar Marije Meerman, William de Bruijn en Barbara Coolen (Tegenlicht, VPRO) voor hun programma ‘De verkoop van een oorlog’. De aanmoedigingsprijs kreeg Mirjam Pool, voor haar boek ‘Alle dagen schuld’ over de problematische situatie van de allerarmste inwoners van Almelo. Bijzondere lof was er voor onderzoeksjournalist Gerard Legebeke van Vpro’s Argos, die afgelopen zomer plotseling overleed. Lees hier het juryrapport (pdf).

Volgend jaar wordt het VVOJ-congres, dat om en om in Vlaanderen en in Nederland plaatsvindt, weer in Nederland gehouden – met nog meer management-sessies, voor hoofdredacteuren en andere beleidsbepalers. Er is erg veel belangstelling voor, vertelde voorzitter Margo Smit tussen de bedrijven door. Voor het internationale congres voor onderzoeksjournalistiek moet men volgend jaar naar Genève.

Lees ook:
Nick Davies: geef nooit op