Journalist, wees trots op uw klassiekers

In de roman ‘Scoop’ geeft oude rot Corker kristalheldere lessen aan nieuwkomer John Boot: ‘Nieuws is wat een kerel die nergens veel om geeft wil lezen. Daarna is het dood. Wij worden betaald om nieuws te leveren. Als iemand anders een verhaal heeft voor wij het hebben, dan is ons verhaal geen nieuws. Natuurlijk heb je ook nog sfeer. Sfeer is een hoop klopklop over niets. ’
‘In Cold Blood’ is de meedogenloze reconstructie van de moord op vier leden van een welgestelde boerenfamilie in Kansas en de lotgevallen van hun moordenaars. Het boek dwingt jaloezie af,  zowel door stijl als door inhoud. Het grootste gevaar dat onderzoeksjournalisten bedreigt, is ongeduld. Truman Capote nam ruim vijf jaar – tot het moment dat de moordenaars gearresteerd, berecht en gehangen waren – om zijn moment af te wachten en de tijd rijp was om zijn boek te publiceren. Elk feitje had hij geverifieerd.
De bundel ‘Tegels lichten of ware verhalen over de autoriteiten in het land van de voldongen feiten’ rekent af met de dank-u-wel-excellentie-journalistiek van de jaren vijftig en zestig. De jaren van de Hofmans-affaire, waar vrijwel de hele Nederlandse pers over zweeg. De jaren waarin het groezelige oorlogsverleden van de Haagse burgemeester Schokking werd weggepoetst. De jaren van de Nieuw-Guinea-crisis en de Koude Oorlog, waarin de pers partij voor het officiële gelijk koos ten koste van vele waarheden. ‘Ik wil niet de indruk wekken dat ik een poging doe om geschiedenis te schrijven’, verontschuldigt Hofland zichzelf. ‘Ik beschrijf alleen maar wat ik, toevallig een paar tegels lichtend, voor blinde wezens in zwarte kronkelgangen zie ronddraven. Soms denk ik dat ik overdrijf, dat ik op het verkeerde bewijsmateriaal ben gestoten en dat er autoriteiten zijn die zonder moeite alles zullen weerleggen. Maar dat valt te betwijfelen.’
In Scoop worden berichten per telegraaf verzonden en reizen journalisten per schip en stoomtrein. Ondanks het ontbreken van twitter en facebook is het een eigentijds boek, net zoals ‘In Cold Blood’en ‘Tegels lichten’ dat zijn– want in essentie is er de afgelopen eeuw niet zoveel veranderd aan ons vak, al is het gereedschap revolutionair verbeterd.
Studiehoofden zouden als vierde boek nog ‘Flat Earth News’ van Nick Davies (2008) bij hun bagage kunnen proppen, omdat Davies zo goed het verval laat zien dat ons vak bedreigt. Ook dat dreigende verval – door bezuinigingen, persconcentratie en mediamanipulators – is van alle tijden. Journalistieke kwaliteit kan alleen door voortdurend verzet tegen die krachten worden gehandhaafd.
‘Tegels lichten’ is een staande uitdrukking in de Nederlandse taal geworden. En ‘De Tegel’ is de belangrijkste jaarprijs in de Nederlandse journalistiek.
Het verzet tegen kadaverdenken waartoe Hofland oproept, lijkt mij een blijvende journalistieke kernwaarde. Hij zette zich in zijn boek ook af tegen de opvoeding tot gehoorzaamheid waaraan zijn generatie was onderworpen, een generatie die daardoor te vaak en te makkelijk de ‘brutale domheid’ van autoriteiten over zich heen liet gaan. Journalisten waren toen nog de pantoffelhelden van de publieke opinie.
De autoriteiten hebben wel iets geleerd sinds de vorige eeuw. Met botte, autoritair tentoongespreide domheid komen ze niet meer zo makkelijk weg als vijftig jaar geleden. Ze hebben in de omgang met media de waarde van bluf ontdekt, en ze worden getraind om te speculeren op tijdgebrek en gemis aan gedetailleerde achtergrondkennis bij de pers.
De waarschuwing van Hofland tegen een machteloze journalistiek in een land van voldongen feiten blijft actueel. Helaas is zijn boek alleen nog tweedehands verkrijgbaar.
Pardon?
Inderdaad. Tegels lichten wordt al sinds 1996 niet herdrukt.
Als journalisten werkelijk trots waren op hun vak, zou de klassieker regelmatig en, liefst met actuele aanvullingen, opnieuw gepubliceerd moeten blijven worden. Wat mij betreft als e-boek. Om bij de tijd te blijven.

Op 11 april worden de jaarlijkse Tegels uitgereikt. Daaraan voorafgaand wedijveren studenten journalistiek om de Tegel Toekomst Prijs.

Kees Schaepman is freelance journalist