Jip van den Toorn: Harde klappen en zachte lijnen van een illustrator

De koorts is geweken, haar lichaam is nog slapjes, maar ze is er klaar voor, zegt ze. Jip van den Toorn (27) heeft de kracht terug gevonden om verbaal met me te sparren. Het is aan het einde van een zaterdagmiddag, vlakbij de Westergasfabriek. Najaarskou trekt over het goeddeels verlaten terras van café-restaurant Amsterdam, onder een oude watertoren. We zetten ons schrap, de onderwerpen komen uit onverwachte hoeken.

‘Oh Jezus!’ Van Toorn slaakt een gesmoorde kreet. Haar ogen schieten naar de waterkant langs het terras. Een vette rat is uit het donkere water geklommen en loert naar restjes appelgebak. Ze herstelt zich bliksemsvlug: ‘Ik ben niet zo snel bang te krijgen. Zeker niet van een rat.’

Het interview met de jonge illustrator was bijna niet doorgegaan. De voorafgaande week hadden koorts en een brandende keel haar getemd. Maar een gunstige coronatest verlichtte de zorgen. Zo kan ze nog net tijd vrijmaken om haar verhaal te vertellen. Hierna zal ze afreizen naar de Abruzzo in Italië en Berlijn, waar haar schoonfamilie en Italiaanse vriend wonen. Van den Toorn is vaak onderweg, voor de liefde en haar werk, want ‘tekenen kan ik overal’. Geef haar een potlood en er gebeurt iets geks in haar hoofd.

Corona leek haar te gaan vloeren terwijl het virus haar begin dit jaar juist onverwacht veel had gebracht. ‘Oh shit’, dacht ze direct na de uitbraak. ‘Nu gaan ze natuurlijk mijn tekeningen voor stockfoto’s vervangen. Het is een crisissituatie, iedereen gaat dood. Niemand zit op mijn grappige tekeningen te wachten.’ Het bleek een verkeerde inschatting, in haar haar voordeel. Alle fotoshoots voor kranten en tijdschriften werden vanwege corona afgezegd. En toch was er beeld nodig. Van den Toorn: ‘Ik kreeg het ineens apedruk, niet normaal. Het nieuws veranderde razendsnel, ik had altijd iets te doen.’ Haar vriend Andrea maakte iedere dag verse pasta’s, zodat zij door kon gaan. Zo kwamen er dagelijks twee of drie tekeningen uit haar hand, bestemd voor de Volkskrant, Het Parool, De Standaard en de VPRO-gids.

Nu gaan ze natuurlijk mijn tekeningen voor stockfoto’s vervangen. Het is een crisissituatie, iedereen gaat dood. Niemand zit op mijn grappige tekeningen te wachten.

Het was stressvol, zegt ze terugkijkend. ‘Het is de meest fantastische baan, tekenen voor zulke goede kranten, en je krijgt er nog geld voor ook, absurd! Maar de tekeningen moesten wel iedere dag af. En je moet iets te vertellen hebben. Die stress was er ook, omdat ik altijd het allerbeste van me wil geven. Het moet iedere keer waard zijn om met je tekening in dat hoekje van de krant te komen. Het is een gevecht, topsport, maar dat ligt me wel.’

Ze bereikte in een mum van tijd de hoogste divisie van de Nederlandse journalistiek. Vier jaar geleden studeerde ze pas af aan de Hogeschool voor de Kunsten in Utrecht, met illustreren als specialisme. Ze won de Fiep Westendorp-prijs ter aanmoediging van haar talent. Dit jaar werd ze voor het eerst gevraagd om tekeningen in te sturen voor de Inktspotprijs. Ze stuurde er drie in. Voor de tekening ‘Horrorfilm anno 2020’ ontving ze een eervolle vermelding.

Tekst loopt door onder de illustratie.

Krabbelen met een potlood zat er al vroeg in. ‘Ik kan eigenlijk niet tekenen’, bekent ze plompverloren. ‘Vraag me om een portret en ik bak er niets van. Ik doe maar wat.’ Er valt een korte stilte. ‘Dat ga je toch niet opschrijven, hé?’ Ze moet er zelf om lachen. Dan volgt de acceptatie en de uitleg: ‘De vorm is niet zo belangrijk, een tekening of animatie. Het gaat om het verhaal, om wat ik denk. Of om mijn manier van kijken. Ik ben een verhalenverteller die toevallig een tekening als medium gebruikt.’

Het had anders kunnen lopen, als belangrijke mensen haar geen ruim baan hadden gegeven. Ze groeide op in een gezin waarin creativiteit hoogtij vierde. Moeder zat in de mode, vader acteerde en hun dochter Jip mocht zijn wie ze was. In de pubertijd was dat een dramatisch, jankend meisje, in permanente existentiële nood verkerend, die haar onzekerheid botvierde met jammerlijke, zelf geschreven liedjes op een gitaar die ze niet wist te bespelen. Maar ze begon ook te tekenen, of te krabbelen, en dat viel op. Het werd een tweestrijd met een ander talent: Van Toorn bleek goed in wiskunde. Haar werd een keuze opgedrongen. De wiskundeleraar wees haar toen de weg. Ze is hem nog altijd dankbaar: ‘Hij zei: “Ik wil je graag in de klas hebben, maar je kan zo goed tekenen, dat moet je doen.”

Ik ben een verhalenverteller die toevallig een tekening als medium gebruikt.

Ze stortte zich als een kamikazepiltoot op de opleiding Illustreren. ‘Communiceren met hulp van een beetje humor, dat lag mij goed,’ zegt ze terwijl een kille mist begint op te trekken. Het zwarte water naast ons blijft roerloos stil. Na de opleiding kwam de inspiratie, vertelt ze. Ze begon het nieuws gulzig te volgen. Talkshows, podcasts, gossip, alles over BN’ers en ‘onzintelevisie’, zoals Temptation Island, ze verorberde alles. De dagen vulden zich met tekenen, de ideeën broeiden permanent in haar hoofd. Ze wikte en woog andermans meningen, zolang zijzelf maar genuanceerd bleef.

Van den Toorn kreeg behoefte om een ander, onontgonnen deel van haar brein aan te spreken. Kickboksen bleek een geschikte sport, het raakte aan een ‘oergevoel’. Een jaar geleden zette ze de eerste stappen naar het kooigevecht, waarbij twee strijders in een free fight elkaar naar het leven staan, met inzet van alle technieken die in vechtsporten zijn toegestaan. MMA is de naam van de edele sport, Mixed Martial Art, en de tekenaar is er intussen goed in. Vijf keer in de week leeft ze zich in de sportschool uit. Met mannen, want veel vrouwen wagen zich niet in de ring. Er vallen harde klappen, er vloeit bloed, maar Van den Toorn gaat iedere avond goedgemutst terug naar huis, waarna ze zich doucht, bergen spinazie en hüttenkäse eet om vervolgens als een roos te slapen. Het doel is bereikt: het hoofd is leeggemaakt en klaar voor de volgende werkdag.

‘Het klinkt veel heftiger dan het is’, probeert ze haar driften minzaam te vergoelijken. Haar gezicht lijkt inderdaad gaaf en ongeschonden. Behoedzaam neemt ze een slok van haar gemberthee, als ze toch weer op dreef raakt: ‘Het is fantastisch, het helpt me echt. Als ik op de grond lig en een tegenstander tussen mijn benen probeer te killen, dan ben ik echt niet meer aan het nadenken. Och, hoe zit het eigenlijk met de politiek? Welke mening zal ik daarover vormen? Nee, ‘s avonds doe ik mijn bitje in en probeer iemand gewoon zo hard mogelijk te slaan. Niet nadenken, slaan.’ Het vechten heeft haar veel gebracht, zegt ze. Het gaat om vertrouwen, dat je van een ander kan winnen zonder iemand de tyfus in te slaan. ‘Het is ruimte innemen en zelf bepalen of je iemand daarin toelaat. Het is een mening hebben en die kunnen verdedigen. Opkomen voor wat ik denk. Vechten helpt me betere tekeningen te maken.’

Dat blijkt de ochtend na de grondworstelingen. Dan daalt de nuance weer op natuurlijke wijze in, als Van Toorn haar werk oppakt en op de achtergrond het nieuws en alle denkbare onzin als een soort ‘ruis’ bij haar binnenkomen. Ze gaat er met het potlood juist niet met ‘gestrekt been’ in. Ze beziet een probleem graag van twee kanten en geen mening opleggen. Elke heftige mening vind ze eng, ze leiden tot populisme. ‘Mijn tekeningen zijn daarom meer vragen dan antwoorden,’ zegt ze nadenkend. ‘Ik probeer alles te snappen. We doen allemaal wel eens iets raars, iedereen is wel eens een Grapperhaus. Het gaat niet om goed of fout. Mijn tekeningen kunnen helpen te doorzien wat er aan de hand is, door de werkelijkheid een kleine ommedraai te geven.’

Omdat ze iedere keer weer de nuance zoekt, tolt het de hele dag in haar hoofd. Meningen, inzichten, grappen, verhalen, vertaald in tekeningen. Maar zijn ze ook leuk, het draait per slot van rekening allemaal om communicatie. Ze belt vaak haar vader Dick, om ideeën te toetsen. ‘Dan komt hij met feedback, waar ik het helemaal niet mee eens ben’, lacht ze. ‘Maar dan weet ik wel wat ik zelf wil.’ Ze wandelt ook veel, overal in de stad, en terwijl ze wandelt kijkt ze intens om zich heen. Haar blik zoomt in en weer uit. ‘Ik stort me erin en kom er weer uit.’

Tekst loopt door onder de illustratie.

In haar werk verbindt ze hardheid met zachtheid, en die combinatie geeft ze de laatste tijd een emancipatoir vleugje mee. Ze is gaan borduren. Op het gaas ontstaan grimmige vechtscenes, er vloeit bloed. ‘Ik vind het zo suf dat mensen anno 2020 nog altijd in hokjes worden geplaatst’, verklaart ze haar jongste creaties. ‘Vechten mannelijk? Nee, ontzettend vrouwelijk! Borduren is leuk en knokken ook. Een ingewikkelde combi, zeker, maar het zit allemaal in me.’

Ze schuift heen en weer op haar stoel, de kou begint te verkleumen. Het gesprek duurde langer dan gedacht. Dit was de laatste vraag, hoort ze, waarna ze haar handen op de tafel plant. Haar gezicht vertrekt. Is de rat terug? Heeft hij zijn vriendjes meegenomen? ‘Ik ben vandaag jarig!’, jubelt ze. ‘Ik moet nu snel naar Hannekes Boom Daar zitten al mijn vrienden op me te wachten.’