Is dit een goede kop?

Denken ‘Rode polsband = red mij niet.’ Aldus luidde de kop in nrc.next boven een verhaal over polsbandjes waarmee patiënten kunnen aangeven dat ze niet gereanimeerd willen worden bij een hartstilstand. Een kop die je niet zo snel zult aantreffen in andere kranten en nieuwsmedia en die wordt afgeraden in journalistieke handboeken en stijlboeken van redacties. Een goede nieuwskop bevat tenminste drie van de vijf W’s, moet de essentie van het nieuws weergeven en leestekens, woordgrappen en metaforen zijn taboe, zo is de teneur in de vakliteratuur. ‘Ook wij hebben een stijlboek’, zegt Rob Wijnberg, ‘maar zoals je al zult begrijpen, kijken we daar niet zo vaak in. Als het om koppen gaat, geldt er wat mij betreft maar één regel en dat is dat er geen regels zijn. Ik zie de journalistiek als een kunstvorm; je werkt vanuit een aantal basiswaarden, maar het staat vrij hoe je die waarden in praktijk brengt. Daar zijn geen regels voor, je moet jezelf juist steeds opnieuw uitvinden. Journalistiek is in essentie het vertellen van verhalen en dat probeer je zo goed mogelijk te doen.’

Wat next met de krant beoogt – niet vertellen wat er gebeurt, maar waarom het gebeurt – wil Wijnberg ook tot uitdrukking laten komen in de koppen. ‘Boven het verhaal over de Russische presidentsverkiezingen zetten we bijvoorbeeld ‘Frauderen doe je zo’. Wij kiezen ervoor om in de kop de achterliggende gedachte te laten zien, maar dat betekent wel dat we wat cryptischer zijn dan andere kranten.’

Ook voor Cécile Koekkoek liggen de koppen in de Vara Gids in lijn met wat de tv-gids wil zijn. ‘Wij proberen tv-programma’s altijd vanuit een originele en creatieve invalshoek te benaderen. Daarnaast is de toon van het blad licht en een beetje tongue-in-cheek. Onze koppen passen daarbij, die hebben vaak een knipoog, maar moeten wel de lading dekken. Wij spelen graag met woorden, maar op een intelligente manier, dus flauwe en foute woordgrappen proberen we te vermijden. De kop ‘DESinteresse’ boven een aflevering van “Andere Tijden” over DES-kinderen heeft het blad dus niet gehaald, daarvoor is het onderwerp te serieus. Damesbladen spelen ook graag met woorden, maar daar is het vaak weer te flauw. Het hangt ook van het verhaal af. We hadden een vrolijk stuk over de vampierfilm “Twilight” en toen er een kop nodig was, riepen we in koor “Vampier hier”.’

Rick Pullens waardeert de creativiteit van ­­nrc.next, maar ziet ook een gevaar. ‘Te losse koppen kunnen snel cynisch worden, waardoor je het nieuws niet meer serieus lijkt te nemen. En cynisme past niet bij Trouw. Aan de andere kant willen we, zoals ik ze noem, angstvallig feitelijke koppen zoveel mogelijk vermijden. Zeker nu het idee van volledige objectiviteit steeds meer wordt losgelaten, kun je wat gekleurder en subjectiever zijn, al vinden we nog steeds dat de kop recht moet doen aan de feiten. Wij proberen te zoeken naar koppen die een verhaal vertellen, die menselijk en herkenbaar zijn. Want dat is wat Trouw wil, dicht bij de mensen staan. Onze koppen mogen absoluut humor en woordspelingen bevatten, maar altijd op een subtiele manier.’

Uit eyetracking-onderzoek, waarbij de ogen van de lezers gevolgd worden met camera’s, blijkt dat de kop zelden wordt overgeslagen. Daniel Dor, een Israëlische wetenschapper die onderzoek deed naar het effect van koppen, noemt de kop de negotiator tussen het artikel en de lezer. Met andere woorden: de kracht van de kop bepaalt of de lezer het hele artikel leest. ‘Ik vind dat we het belang van de kop niet moeten overschatten’, zegt Wijnberg. ‘Wij doen ook regelmatig onderzoek en daaruit blijkt dat iedereen de krant anders leest. Persoonlijk denk ik dat de auteur en de pagina minstens zo belangrijk zijn. Sommige mensen lezen nu eenmaal alle sportverhalen. Dat laat onverlet dat de kop belangrijk is en vooral moet prikkelen. Ik vind de koppen in de meeste Nederlandse kranten nogal saai, men heeft liever dat het inhoudelijk voor 100 procent klopt dan dat het prikkelt. Behalve de koppen van De Telegraaf natuurlijk, die zijn briljant in hun soort, al verdraaien die de werkelijkheid weer volledig en dat is ook niet de bedoeling. Maar over het algemeen mogen koppen in de Nederlandse kranten best wat verrassender, vind ik.’

Rick Pullens vindt dat je best scherp kan zijn zonder schreeuwerige koppen te hoeven maken. ‘Een mooi voorbeeld daarvan vind ik de kop ‘Aanschurken tegen de SP’, die wij hadden boven een dubbelinterview met PvdA’ers Cohen en Spekman. Dat verhaal bracht de discussie binnen de PvdA in een stroomversnelling en leidde indirect tot het opstappen van Cohen. We legden de vinger op de zere plek. Heel even leek de koppenmaker nog de schuld te krijgen van de interne onrust bij de PvdA. “Die kop deugt gewoon niet”, zei Cohen. Maar dat lijkt me de omgekeerde wereld.’

Doen Cécile Koekkoek maakt de koppen voor de Vara Gids samen met haar adjunct Roy van Vilsteren. ‘Op donderdag nemen we het hele blad altijd door. Onze auteurs voorzien hun stukken vaak van kopsuggesties, maar die halen we regelmatig weg. We zitten dan wat voor ons uit te staren, gaan thee halen voor elkaar en doen tussendoor wat andere klusjes. Ik vind het moeilijk om te stoppen met het maken van de koppen, het is een soort dwangneurose. Als de kop net niet goed genoeg is, kan ik zomaar een halfuur bezig zijn met het zoeken naar een nieuwe kop. Er zijn wel trucjes om te zorgen dat het kwartje eerder valt: in het woordenboek kijken, ‘klinkt als’ toepassen en rijmen. Ik heb er lol in, maar doe het niet uit meligheid.’

Wanneer Rob Wijnberg avonddienst heeft, is hij chef van dienst en waakt dan ook over de koppen. ‘Next heeft geen vaste eindredacteuren, onze journalisten hebben beurtelings ‘schrijfweken’ en ‘paginaweken’, waarbij ze dus als eindredacteur fungeren en ook voor de koppen verantwoordelijk zijn. Als ik zelf een kop maak, zoek ik meestal naar een slimme manier om een bestaande uitdrukking of zegswijze te veranderen. Een verhaal over de negatieve kanten van het drukke gezinsleven krijgt dan als kop ‘Het gezin: baksteen van de samenleving’. Ik laat wel eens een printje met de kop aan de redactie zien om te vragen wat ze ervan vinden, maar dat betekent niet dat de keuze van de kop een democratisch proces is.’

Als een verhaal goed is, heb je de kop snel gemaakt, vindt Rick Pullens. ‘Bij verhalen die een goede focus hebben, dienen zich vrijwel direct goede koppen aan. Als ik lang doe over een kop, betekent dat toch vaak dat het verhaal een beetje zwabbert. Ik lees een stuk eerst altijd vluchtig door, vaak heb ik dan al een paar ideeën voor de kop. Daarna ga ik de tekst redigeren en maak ik een keuze voor de kop. Steeds vaker maken eindredacteuren bij Trouw verschillende prints van verhalen. Die worden voorgelegd aan collega’s, waarna de beste kop gekozen wordt. Ik vind dat belangrijk: je maakt de krant met z’n allen, het is geen solistische bezigheid.’