Hoe Step Vaessen tegen wil en dank oorlogscorrespondent werd, nu deelt ze haar ervaringen

Op de allereerste dag van haar opleiding journalistiek in Tilburg wist Vaessen al dat ze correspondent wilde worden, het liefste in Azië. Haar medestudenten keken haar meewarig aan. ‘Iedereen moest een beetje lachen, dat was nogal een grote ambitie. Uiteindelijk is het wel gelukt. Ik was heel idealistisch en ik wilde de waarheid boven water halen, daarom ben ik de journalistiek ingegaan.’

Je zegt idealistisch, maar is dat ook gelukt?
‘Ik denk dat ik mijn idealisme vooral in Azië écht in de praktijk heb kunnen brengen. Het grootste deel van mijn werkende leven heb ik in Indonesië gewoond en gewerkt als journalist. Indonesië was een hele prille, jonge democratie. Toen ik in 1996 door de NOS werd uitgezonden naar Jakarta, was Indonesië nog een dictatuur. Ik had zeker het gevoel dat wij journalisten een belangrijke rol speelden in het democratiseringsproces, door kritische vragen te stellen en verhalen te maken die voorheen nooit werden opgeschreven.’

Je hebt ook oorlogsverslaggeving gedaan, wilde je dat altijd al?
‘Nee, ik was helemaal niet van plan om oorlogsverslaggever te worden toen ik naar Azië vertrok. Nadat ik er ongeveer een jaar werkte, braken er in Oost Timor, de Molukken en Atjeh grote conflicten uit. Later ben ik in een van de conflicten mijn collega Sander Thoenes verloren. Er waren hele gevaarlijke situaties en ik werd tegen wil en dank in één keer oorlogsverslaggever.’

‘Ik zou het fijn hebben gevonden als ik daar vooraf meer over had geleerd. Hoe doe je verslag van meerdere strijdende partijen? Wat moet je doen als je jezelf of anderen in gevaar brengt? Hoe ga je om met propaganda? Daar moest ik op dat moment zelf een antwoord op weten te vinden. Zes jaar later kreeg ik pas ’‘hostile environment training’‘, een training waarin je leert hoe je te werk moet gaan in hoog-risico gebieden.’

Was er nazorg als je terugkwam uit conflictgebied?
‘Ik heb de tsunami in 2004 verslagen in Atjeh, Indonesië. Daar zijn ongeveer 175.000 mensen omgekomen. Ik werkte destijds nog voor de NOS en de redactie vroeg bij terugkomst of ik hulp nodig had. Ik antwoordde: ‘‘Stuur mij maar gewoon zoveel mogelijk terug naar dat gebied’‘. En dat gebeurde. Ik zag hoe de bevolking de schade herstelde na de beving. Mensen gingen weer trouwen en kregen kinderen. Toen ik dat zag, voelde ik dat ik zelf ook aan het genezen van dat trauma.’ 

Zat de moed om oorlogen te verslaan al in je, of heb je dat door de jaren heen geleerd?
‘Het hoort wel een beetje bij mijn karakter. Ik ben niet heel snel bang. Je moet iets onverschrokkens in je hebben. Ik bereid mij goed voor en ik zorg dat ik weet welke risico’s ik neem. De risico’s die ik neem zijn voor mij acceptabel. Sommige journalisten gaan daarin verder dan ik. Vorig jaar was ik in Kyiv om verslag te doen, toen de Russen net binnenvielen. De Russische troepen hadden de hoofdstad omsingeld. Het was een hele gevaarlijke situatie. Sommige journalisten gingen naar de voorsteden van Kyiv, waar van man tot man gevochten werd. Ik heb besloten dat niet te doen omdat ik de risico’s niet acceptabel vond. Er zijn in die week dat ik daar was collega’s van mij om het leven gekomen.’

Zelf heb ik geen les gekregen over oorlogsverslaggeving, had jij dat wel toen je journalistiek studeerde?
‘Je zegt oorlogsverslaggeving, maar er zijn veel meer conflicten waar een journalist in terecht kan komen dan in een oorlog. Op de Molukken was er een hele heftige strijd tussen christenen en moslims. Er zijn duizenden mensen vermoord. Het was een ingewikkeld geloofsconflict wat zich voornamelijk op straat afspeelde. Geweld kon van alle kanten komen. In Nederland kan dat natuurlijk ook gebeuren. Zelfs bij de coronaprotesten zijn journalisten aangevallen. Waar moet je dan op letten en hoe kan je jezelf beschermen? Les over deze conflictsituaties en hoe je daarmee om moet gaan zou, in principe, op elke journalistiek opleiding gegeven worden.’

Komt dit ook langs in de workshop?
‘Ik wil starters en studenten in de journalistiek meenemen in mijn werkproces. Daarin ga ik het vooral hebben over de ethische afwegingen die ik als journalist in een oorlogsgebied maak en hoe je het best verslag kunt doen van een hele ingewikkelde situatie, waarin bijvoorbeeld meerdere partijen tegen elkaar strijden. Als journalisten moeten wij op een bedachtzame, verantwoorde manier te werk gaan. Ik vind het belangrijk dit aan jonge generaties steeds weer opnieuw uit te leggen.’

Klik hier om je aan te melden voor de workshop Verslag doen in oorlogstijd.