mgm nvj maart

— vrijdag 9 september 2022, 08:53 | 0 reacties, praat mee

Mikhail Fishman van TV Rain zendt uit vanuit Amsterdam: ‘Het is mijn verantwoordelijkheid om Russen te confronteren met de waarheid’

Mikhail Fishman van TV Rain zendt uit vanuit Amsterdam: ‘Het is mijn verantwoordelijkheid om Russen te confronteren met de waarheid’
Mikhail Fishman in de in aanbouw zijnde televisiestudio van 'TV Rain' in het INIT-pand van DPG Media in Amsterdam. - © Rutger de Quay

Televisiepresentator Mikhail Fishman van het Russische oppositietelevisiestation TV Rain loopt nog een beetje onwennig door het grote INIT-pand in Amsterdam-Oost, waar verschillende krantenredacties van uitgever DPG Media gehuisvest zijn. ‘Hier komt onze nieuwe televisiestudio’, zegt Fishman terwijl hij wijst naar een ruimte die nog aanvoelt als een doorsnee kantoorruimte. Laatste wijziging: 9 september 2022, 16:14

Al jaren is TV Rain - ‘Дождь’, regen - een van de weinige onafhankelijke en kritische televisiestations in Rusland. En al jaren proberen de Russische autoriteiten het station de mond te snoeren: het tv-kanaal wordt onder druk van de autoriteiten niet meer doorgegeven op de kabeltelevisie en in 2021 kreeg het station het label van een buitenlands agent, waardoor het een stuk moeilijker werd om geld te verdienen.

Al sinds Poetin terugkeerde in het Kremlin in 2012 wordt ons voortbestaan bedreigd

‘Al sinds Poetin terugkeerde in het Kremlin in 2012 wordt ons voortbestaan bedreigd’, legt Fishman uit. De tijdelijke opvolger van Putin, president Medvedev, liet zich door TV Rain nog kritisch bevragen. Maar Poetin draaide de duimschroeven flink aan. ‘We hebben in Moskou een tijdje vanuit een woning uitgezonden. Nergens konden we onderdak vinden.’

Op het moment dat de Russische invasie in buurland Oekraïne uitbrak, op 20 februari, wist Fishman dat hij de benen moest nemen. ‘Ik was al verbaasd dat we het überhaupt nog anderhalve week hebben volgehouden na de invasie’, zegt Fishman.

‘Het is voorbij’
‘Op 1 maart sloot de Russische mediawaakhond onze website. Toen wist ik: het is voorbij.’ Op dezelfde dag nam het Russisch parlement een wet aan die nepnieuws over de oorlog verbood. Media mogen sindsdien alleen nog spreken over een speciale militaire operatie. Plots was het mogelijk dat medewerkers van het televisiestation gearresteerd zouden worden, zegt Fishman. ‘Ik was live op de zender toen onze website op zwart ging. De volgende dag ben ik, samen met mijn familie, vertrokken.’

Maar TV Rain zou TV Rain niet zijn als het niet zou afsluiten met een knipoog. Dus werd de laatste uitzending vanuit Moskou afgesloten met een fragment van de balletuitvoering van het Zwanenmeer. En dat is geen toeval. Toen hardliners van de Sovjet-Unie probeerden het uiteenvallen van de Sovjet-Unie tegen te gaan door een coup te plegen, zaten de medewerkers van de sovjettelevisie in Moskou met hun handen in het haar. Ondanks de recent herwonnen vrijheden onder de noemers glasnost en perestroika wist men niet of ze nou beelden konden uitzenden van de tanks die door Moskou rolden.

Dus herhaalde de sovjettelevisie keer op keer de beelden van het Zwanenmeer – tot vervelens toe. En precies zo eindigde TV Rain haar Russische uitzendingen.

Preventief had Fishman al enkele familieleden naar het buitenland gestuurd, zelf wilde hij blijven. ‘Ik ben waar TV Rain is’, zegt hij. ‘Ik kon niet weggaan voordat TV Rain werd verboden.’ Met de medewerkers sloten ze een mondelinge overeenkomst dat TV Rain – ‘wat er ook zou gebeuren’ – zichzelf opnieuw zou lanceren buiten Rusland.

Via Azerbeidjan, een mislukte poging on Georgië binnen te komen en Tel Aviv belandde Fishman uiteindelijk in Amsterdam, met hulp van Derk Sauer. The Moscow Times – eigendom van Sauer – week eerder al uit naar Amsterdam en volgens Fishman is Sauer voornemens om een hub te creëren in Amsterdam waar alle Russische oppositiemedia samenklonteren. ‘Derk is niet mijn baas’, lacht Fishman. ‘Maar dankzij hem hebben we een plek gevonden in Amsterdam.’ Sauer steekt net voorafgaand aan Fishmans’ interview zijn hoofd om de hoek van de deur: ‘Mikhail geeft alleen maar interviews!’

‘Groot trauma’
Inmiddels zijn enkele redacteuren van TV Rain aangekomen in Amsterdam, sommigen van hen zitten nog in het aanvraagproces van hun werkvisum.

Hoe is het om tv-programma’s te maken gericht op Rusland, zonder dat je zelf in Rusland zit? ‘Het is erg moeilijk, nog afgezien van logistieke en technische uitdagingen’, zegt Fishman. Hij slikt. ‘Voor mij is het een groot trauma en een moreel probleem. Ik werk al twintig jaar als politiek journalist in Rusland. Ik voel mezelf onderdeel van Rusland, alle dingen die ik in mijn shows behandel gaan ook over mijn eigen leven. Ik ben hier veilig en loop geen risico’s.’

Natuurlijk was zijn leven in Rusland ook niet zonder gevaar. Fishman vertelt dat hij in Moskou regelmatig over zijn schouder keek – in de loop der jaren zijn verschillende journalisten in Rusland vermoord of vergiftigd. ‘Maar ondanks alles kon ik wel mijn show maken. Nu hoef ik mijzelf niet meer te censureren. Ik heb niks veranderd aan de manier waarop ik mijn werk doe, maar zowel het publiek als ikzelf weten heel goed dat er iets veranderd is.’

Desondanks lijkt de angst er toch in te zitten: als Fishman op de foto gaat bij voor dit artikel, vragen redacteuren die aan het werk zijn om de foto elders te maken. ‘We willen liever niet herkend worden’, zegt een van hen, ‘dat kan mogelijk consequenties hebben’.

Honderdduizenden views
Hoewel het televisiestation geweerd wordt in Rusland, is het nog altijd te bekijken via YouTube – dat ondanks alles nog steeds vrij toegankelijk is in Rusland. De uitzendingen trekken gemiddeld enkele honderdduizenden views, met uitschieters naar boven tot ruim 700 duizend weergaven. Het kanaal telt ruim drie miljoen abonnees. ‘De kijkcijfers zijn nog nooit zo hoog geweest’, zegt Fishman.

Ik denk dat ik nooit meer kan terugkeren naar Rusland

Nooit in zijn carrière had Fishman het voor mogelijk gehouden dat hij Rusland zou moeten verlaten – ondanks alle repressie. ‘Ik denk dat ik nooit meer kan terugkeren naar Rusland. En ook als de oorlog ooit voorbij zou gaan, kan ik niet terug. Ik kan alleen maar terug als het helemaal over is’, zegt Fishman zonder het beestje – Poetin in het Kremlin – bij de naam te noemen. ‘Het maakt mij heel verdrietig. Ik was gelukkig in Moskou. Rusland is ook mijn land. Uiteindelijk wil ik naar huis.’

Volgens peilingen die uitgevoerd zijn in Rusland – waarvan de onafhankelijkheid moeilijk kan worden geverifieerd – steunt een merendeel van de Russen de oorlog in Oekraïne.

Heeft het werk van Fishman en zijn collega’s dan wel zin? ‘Ik doe wat ik kan doen, zelfs als het weinig is. Dat deden we al toen we nog in Moskou zaten. De propaganda van de Russische staat is overweldigend, maar we zijn het moreel verplicht om een tegengeluid te laten horen.’

‘Vergiftigd door propaganda’
Veel Russen, zegt Fishman, zijn ‘vergiftigd’ door de propaganda van de Russische staatstelevisie. ‘Het is mijn verantwoordelijkheid om Russen te confronteren met de waarheid.’ Fishman kent naar eigen zeggen verhalen van Russen die anders zijn gaan denken over de oorlog in Oekraïne nadat zij uitzendingen van TV Rain bekeken – vaak aangedragen door familieleden of vrienden.

‘YouTube heeft zijn weg inmiddels gevonden naar Rusland. Bloggers en onafhankelijke media zijn zo groot in Rusland dat de staatstelevisie zich genoodzaakt voelt om ons te “factchecken”’, lacht Fishman. ‘De macht is bang voor ons.’

Voor de toekomst heeft Fishman slechts één wens: ‘Het einde van de oorlog’. Niet alleen zodat hij terug kan keren naar Rusland. ‘De oorlog moet stoppen en het vloeien van Oekraïens bloed moet eindigen. Oekraïeners moeten niet meer doodgaan. Dan maakt het niet uit of ik terug kan keren of niet.’

Mikhail Fishman (Moskou, 1972) is televisiepresentator en politiek redacteur bij ‘TV Rain’ en werkte eerder voor verschillende kritische Russische media – tot deze allemaal één voor één opgedoekt werden. Fishman schreef columns over het politieke klimaat in Rusland voor Forbes, Die Welt en de Russische kranten Vedemosti en The Moscow Times. Sinds deze zomer woont Fishman samen zijn partner en enkele van zijn kinderen in Amsterdam. Buiten Rusland gebruikt het televisiestation de Engelse vertaling van haar naam, ‘TV Rain’.

Tip de redactie

Logo Publeaks Wil je Villamedia tippen, maar is dat te gevoelig voor een gewone mail? Villamedia is aangesloten bij Publeaks, het platform waarmee je veilig en volledig anoniem materiaal met de redactie kunt delen: publeaks.nl/villamedia

Praat mee

Colofon

Villamedia is een uitgave van Villamedia Uitgeverij BV

Uitgever

Dolf Rogmans

Postadres

Villamedia Uitgeverij BV
Postbus 75997
1070 AZ Amsterdam

Bezoekadres

Johannes Vermeerstraat 22
1071 DR Amsterdam

Factuurgegevens

Villamedia Uitgeverij BV
Johannes Vermeerstraat 22
1071 DR Amsterdam

Contact

redactie@villamedia.nl

Redactie (tips?)

Chris Helt, hoofdredacteur

Marjolein Slats, adjunct-hoofdredacteur

Linda Nab, redacteur

Lars Pasveer, redacteur

Trudy Brandenburg-Van de Ven, redacteur

Rutger de Quay, redacteur

Nick Kivits, redacteur

Sales

Sofia van Wijk

Emiel Smit

Teddy van der Laan

Webbeheer

Marc Willemsen

Vacatures & advertenties

vacatures@villamedia.nl

Bereik

Villamedia trekt maandelijks gemiddeld 120.000 unieke bezoekers. De bezoekers genereren momenteel zo’n 800.000 pageviews.

Rechten

Villamedia heeft zich ingespannen om alle rechthebbenden van beelden en teksten te achterhalen. Meen je rechten te kunnen doen gelden, dan kun je je bij ons melden.