Hier en daar gelukkig

Zijn vrouw vroeg het hem vandaag nog door de telefoon: ‘Ahmet, je bent daar vast heel gelukkig, toch?’ De fotograaf zet zijn zonnebril op, zijn ogen hebben last van de flakkerende zon en de wind, die achter de glaswand van strandpaviljoen De Zeester het zand in wolken voort blaast. De Fotograaf des Vaderlands resideert een week lang in Noordwijk. Zijn standplaats is vandaag een beschut terras aan zee, waar schilders hun ezels hebben opgesteld en amateurfotografen hun verrichtingen tegen een decor van donkere Hollandse luchten proberen te vangen. Ahmet Polat, al weer twintig jaar levend van de fotografie, heeft zijn camera onder handbereik, maar zal even geen oog hebben voor het kunstfestival. Liever geeft hij zich over aan de ontmoeting met de interviewer.

‘Dit is meer dan vakantie’, zegt hij achter een kop koffie. ‘Dit is het ultieme geluk. Hier mag ik fotograferen, mensen ontmoeten, de afwisseling van mijn vak ervaren. En dat in Noordwijk, met een kilometers lang strand, prachtige luchten, geweldig licht en fijne mensen. Want daar gaat het om in mijn foto’s: altijd die mensen.’ Hij is er een week lang artist in residence, op uitnodiging van een plaatselijke stichting. Of hij de lokale kunst- en cultuurdragers wilde portretteren. Maar Polat wilde meer: hij wilde de badplaats met zijn bewoners onderzoeken, hoe ze wonen en werken. Waarnemer wil hij zijn van de waan van de dag en in de straten ontmoetingen laten ontstaan. ‘Eigenlijk wil ik hier niets zoeken, maar er zijn en registeren. Observeren, ontmoeten, contact leggen en vanuit die momenten het beeld maken.’
Polat praat kalm en toch gedecideerd en probeert intussen met zijn rechterhand een musje op een tafeltje achter hem te verleiden dichterbij te komen. Voor hem is de foto een optelsom van ervaringen en van tijd, legt hij geduldig uit. De sluiter valt in een fractie van een seconde, maar vaak pas aan het einde van een lange ongerichte zoektocht. De fotograaf: ‘De tijd nemen, onderzoeken, naar elkaar luisteren, waar zijn ze mee bezig, waar ben ik mee bezig? Zo word ik een man zonder camera. Na al die gesprekken maak ik betere portretten. Het is geen vormstudie waar ik mee bezig ben, het zijn mensen met stemmingen. En intussen scout ik, waar zet ik ze straks neer?’

De straat heeft hem als fotograaf altijd al getrokken en is nog steeds de kern van zijn werk. ‘De mens in zijn omgeving.’ Hij werd documentair fotograaf, in Nederland en Turkije. Hij woonde en werkte tien jaar lang in Istanbul en werd er modefotograaf, zonder zijn afkomst als straatschuimer te verloochenen. Voor het nieuwe Vogue Turkije mocht hij fotoseries maken, volgens eigen stijl. Polat koos ervoor de modellen te laten figureren in het leven der werkenden, tussen barbiers en verkopers van autoaccessoires. Ruim een jaar was hij dankzij zijn grensverleggende zienswijzen ook nog art director bij het modetijdschrift. ‘Ik bleef dezelfde. Als documentair fotograaf voegde ik alleen iets aan mijn werk toe.’
Istanbul kwam niet bij toeval, het was een doordachte keuze. Polat is geboren in het Brabantse Fijnaart, als kind van een Nederlandse moeder en een Turkse vader. In Istanbul zette hij de zoektocht naar zijn identiteit voort die hij jaren eerder al had ingezet. Hij leerde er kort na aankomst zijn vrouw kennen, van Britse afkomst, met wie hij veel ging reizen. ‘Die kwestie van de identiteit is als een Aspro-bruistabletje opgelost’, zegt hij lachend. ‘Het onderwerp speelt niet meer voor mij. Ik ben geen buitenstaander, ik sta ook niet tussen de culturen. Mijn positie is er middenin. Beide landen zijn mijn thuis. Die afwisseling, wat een rijkdom!’ Na tien jaar loutering vond hij het tijd om terug naar Nederland te gaan. Met gretige blik, klaar voor nieuwe ontdekkingstochten.

Precies drie dagen was Polat terug in Nederland, toen de telefoon ging. Of hij Fotograaf des Vaderlands wilde worden, de derde in een rij. ‘De koffers lagen nog op de achterbank’, vertelt hij. ‘Ik was vereerd, natuurlijk, een nieuwe grote stap. Precies op het goede moment.’ Als ambassadeur van de fotografie wordt hij geacht het thema ‘Kijk! mijn straat’ uit te werken. De opdracht voor de straatsessies in Noordwijk had hij toen al op zak, maar het was bij lange na niet genoeg voor de invulling van het ambassadeurschap. Het thema bracht hem aanvankelijk in verwarring. ‘De straat, my God, waar moest ik beginnen?’ De fotograaf besloot om zichzelf een beperking op te leggen. Het programma vulde hij met bezoeken aan een paar Voorstraten in Nederland, onder meer in Eindhoven, Roosendaal en Dordrecht, waar hij Koningsdag in beeld bracht zonder koning en koningin. ‘Mijn foto’s zullen iets vertellen over ontmoetingen in die straten, en misschien ook over de identiteit van die buurten.’ De schilders achter Polat kijken bezorgd naar de aanstormende donkere luchten boven hen en de eerste druppels die vallen. De fotograaf vertelt rustig verder. ‘De foto’s zijn al in september in Utrecht te zien. Daarna ga ik me concentreren op het organiseren van exposities, lezingen en workshops. Die activiteiten wil ik op een Life on demand-pagina plaatsen, zodat meer mensen iets van fotografie kunnen opsteken. Op die manier voeg ik iets toe als docent, die ik ook ben. Ik wil het ambassadeurschap niet alleen uitdragen door achter een camera aan te lopen. Ik wil meer betekenen.’

Het thema ‘Kijk! Mijn straat’ voerde Polat naar een plek waar voorlopig niemand iets van te zien krijgt. Daags na de bekendmaking van zijn benoeming reed hij naar de Jan van Glymmesstraat in Fijnaart. In het huis op nummer 31 groeide hij op. Polat was er in jaren niet meer geweest en wilde weten hoe de straat van zijn jeugd er bij lag. ‘Ik ga altijd terug naar de bron’, verklaart hij zijn onverwachte ritje naar West-Brabant. De straat met de jaren 70-rijtjeswoningen oogde nog even onbijzonder als dertig jaar geleden. ‘Ik herkende het pand van de aardappelboer, die zijn bedrijf middenin het dorp had. Het hekje was dicht, de aardappelboer was weg, de enige verandering.’ De verandering was miniem, de herinneringen des te groter. ‘Fijnaart was vreselijk saai, werkelijk niets was er te doen’, zo laat Polat zijn geheugen spreken. ‘Maar daarmee zeg ik niets lelijks. Ik heb me er erg verveeld, maar dat stelde me in staat om te dagdromen, wegdromen waarheen ik wilde. Alles wat ik nu doe heb ik daar bedacht.’ De fotograaf wil er een apart project aan wijden.
Fotografie was in zijn kinderjaren al latent aanwezig als middel om zich uit te drukken. Het paste bij de droombeelden die hij in gedachten schiep. Twintig jaar in gezelschap van een camera bracht heeft hem veel gebracht, kan hij constateren: ‘Zonder fotografie zou ik heel ongelukkig zijn geweest. Misschien had ik de schilderkunst kunnen proberen, maar dat zou me nooit al dat moois hebben gebracht. Ik ben een rijker mens geworden. Het zijn al die ontmoetingen die me gemaakt hebben tot wie ik nu ben. Ja, ik kan me gelukkig noemen.’
De eerste slierten regen trekken over het terras, schildersezels worden opgepakt. Krijsende meeuwen houden zich boven het strand staande in de wind. Polat pakt zijn camera van de stoel en loopt op zijn gemak naar een groepje mensen om een praatje te maken.