Journalist van het Jaar 2011: Het omslagpunt van Brenno de Winter

Als klein kind was Brenno de Winter (40) al betrokken bij de hacking gemeenschap. ‘Toen ik 5 of 6 was heb ik mijn eerste computerprogrammaatje geschreven. Het was spelen. Destijds deed je dat niet online maar kwam je nog fysiek bij elkaar. We wisselden programmaatjes uit via cassettebandjes. Een beetje de nerd uithangen.’

Voel je je een nerd?
‘Liever niet, maar ik ben het natuurlijk wel. Mijn huis ligt vol met gadgets. Stroom is altijd een probleem. Mijn GSM zit continu aan de oplader. Het verjaardagscadeau van mijn vriendin was een oplader voor mijn GSM die op zonneenergie werkt. Dus als ik na een interview een artikel heb gemaakt kan ik het ook meteen wegsturen. Spelen. Niet kwaadaardig. De lol is te snappen hoe technologie werkt. En wat me continu drijft, ook met verhalen, is dat ik gewoon wil weten hoe de wereld in elkaar steekt.’

De Winter studeerde, na een korte periode theologie, Hogere Organisatie- en Informatiekunde (maar maakte dit niet af, red.) en ging in de jaren ’90 als freelancer aan het werk in de ICT-sector. Bij Philips kwam hij voor het eerst in aanraking met het testen van systemen in de tv-technologie. ‘Het leek me dodelijk saai, maar het bleek wel ergens over te gaan. Ik ontwikkelde een gevoel voor de kwetsbaarheid van technologie. En merkte dat de ICT-sector geen aandacht heeft voor beveiliging. Dat werd als gezeur ervaren. Er werd niet gedacht in concepten, maar louter in technologie. Tegelijk raakte ik geïnteresseerd in de media. Omdat ik met tv-technologie werkte zat ik soms tien werkdagen op rij tv te kijken om de beeldkwaliteit te observeren. Vaak stond er nieuws op. Ik kreeg zo wat mee over journalistiek en het viel me op dat in de berichtgeving over informatietechnologie de feiten vaak niet klopte. Ook als ik destijds Computable of de Automatiseringsgids las zag ik een heel wisselend niveau van kennis. Inhoudelijk sloeg het soms nergens op.’

‘Na 9/11 heb ik mezelf afgevraagd of ik de rest van mijn leven wilde blijven werken op basis van uurtje-factuurtje in de ICT-sector – hoe goed dat ook verdiende. Het was een omslagpunt. Twee bekenden van mij waren om het leven gekomen. Ze werkten als systeembeheerder in het World Trade Center. Dat heeft mijn leven op zijn kop gezet. Ik kende hen van hacking conferenties. Enkele maanden ervoor had ik nog een nacht met ze doorgehaald. Met een heleboel Amerikanen kon ik ineens niet meer door één deur. Het land was getraumatiseerd. Na de invoering van de patriot act (een set aan Amerikaanse wetten tegen terreur en die de rechten van de overheid aanzienlijk oprekte ten koste van de burger, red.) in zijn verbluffend complete vorm, was voor mij duidelijk dat er iets fundamenteel veranderde en dat dit slecht was voor mensenrechten.’

‘Ook in Nederland ontstond een soort retoriek waarbij – als het labeltje terreur eraan hangt – je iemand twee jaar in de cel kan zetten zonder dat er een Officier van Justitie naar hoeft te kijken. We werden ineens een heel griezelig land. Dingen waarvan wij de Duitsers altijd beschuldigden deden wij ineens ook. Op dat moment heb ik de keuze gemaakt dat alles wat ik deed zin moest hebben voor een groter belang. Ik wilde mijn kennis over technologie anders inzetten. Want een overheid die alles wil controleren is een enge overheid. Maar het geven van informatie is een heel groot risico geworden, omdat de ICT-kennis over beveiliging ontbreekt. Ik ken twee studenten die 30.000 euro schuld hebben voor een lening die ze nooit hebben afgesloten. Hoewel de identiteitsdief al is veroordeeld moet de lening toch worden afbetaald. Het is een zaak waar ik nu mee bezig ben.’

De Winter schreef al langer voor vaktijdschriften, maar besloot in 2001 definitief de journalistiek in te gaan. ‘Ik schreef geleidelijk voor steeds meer bladen. Ik werd er bij één uitgetrapt (het inmiddels opgeheven ICT-blad Mnet, red.) omdat ik te slecht schreef en het nooit zou leren. Maar als mensen mij zeggen dat ik iets niet kan ga ik dus harder proberen om te bewijzen dat ze het verkeerd hebben. Ik kocht een stapel boeken over journalistiek, schrijven en grammatica. Door vallen en opstaan en heel goed te luisteren naar de kritiek die ik kreeg heb ik het vak geleerd. Nadat ik in 2003 een boek schreef over Linux werd ik door voormalig hoofdredacteur Laurens Verhagen van Webwereld als freelancer binnengehaald. Mijn eerste artikel – over de aanbestedingspraktijken van Justitie – leidde meteen tot Kamervragen. Het tweede artikel kwam me op dreigementen te staan van de VNG. Bij Webwereld leerde ik nieuws maken. Verhagen stond achter zijn mensen.

In het begin hadden mijn artikelen veel nabewerking nodig. Maar daar werd gemakkelijk overheen gestapt want de inhoud was gewoon zeer correct.’ Inmiddels heb je de ene scoop over IT-beveiliging na de andere, met als hoogtepunt dit jaar de kraak van de OV-chipkaart. ‘Ja, ik had niet verwacht dat het leven zo zou veranderen na het hele gedoe met de OV-Chip. (het OM startte na aangifte een onderzoek tegen ‘verdachte’ De Winter naar computervredebreuk, manipuleren van een waardekaart en het beschikken over middelen om de OV-chipkaart te manipuleren. Pas na maanden werd besloten dat het journalistieke belang prevaleerde boven het strafrecht in deze zaak, red.).

De dreiging van celstraf had grote impact op mijn persoonlijke leven en blokkeerde tegelijk mijn mogelijkheden tot werken.’ Werd je voldoende gesteund door de media waarvoor je werkte? ‘Door de strafzaak is er een kink in kabel gekomen in mijn samenwerking met PowNed (die de OV-chipkaart scoop samen met de NOS als eerste onthulde, red.). Ik voelde mij onvoldoende gesteund. Als freelancer heb je in zo’n situatie gewoon hulp nodig. Maar het initiatief voor het steunfonds dat voor mijn zaak werd opgericht kwam uit de hoek van GeenStijl, NU.nl, Webwereld en PC Active. Niet van PowNed. Ik had aanvankelijk contact met voormalig hoofdredacteur Bert Huijsjes. Maar Huijsjes heeft niks gedaan, ondanks dat ik meerdere keren om hulp vroeg omdat mijn advocaat zei dat dit belangrijk was. Ze hadden om te beginnen wat lawaai kunnen maken en een brief naar de Officier van Justitie kunnen schrijven. Want het moet meteen duidelijk zijn dat je de kraak als journalist hebt gedaan. Maar PowNed deed niks. Huijsjes zei op een gegeven moment zelfs: ‘Misschien heb je ook wel – meer dan noodzakelijk – voor eigen gewin op die kaarten gereisd. Dat vond ik stuitend. In totaal reisde ik drie weken met de gehackte kaart, maar hij werd steeds niet geblokkeerd. En ik had een geblokkeerde kaart nodig om hem te kunnen deblokkeren. Dus ik heb steeds gekkere dingen gedaan, juist om gepakt te worden. Een maand na de onthulling – ik ben nooit gepakt – begon de strafzaak door het OM. Dat PowNed niet reageerde heeft me gekwetst. Ik had nog nooit een strafzaak meegemaakt. En ik had wel een advocaat nodig die 250 euro per uur kostte. De zaak heeft me 10.000 euro gekost. Dat probeer ik nu via de rechter terug te krijgen. Als ik niet alles terugkrijg stap ik naar het Europese Hof. Want het kan niet zo wezen dat een journalist voor het doen van zijn werk wordt kaltgestellt.’

Je werkt met anonieme bronnen. Worden die niet huiverig bij dreiging van een strafzaak?
‘Nee. Ik beschik in toenemende mate over bronnen bij de overheid. Ambtenaren zien in dat wat je doet maatschappelijke meerwaarde heeft. Ik hoor vaak terug: als ik bij jou een verhaal neerleg gebeurt er tenminste wat. En naarmate zaken succesvol zijn, komen meer bronnen naar je toe. Ik laat niet snel los en volg zaken vaak een langere tijd. Niet alleen maar een verhaaltje tikken en weer door, maar ook later nog eens checken hoe het ermee staat. Dat vind ik belangrijk. Maar ik ben niet activistisch. Althans dat probeer ik te voorkomen. Ik wil misstanden aantonen, daar zit altijd iets activistisch in. Maar als het journalistieke punt is gemaakt of een zaak de strijd niet waard blijkt, stop ik. Ik ben wel heel erg van pick your battles. En ik geloof heilig in samenwerking tussen journalisten. Je houdt elkaar scherp. Voor de OV-chipkaart heb ik bijvoorbeeld samengewerkt met Vincent Dekker van Trouw. Het levert veel mooiere scoops op en er is niks mis met de vermelding ‘dankzij onderzoek van Webwereld en Trouw’ in je verhaal. Het maakt de scoop niet minder mooi en geeft het juist een breder platform.’

Wat is de winst van de chipkaart-scoop?
In combinatie met dat ik ben uitgeroepen tot Journalist van het Jaar denk ik dat je kunt stellen dat ICT niet meer vies is. Ik vind het echt heel gaaf dat het steeds meer als maatschappelijk relevant wordt gezien. Dat is het voor mij al heel lang. Ik ben blij dat ik tussen de oren heb kunnen krijgen dat falende beveiliging over mensenlevens gaat. Een voorbeeld: uit een WOB-verzoek om stukken van Govcert (organisatie die overheidsinstanties helpt bij het voorkomen en afhandelen van veiligheidsincidenten, red.) bleek dat de stukken voor 2008 zijn zoekgeraakt en dat in de 2009-2011 maar liefst veertien keer de veiligheid van de staat in het geding is geweest. Zaken waar nu nog mensenlevens op het spel staan. Er wordt soms lacherig gedaan over beveiliging, maar het is niet echt grappig. Men onderschat de problemen rond ICT. Maar het is na de banken en olie-industrie wel de grootste sector, terwijl er in de Tweede Kamer nauwelijks expertise over bestaat. Als je drie miljard euro aan een elektronisch buskaartje wilt uitgeven, geeft het aan dat je de problematiek niet serieus neemt. Als politieke partijen dan ook nog steun geven aan vervoersbedrijven die moeten bezuinigen laat je je echt inpakken. Er zou een soort Rijkswaterstaat voor ICT moeten komen. Door Lektober (waarbij Webwereld in oktober elke werkdag een ICT-privacylek in een website of overheidsdienst onthulde, red.) en Diginotar (waarbij door een hack de veiligheid van onder meer DigiD ter discussie stond, waarop minister Donner een nachtelijke persconferentie belegde) heeft men langzaam door dat er fundamenteel iets mis is.’

Recent is je eigen server gehacked door beveiligingsbedrijf ISSX
‘Als je echt een vijand van Lektober was geweest dan had je de website van Webwereld gehacked. Dan was je een flinke jongen geweest omdat je dan van organisatie naar organisatie werkt. Maar dit was not done. Het journalistieke punt werd niet gemaakt. Het was alleen lachen: ha ha, De Winter heeft zijn zaakjes niet op orde. Maar ik ben geen overheid die over privé-gegevens beschikt. Ik claim ook niet dat ik topbeveiliger ben.’

Ben je nu eigenlijk een nerd?
Grote grijns: ‘Ik ben nog steeds een nerdy. Maar nerdy zie ik ook als een geuzennaam; net als hacker. Ik ben op school veel gepest. Ik was erg uitgesproken in mijn meningen. Er waren periodes dat ik ernstig werd gepest. Ik werd buitengesloten. In elkaar geslagen. Een paar jaar heb ik dat heel erg gevonden. Maar het heeft me ook gedwongen compleet mijn eigen weg te gaan. Ik merk in de journalistiek dat je dat heel erg hard nodig hebt; dat je eigenwijs moet zijn en doorgaan als anderen vinden dat je moet stoppen. Ook mijn vader (inmiddels overleden, red.) heeft hierin een belangrijke rol gehad. In de oorlog is bijna zijn hele familie om het leven gebracht. Dat heeft me erg bewust gemaakt dat er risico’s zijn. Het bepaalt ook mijn gevoeligheid voor privacy en dat je heel erg snapt dat je grenzen moet bewaken. Journalistiek is een van de belangrijkste waakhonden.’