Lex Runderkamp: ‘Het is lekker om als journalist door de jaren heen te rijpen’

Runderkamp woont in een dopje op de grens van Utrecht en Zuid-Holland. Met uitzicht op de Polder en een flinke schuimlaag op de koffie praat ik met hem over zijn jaloersmakende baan als onderzoeksjournalist. Voor mij is Runderkamp geen onbekend gezicht. Als kind keek ik af en toe naar het achtuurjournaal, waarin hij regelmatig verslag deed vanuit oorlogsgebieden Irak, Syrië en Libië.

Mijn plek in de journalistiek is nog steeds een behoorlijke zoektocht. Ik ben journalistiek gaan studeren omdat ik het fijn vind om mezelf een tijdje te verliezen in één onderwerp en dat volledig te begrijpen. Runderkamp heeft behoorlijk wat ervaring met onderzoek doen. Hij begon zijn carrière als onderzoeksjournalist bij Vrij Nederland en maakte vervolgens tal van televisiereportages bij de VPRO. Dit jaar werkt hij 23 jaar voor de NOS als verslaggever, documentairemaker en cameraman.

Onderzoeksjournalistiek lijkt mij geweldig. Jezelf een lange tijd in één onderwerp verdiepen. Ik heb veel bewondering voor de journalisten van het ANP, die de essentie van het dagelijks nieuws in rap tempo weten samen te vatten. Maar het past niet bij mij. Moet ik niet eerst vijf jaar lang het dagelijks nieuws verslaan voor ik mij in de onderzoeksjournalistiek mag begeven?

‘Absoluut niet’, vindt Runderkamp. Zijn vastberadenheid stelt mij gerust. ‘Een nieuwsbericht schrijven is balanceren met een gebrek aan kennis. Iets wat je – zeker in het begin van je carrière- onzeker kan maken. Maar dat is een syndroom dat elke journalist naar mijn mening behoort te hebben. Dat je niet de arrogantie hebt van: ‘‘Ja, dat doe ik wel even’‘.’

Ook Runderkamp had moeite op de School voor Journalistiek met het schrijven van persberichten. ‘Ik werd altijd een beetje benauwd van persconferenties. Collega’s stelden hele slimme vragen, waar ik helemaal niets vanaf wist.’ Toch liet hij zich niet uit het veld slaan. ‘Als de persconferentie klaar was gingen mijn collega’s het verhaal uitwerken. Ik bleef hangen om door te praten. Misschien hoorde ik wel iets nieuws.’

En loonde dat?
‘Soms had ik daardoor een scoop. Ik ben heel snel uit zelfbescherming onderzoeksjournalistiek gaan doen, in plaats van reguliere verslaggeving. Dat vond ik ook het leukst, omdat je meer tijd hebt dan wanneer je achter de dagelijkse deadlines aan moet. Daarnaast hoefde ik niet te concurreren met de journalisten die hun bevindingen al binnen een uur in de krant geschreven hadden.’

Runderkamp deed op deze manier behoorlijk veel onthullingen, over de meest uiteenlopende onderwerpen. Zo deed hij samen met Vrij Nederland-collega Feike Salverda in 1984 onderzoek naar premier Lubbers’ familiebelang in Koeweit. Later, in 2019, won hij een Tegel voor het nieuwsonderzoek naar de Nederlandse luchtaanval in Irak. Nederlandse F16’s bombardeerden in 2015 een bommenfabriek van IS in Hawija, waarbij veel burgerslachtoffers om het leven kwamen.

‘Ik heb de neiging om jou te gaan interviewen’, zegt Runderkamp plotseling. ‘Is het bij jou onzekerheid of je überhaupt de journalistiek in wilt, of weet je niet welke weg in de journalistiek je wilt bewandelen?’
‘Het tweede’, antwoord ik direct. ‘Ik wil een verhaal recht aan doen en ik publiceer iets liever niet als ik er niet honderd procent zeker over ben. Dat houdt mij soms wel tegen om ergens mee te beginnen. Ik weet wel goed wat ik interessant vind. Ik heb een tijd in Israël gestudeerd. De complexiteit van het land wakkerde in mij een journalistieke prikkel aan, die ik soms kwijt ben.’

Runderkamp glimlacht. ‘Voordat ik journalistiek ging studeren, heb ik vier maanden in een kibboets in Israël gewerkt. Ik moest irrigatiesystemen verleggen. Ik heb daar gereisd van het zuiden naar het noorden en ook de smaak te pakken gekregen van het leven buiten de comfortzone. Die prikkel waar jij het over hebt herken ik heel goed. Dat heb ik ook als ik in het buitenland kom. En als je buitenlandverslaggever wordt, ben jij de vertaler van wat daar gebeurt. Je moet een plek veroveren in de journalistiek die voldoende oplevert en waar ze gecharmeerd zijn van jouw aanpak.’

Jij kwam uiteindelijk bij de NOS terecht op de nieuwsredactie. Dus toch nieuws?
‘Dat klopt inderdaad. Nieuws werd in die jaren steeds belangrijker. Mijn vrienden zeiden toen ik bij de NOS ging werken: ‘‘Ga je nou onderaan de vliegtuigtrap staan om de minister te begroeten die terugkomt uit het buitenland en vragen: Excellentie, hoe was uw reis?’‘’

Maar dat deed je juist niet…
‘Nico Haasbroek, destijds hoofdredacteur van de NOS, had in een interview gezegd dat hij vond dat het nieuws een eigen onderzoeksafdeling moest hebben. Daar ben ik toen op ingesprongen. Het journaal komt bij iedereen thuis, van Rutte tot bijstandsmoeders. Wat nieuws is, wordt daar gebracht en ‘that’s it’. Maar als je in die kringen kan doordringen, kan dat een diepere laag geven in het nieuws. Je moet tijd steken in mensen en organisaties. Wat gebeurt daar nou precies? Door onderzoek te doen kun je achter ‘eigen nieuws’ komen.’

Op een gegeven moment kreeg Runderkamp de functie van ‘reizend verslaggever’. ‘Nadat ik een jaar of vijf werkzaam was voor de NOS, begon een crisis in het Midden-Oosten. Ik zag op een interne borrel van de NOS de chefs nerveus in een hoekje met hun telefoon staan. Ik vroeg aan hen wat er was. De verslaggever in Libië moest vervangen worden want die was ziek. Ik had al tien jaar buitenlandverslaggeving gedaan, dus ik bood mezelf aan. Na overleg vroegen ze of ik de volgende ochtend al weg kon.’

Iedereen in Nederland begreep dat het oorlog was, maar ik kon een andere insteek nemen omdat ik langere periodes in één gebied was

Reizend verslaggever van de Arabische wereld was anders dan correspondent. ‘Correspondenten worden de hele dag gebeld om politieke duidingen te geven.’ De NOS wilde meer diepgang, meer achtergrond verhalen. Daar zat hij in een hotel. Over drie uur was de live-uitzending. ‘Nieuws heeft een hele andere manier van aanpak. Iedereen in Nederland begreep dat het oorlog was, maar ik kon een andere insteek nemen, omdat ik langere periodes in één gebied was.’

Runderkamp neemt mij mee naar zijn werktafel. Verschillende harde schijven worden uit de kast gehaald. We bekijken samen een aantal van zijn reportages. Een raakt mij in het bijzonder, waarin Runderkamp verslag doet van vluchtelingen in Syrië, die verblijven in een Romeinse ruïne van duizenden jaren oud. De wapperende was en kleine vuurtjes voor de ingang van de ruïne zien er bijna sfeervol uit.

Het contrasteert met de verschrikkelijke situatie waar de vluchtelingen in zitten. Zo ligt er binnen een vrouw met een voet die geamputeerd moet worden. Kinderen scheppen rijst uit een pan, de voorraden zijn bijna op. Buiten klinken raketinslagen. Het is een uniek verhaal, wat de ernst van de situatie goed weergeeft. Waarom zou je in een oude ruïne gaan wonen? Nood breekt wet.

Heb je nog een tip voor mij?
‘Val creatief op, dat is les één. Daarmee verwerf je vrijheid om te werken. Je moet niet iets doen wat een heleboel mensen al gedaan hebben. En laat je vooral niet gek maken door het gevoel dat je weinig van dingen weet, want dat geldt voor veel journalisten. In het begin wist ik ook niet zo goed waar ik mee bezig was. Maar door ervaring op te doen word je vanzelf zelfverzekerder. Het is lekker om als journalist door de jaren heen te rijpen. Zorg dat je goed wordt in het verkrijgen van informatie. Ga met mensen in gesprek en luister goed naar wat ze zeggen.’

Na ons gesprek moeten we beiden naar Amsterdam, ik kan meerijden. Runderkamp spreekt af met een geluidsman. Momenteel is hij druk bezig met een documentaire over het oorlogsarchief dat in 2025 openbaar wordt gemaakt. Zijn laatste klus voor de NOS, voordat hij met pensioen gaat. ‘Al hoop ik dat ik iemand ben die in het harnas sterft.’ Runderkamp zijn carrière heeft mijn journalistieke prikkel weer behoorlijk aangewakkerd.