Harde cijfers. Het freelanceleven werd er niet gemakkelijker op tijdens Covid

Uit de Mediafreelancers Corona Monitor 2020 blijkt dat meer dan de helft van de mediafreelancers (52 procent) niet rondkomt van hun werk. ‘Eerder lag dat rond de 40 procent’, vertelt onderzoeker en cultuursocioloog Henk Vinken. ‘Een deel van de ondervraagden doet er iets anders naast om te overleven.’ En 40 procent van de ondervraagden geeft aan financieel afhankelijk te zijn van hun partner. ‘Dat zegt wel veel over de zelfstandigheid van journalisten.’

Vinken onderzoekt samen met zijn collega’s van HTH Research (van Henk Vinken, Teunis IJdens en Hans Mariën) de financiële omstandigheden van freelancers in de cultuursector. Dat doen zij al jaren, in opdracht van betrokken bonden en vakgroepen.

In 2004 werd ‘Een ongewis bestaan: De beroepspraktijk van schrijvende freelance journalisten in Nederland’ gepubliceerd. Een studie die liet zien dat het voor veel freelance journalisten geen vetpot is. De studie is aangevuld en sinds 2013 herhaald als ‘Monitor Freelancers en Media.’ De monitoren laten de harde cijfers achter het freelance leven zien. Dit jaar is de vragenlijst volledig ingevuld door 380 mediafreelancers. De gemiddelde ondervraagde is 56 jaar en 60 procent is man. ‘Die cijfers komen overeen met de ledenbestanden van de betrokken organisaties.’

De enquête die door onder meer de NVJ en de Auteursbond naar de leden is gestuurd, is dit keer aangepast vanwege corona. De resultaten laten zien dat de invloed van het virus op mediafreelancers zeker aanwezig is. Sinds Covid-19 in Nederland is, hebben veel journalisten werk zien wegvallen. Vooral journalisten die werken voor bedrijven en vak- en publiekstijdschriften zagen hun opdrachten verdampen. 70 procent van de ondervraagden verloor opdrachten. Zo’n 30 procent maakt gebruik van landelijke steunmaatregelen.

De monitor laat ook zien dat waar in 2019 nog 51 procent van het inkomen van mediafreelancers uit journalistiek werk werd gehaald, dat in 2020 is gedaald naar 47 procent. Bijna alle respondenten geven aan inkomen te halen uit niet-journalistieke klussen. ‘Het verschil in betaling is enorm’, zegt Vinken. Waar het gemiddelde uurtarief bij mediaorganisaties rond 40 euro per uur ligt, ligt dat bij bedrijven, stichtingen en overheden al snel op 90 euro per uur. Vinken: ‘Alles wat een beroep doet op intrinsieke motivatie, lijkt laag te worden beloond.’

Hoopvol
Coronajaar 2020 was niet alleen maar ellendig. Zo zag ik bijvoorbeeld op de redactie van mijn opdrachtgever OPEN Rotterdam hoeveel creativiteit er ontstond. Juist door de beperkingen waar we mee te kampen hadden. Online interviews via programma’s als Hangout, Zoom of Teams werden een optie. Er werd meer gedaan met community content als vlogs van zorgmedewerkers, lokale ondernemers, docenten en kinderen. En we merkten hoe essentieel de journalistiek is in tijden van crisis. ‘44 procent van de ondervraagden zag kansen door het virus’, zegt Vinken.

Een ander hoopvol element: slechts 1 procent van de ondervraagden wil zich laten omscholen en stoppen met het vak. ‘Dat betekent dat een overgrote meerderheid van de freelancers gemotiveerd is om te blijven werken in de journalistiek. Ondanks de precaire situatie waar veel journalisten in zitten.’

Vinken opteert er wel voor om te kijken naar collectieve oplossingen. ‘Zie bijvoorbeeld de fair practice code die is afgesproken bij de cao voor de publieke omroepen. We kunnen namelijk wel blijven hameren op wat je als individu kunt doen, en daar kan je ook zeker wat winnen, maar tegelijkertijd vind ik het heel belangrijk om te zeggen dat je geen verbetering voor elkaar krijgt als er geen collectieve aanpak is. Een organisatie verander je namelijk niet in je eentje met slechts één andere prijsafspraak.’

Luister de podcastaflevering met Henk Vinken via je podcast-app en deel je ervaringen met de hashtag #freelanceleven. De podcast wordt mogelijk gemaakt door het Lira Steunfonds Reprorecht.