Gewoon een spannend en persoonlijk nieuws­verhaal lezen…

‘Lees maar, er staat niet wat er staat.’ Met deze regel gaf de dichter Martinus Nijhoff in één regel zijn poëtica weer. Concreet: precies lezen (close reading) én reflecteren (de inhoud overdenken en verbanden leggen). Twee complexe, cognitieve vaardigheden die bij beginnende studenten journalistiek in ontwikkeling moeten zijn. Hoe moet het verder met het vak als een opleiding journalistiek te maken krijgt met een student die niet langer ‘diep’ wil gaan? Een havist die belangstelling heeft voor zappend lezen. Voor Google (geen boeken a.u.b.). Voor (uit)delen via sociale media (gratis graag). Voor multitasken en voor nice to know en voor ‘niet (te) moeilijk doen’. 

Ten einde het leesgedrag en de nieuwshonger van beginnende studenten journalistiek aan Fontys Hogeschool Journalistiek in beeld te brengen, is een leesonderzoek uitgevoerd. De vraag was: hoe lezen deze journalisten-in-de-dop een nieuwstekst uit de krant? En ook: wat onthouden ze van het nieuws en ook hoe waarderen zij het nieuws? We vroegen eveneens naar hun sociaal-mediagebruik. Bovendien lieten we een groep ‘normaal’ lezen en twee (sub)groepen multitaskend lezen. Alle deelnemers lazen het artikel ‘Excuses politie aan conrector’, van Irene de Pous, uit de Volkskrant (17.11.2011)

De uitkomsten waren enerzijds schokkend, anderzijds verrassend. Om met het slechte nieuws te beginnen: een groep die een zware multitask-opdracht kreeg tijdens het lezen, namelijk tegelijk de tafel van 17 opschrijven en ook nog het artikel lezen, bakte er letterlijk niks van. De tien meerkeuzevragen over de inhoud maakte de gemiddelde deelnemer net voldoende (5,6) met uitschieters naar beneden (twee goed van de tien). De groep die las zonder extra taken, scoorde op tekstbegrip gemiddeld ruim voldoende (7), met de spreekwoordelijke 10 (alles goed) voor tekstbegrip.

Opmerkelijk positief waren de uitkomsten van de groep die een leestaak kreeg als ‘puzzelopdacht’. Al lezend moest de student per zin de juiste grammaticale tijd nalopen. Staat de passage in de tegenwoordige of in de verleden tijd? Gaat het om de passieve of de actieve vorm? Deze groep scoorde opvallend positief en een stuk beter dan de lezers die tegelijk moesten rekenen: 6,5 gemiddeld. Niet slecht dus. We hadden een veel minder resultaat verwacht.

Behalve tekstbegrip van de nieuwstekst was het ons vooral begonnen om ‘het hoe’ van hun leesgedrag. Zijn studenten ‘grazers’? Herkauwen zij de informatie, zijn ze gefocust op de inhoud van de tekst of zijn het meer oppervlakkige kennismakers, type ‘passanten’? Concreet hebben we aan alle deelnemers gevraagd: als je zou mogen stoppen in de tekst, waar zou je stoppen en welk argument heb je daarbij? Het snelste haakten de lezers af die een ingewikkelde multitaskopdracht kregen (lezen en rekenen tegelijk). Zij kwamen gemiddeld niet verder dan kolom één (van de tweekolommer). Het meest gebruikte argument was dat je na lezing van kop en lead al genoeg wist. De groep die het langste las, was de ‘puzzelgroep’ (twee tijden per zin). Deze studenten lazen de nieuwstekst bijna in zijn geheel uit. Als ze mochten stoppen, dan zou het zijn bij het woord ‘Terugkijkend’, halverwege de krantentekst. Dergelijke woorden hebben weinig aantrekkingskracht op jonge lezers. Zij kijken liever vooruit.

Wat betreft waardering voor geschreven nieuws­teksten zijn jonge mediagebruikers vooral gericht op lokaal nieuws. Dat zouden ze nog wel willen lezen. Een nieuwsonderwerp moet bovendien persoonlijk zijn, herkenbaar voor de doelgroep en ingebed in een sociaal netwerk dat jongeren aanspreekt.

Behalve waardering voor nieuwsteksten speelt ook multitasken van jongeren een rol. Uit hersenonderzoek van de Groninger hoogleraar Taatgen en zijn team blijkt dat multitasken en informatie verwerken slecht samengaan. Bij mannen en bij vrouwen. Het is een ‘broodje aap verhaal’ dat vrouwen daarin beter zijn. De effecten zijn: foute beslissingen, misinterpretaties en minder focus met informatieverlies. De effecten van ‘snel’ digitaal ‘zoeken’ en ‘oppervlakkig’ kennismaken met nieuws(informatie) zijn: afname van het denkvermogen en de onmogelijkheid om causale verbanden te ontdekken. Ja, in extreme vorm leidt deze vorm van informatievergaring tot een vroege vorm van dementie volgens de neuroloog en psychiater Manfred Spitzer (2012). Schrijver Umberto Eco wees er in 2002 al op in een essay. Hij gebruikte de metafoor van het sprookje van Roodkapje. In het klassieke verhaal komt dit meisje alleen de wolf tegen. Als het niet-lineair, maar associatief wordt gebracht, verschijnt in het bos ook Pinoccio. Digitaal lezen als associatief kliklezen. Op weg naar de volgende link, waardoor het oorspronkelijke verhaal uit het zicht verdwijnt. De inhoud en de feiten niet meer centraal, maar de vorm of … alleen nog de associatie.

Wat is er aan te doen om alle doemscenario’s voor te zijn? Te zorgen dat studenten zich tot journalisten 3.0. ontwikkelen. Dat collega’s jongeren meer aanspreken. Er zijn vijf zaken die zich op basis van het leesonderzoek op de voorgrond dringen:

1. Stap af van nieuwsteksten als omgekeerde piramide. Het opbouwmodel van een nieuwstekst waarbij de belangrijkste feiten vooraf in samenvattende vorm worden gebracht, boeit jongeren matig. Na lezing van de samenvattende lead ‘denken ze’ de inhoud te kennen. Een alternatief is de piramidale structuur, zo kenmerkend voor de column. Beginnen met één aansprekend nieuwsfeit. Daarna ontrolt zich het verhaal, waarin op tweederde van het begin de gang naar het einde, de ontknoping wordt ingezet. Een nieuwsverhaal met spanning dus.

2. Kies voor een vertelperspectief dat vooruitgaat in de tijd. Flashbacks of samenvattingen moeten uit de verhaallijn worden gepoetst. Woorden als ‘terugkijkend’, ‘samenvattend’ e.d. worden taboe. De informatie in de zin past geheel in de reeks ‘given’ en ‘new’: aan het begin van de zin staat het bekende (given), in het tweede deel ervan het nieuwe (new). De aansluitende passages borduren op dit schema voort. Check de zinnen van Jip en Janneke maar eens!

3. Schrijf het nieuwsverhaal op als ‘game’. Zodra de nieuwsfeiten tot de lezer komen in de vorm van een ‘spel’, wordt het (nieuws)verhaal langer en intensiever gelezen. Concreet: een nieuwsverhaal bevat zes tot zeven gemarkeerde tags in de tekst. Dit leesgedrag (van tag naar tag) past meer bij een jeugdige doelgroep.

4. Beperk of ban multitasken uit. Multitasking werkt associatief gedrag in de hand. Dat kan bij informatieverwerving funest zijn. Feitelijke, soms cruciale informatie gaat verloren. De verhaallijn (Roodkapje van Eco) raakt uit beeld bij het contact met Pinoccio in het bos. Voordat de lezer het weet is er een weg ingeslagen die naar drijfzand leidt. Niemand kan multitasken zonder informatie onderweg te verliezen. Klikken, lezen, tv-kijken, muziek luisteren, WhatsAppen en zich volmaakt concentreren staan de hersenen niet toe. Het devies: laat de lezer monotasken. Alleen lezen dus.

5. Ga op zoek naar het persoonlijke element in het nieuws. Jongeren zijn dol op persoonlijke verhalen. Niet alleen het nieuws sec (de vijf w’s en de h), maar juist de persoonlijke gevolgen. In de leestekst van het onderzoek: de vraag naar de gevolgen voor de 15-jarige scholier. Wat is er met hem gebeurd, na van het Anna van Rijn College in Nieuwegein te zijn verwijderd? Hoe heeft hij de affaire met de conrector die hem zou hebben mishandeld ervaren? Meer de gevolgen voor het individu dan de effecten op instituties zoals de school, de politie en de politiek. Iets waarop de mainstream journalistiek patent op lijkt te hebben.