‘Gestraft omdat ik journalist ben’

Als fotojournalist Roel Dijkstra in juli 2013 in een Vlaardingse woonwijk even rondvliegt met zijn kleine drone, weet hij niet wat hem boven het hoofd hangt. ‘Ik liet de drone even aan een collega zien. Hij vloog maar 9 meter hoog en ik nam niks op.’ Maar op de locatie van het nieuws waarvoor hij ter plekke was, een moordzaak, houdt de politie die dag de pers op grote afstand. Een agent vertelt Dijkstra dat zijn drone niet mag. ‘Ik zou nog horen van de luchtvaartpolitie.’ Dat gebeurt ook: Dijkstra is in december 2014 uiteindelijk de eerste journalist die wordt veroordeeld voor gebruik van een drone: 1000 euro boete, waarvan 750 euro voorwaardelijk.

Dijkstra steeg met zijn drone op in de buurt van vliegveld Zestienhoven waar drones sowieso verboden zijn volgens de regeling Modelvliegen, maar hij werd mede veroordeeld omdat hij er commercieel gebruik van had gemaakt. En daar gelden sinds 2 juli 2013 strenge voorwaarden voor. ‘Ik ben gestraft omdat ik journalist ben. Volgens de rechter ben ik 24 uur per dag fotograaf en mag ik dus privé geen drones vliegen, ook al had ik geen inkomsten, want ik had geen foto’s gemaakt.’

Journalisten mogen dus niet zomaar met drones vliegen, terwijl gewone burgers dat wél mogen. Om bedrijfsmatig met drones te mogen vliegen moet je eerst een opleiding, die acht maanden duurt, afronden. Wie zijn theorie- en praktijkexamen heeft gehaald, moet zijn drone laten keuren en registreren. Ook is het schrijven van een operationeel handboek verplicht. Is dit alles in orde, dan is voor het opstijgen toestemming van verschillende instanties nodig. In veel provincies moet je eerst een ontheffing aanvragen, wat vier tot zes weken kan duren. Uiterlijk vijf dagen voor de vlucht moet je een melding doen aan de luchtverkeersleiding. Een dag van tevoren moeten de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT), luchtvaartpolitie en burgemeester worden ingelicht. Tijdens het vliegen moeten twee extra mensen mee.

Waar hobbyisten tot 300 meter mogen vliegen, geldt voor commercieel gebruik een limiet van 120 meter. Wie niet aan de regels voldoet, kan een maximale boete van 8000 euro en een gevangenisstraf van een half jaar krijgen. Hoe klein en licht drones tegenwoordig ook zijn, dat maakt niet uit. ‘Alles wat vliegt vanaf 0 kilogram wordt gelijkgesteld in de wetgeving, wat gek is. In Duitsland is voor lichte drones wel een uitzondering gemaakt’, aldus Dijkstra.

Proefproces
De huidige regels maken journalistiek gebruik van drones haast onmogelijk. ‘Bij hard nieuws wil je zo snel mogelijk de lucht in en dat kan nu niet. Dat is een beperking van de vrijheid van nieuwsgaring’, zegt NVJ-secretaris Rosa García López. Samen met enkele media en fotojournalisten gaat de NVJ binnenkort een proefproces beginnen. Fotojournalist, hobbypiloot en drone liefhebber Rene Oudshoorn werkt daaraan mee. ‘Want er moet een goede oplossing komen.’ Oudshoorn heeft meermaals beelden met zijn drone geschoten, maar zijn apparaat staat door de strenge regels nu aan de grond.

Bij de overheid en de politie vond de NVJ het afgelopen jaar geen luisterend oor. García López: ‘Ze nemen de kwestie onvoldoende serieus.’ Vanaf deze zomer worden alleen de regels rond drones soepeler voor politie en brandweer. Staatssecretaris Wilma Mansveld (Infrastructuur en Milieu) repte in een recente brief aan de Kamer met geen woord over gebruik van drones door media. ‘Ons punt over de vrije nieuwsgaring lijken ze in Den Haag gewoon niet te begrijpen. Vrije nieuwsgaring is een grondrecht. Het kan bijna niet dat de rechter de huidige situatie handhaaft’, zegt García López.

De overheid lijkt journalisten alleen als veiligheidsrisico te zien. ‘Met de rechtszaak hopen we de belangen van journalisten op de agenda te zetten’, zegt advocaat Otto ­Volgenant van Boekx Advocaten die door de NVJ is ingeschakeld. Hij wijst op de extra rechten die journalisten vanwege hun maatschappelijke functie hebben. ‘Journalisten met een politie­pers­kaart mogen ook achter de linten van de politie komen. Journalisten hebben dan meer rechten dan gewone burgers, maar bij drones is het vreemd genoeg andersom.’

Dure opleiding en keuringen
De NVJ wil dat een kleinere afstand wordt toegestaan: 50 meter tot mensen en gebouwen in plaats van 150 meter, om zo betere opnames te kunnen maken. Voor zeer lichte drones van minder dan 2 kg wil Volgenant een vrijstelling, omdat die minder gevaarlijk zijn. Om het werkbaar voor journalisten te maken moeten de kosten voor de opleiding, keuring en registratie ook veel lager. Die kosten zijn nu schrikbarend hoog. In Nederland is er nog geen bedrijf dat drones kan keuren, zodat een Brits bedrijf dit doet, tegen fikse prijzen. Wie zich als journalist nu aan alle regels wil houden, is daaraan veel meer geld kwijt dan aan de drone zelf. Freelance fotograaf Karin Brussaard heeft het tijdrovende proces bijna afgerond en mag binnenkort legaal met haar drone vliegen. ‘Je moet heel veel hobbels nemen en het kost veel geld. Meer dan 5000 euro ben je wel kwijt aan de opleiding en met de keuringen komt daar nog een paar duizend euro bij.’

Privacy
Behalve veiligheid speelt ook privacy een rol. Oudshoorn haalde begin 2013 de voorpagina van De Telegraaf met een drone-foto van de Larense villa van voormalig SNS-topman Sjoerd van Keulen, die had geweigerd met de krant te praten. Dat was voor de strengere regels in gingen. ‘De redactie gaf mij hiertoe de opdracht’, zegt hij. Volgenant: ‘Privacy is natuurlijk een issue. Maar journalisten weten juist beter dan gewone burgers hoe je met privacy moet omgaan.’

Stiekem toch met een drone vliegen en hopen dat je niet wordt gepakt, is riskant. De luchtvaartpolitie checkt actief YouTube en andere sites. Meerdere fotografen zijn al opgebeld door de luchtvaartpolitie. ‘Ik ben wel eens gebeld en dan vragen ze waar ik bepaalde filmpjes voor heb gemaakt’, aldus Oudshoorn. ‘Dat dit telefonisch gebeurt, geeft aan dat het stiekempjes gaat. De luchtvaartpolitie probeert zo belastend materiaal te verzamelen’, waarschuwt García López. ‘We roepen fotografen op aan dit soort gesprekken niet mee te werken en om schriftelijke vragen te ver­zoeken.’