Frits van Exter: ‘Diversiteit is een ambacht, niet een ideologie’

Eigenlijk moet je het debat over diversiteit in de media mijden als de pleuritis: vermijd drukte, houd tenminste anderhalve meter afstand en was regelmatig de handen. Alleen zo kunnen we samen voorkomen dat meer mensen besmet raken met het goed-foutvirus.

Als GeenStijl onthult dat de redactie van NOS Nieuws de etnisch-culturele achtergrond van potentiële bronnen bijhoudt en intern een ‘divibokaal’ uitreikt voor de meest diverse bijdrage, breekt de pleuris vanzelfsprekend weer uit.

Voor de een was het het ultieme bewijs van een links-extremistische, elitaire, politiek-correcte agenda. Voor de ander een blijk van etnisch groepsdenken en racistisch, wit paternalisme. In het Frans klinkt de zegswijze mooier, maar het moet voor sommigen een behoorlijke verrassing zijn geweest dat zij elkaar zo samen aan dezelfde kant troffen. Wie op sociale media ook maar de indruk wekte sympathie te hebben voor de aanpak van de NOS, kon een linkse én een rechtse directe krijgen. Ik spreek uit ervaring.

Het bewijst dat het gesprek over diversiteit in de media verworden is tot een gesprek over identiteitspolitiek. Ik zou willen dat het daar niet zo mee belast is. Het moet niet gaan om een politieke agenda, want dan loop je in de woorden van Elma Drayer (‘Witte schuld’, 2019) het risico dat je ‘niet de echte maar de gewenste werkelijkheid’ beschrijft.

Het zou vooral moeten gaan over het journalistieke ambacht. Hoe doe je recht aan de diversiteit van het nieuws? Hoe voorkom je dat jouw publiek ervan overtuigd raakt dat het nieuws vooral iets is van een bepaalde categorie: geslacht, opleiding, kleur, herkomst, leeftijd, status, woonplaats? En dat wanneer mensen buiten de favoriete categorie vallen, zij ook eigenlijk buiten het nieuws vallen? Er niet meer zo toe doen?

Dat is niet een vraag naar opvattingen, maar naar journalistieke vaardigheden. Zoals je het goed kunt hebben over het streven naar objectiviteit, zou je het moeten hebben over het streven naar diversiteit. Hoe voorkom je dat je verhalen monochroom zijn? Hoe kom je uit je eigen bubbel? Hoe blijf je onbevangen nieuwsgierig? Dagelijks bepalen redacties wat het nieuws is, wat zij daarover willen weten en wie zij het moeten vragen. Het gaat om die keuzes. En het is handig als je daar ook de goede telefoonnummers bij hebt.

Je zou willen dat het zou gaan over vakbekwaamheid, maar het gaat veeleer over ideologie. En dan wordt het razend ingewikkeld. Dan ga je op tenen lopen, met meel in de mond praten en dan toch nog het verkeerde zeggen of doen. Ik denk ook met persoonlijk ongemak terug aan alle eerdere, al dan niet gesubsidieerde, pogingen om iets halfbakken te veranderen in de colofons en de kolommen. Het was te veel politiek en te weinig journalistiek. Dat er toch gestaag voortgang is geboekt, is vooral te danken aan de eigen kracht van nieuwe generaties journalisten.

Maar wat mij betreft ook aan hoofdredacteuren als Marcel Gelauff van NOS Nieuws. Redacties van de meeste andere media mogen het zelf weten, maar de publieke omroep wordt op grond van de wet afgerekend op diversiteit: het nieuws moet voor alle burgers van betekenis zijn. En om een grote, logge nieuwsfabriek in de gewenste richting te laten bewegen moet je meer doen dan missionaire memo’s versturen. Dan moet je concreet zijn, turven hoeveel mensen van hetzelfde slag de uitzendingen domineren, de redactie confronteren, doelen stellen en praktische wenken geven om die te bereiken. Een lijst met meer diverse deskundige bronnen is dan een praktisch hulpmiddel.

NOS-journalist Joost Schellevis sprak zaterdag op Twitter over ‘de rolodex-valkuil’. Wie snel iemand zoekt om het nieuws te duiden, kiest voor de vertrouwde namen. Het kost moeite om met die gewoonte te breken. De journalist zelf zit niet te wachten op de ‘divibokaal’ en begrijpt de twijfels over de namenlijst met diversiteitskenmerken, maar het helpt wel. Schellevis: ‘... als ik een verhaal maak over hackers, zorg ik er ook voor dat er niet altijd maar mannen worden opgevoerd.’ En: ‘Daar zit geen verborgen agenda achter, maar het besef dat een verhaal effect heeft. Bijvoorbeeld op een meisje van 15 dat een studierichting moet kiezen en denkt: blijkbaar zijn er geen vrouwelijke ict’ers.’

Niet alle middelen kunnen een doel heiligen, maar ik heb de laatste dagen weinig mensen gehoord over de vraag of het ook werkt. Is het NOS Journaal inmiddels meer divers? Iemand zou dat nog eens heel onbevangen moeten uitzoeken, maar het zou mooi zijn als het ook is gebeurd zonder dat het ons echt is opgevallen. Dat het nieuws en de mensen in het nieuws ons meer te vertellen hebben dan we al dachten. Dankzij journalisten die geen bokaal nodig hebben om hun werk goed te doen.