Foto’s als symbolen
Het is geen toeval dat de Hope-poster van Obama naast de iconi- sche foto van Che Guevara hangt. In het Persmuseum in Amsterdam vind je beide beelden tussen de Dolle Mina’s, de getroffen Twin Towers en het Vietnamese ‘napalm-meisje’. Stuk voor stuk zijn het icoonfoto’s: foto’s die behoren tot ons collectieve geheugen en die daardoor een symbolische betekenis hebben gekregen.
Denk maar na: de 9/11-foto’s staan nu symbool voor moslimterrorisme en de vrouwen met ‘Baas in eigen buik’ op hun lichaam komen altijd terug als het gaat om feminisme. Historicus Martijn Kleppe stelde deze tentoonstelling over icoon- foto’s samen en koos daarbij niet alleen voor historisch beeld, maar ook voor actuele foto’s. Zo vertonen Femen-activisten overeenkomsten met de Dolle Mina’s, wat wordt be- nadrukt door de foto’s naast elkaar te plaatsen. Datzelfde doet Kleppe met Obama en Che Guevara: hij koppelt het verleden aan het heden. Kleppe is onderzoeker aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en schreef daar zijn proefschrift ‘Canonieke Icoonfoto’s’. Vorig jaar werd het onderzoek uitgegeven in boekvorm door uitgeverij Eburon en zat Kleppe bij De Wereld Leert Door om een minicollege te geven. De tentoonstelling in het Persmuseum is een volgende stap: ‘Het spannende aan het maken van een tentoonstelling is dat we nu ook kunnen laten zien hoe foto’s in de oorspronkelijke context gebruikt worden’, aldus de historicus.
Een interessant onderdeel is het ‘misbruik’ van icoonfoto’s. Een foto van een groep Marokkaans-Nederlandse jongeren wordt vooral door Elsevier.nl gebruikt bij nieuwsberichten over allochtone probleemjongeren. Dat laat Kleppe zien aan de hand van een aantal uitgeprinte webpagina’s waarop de foto een prominente plek heeft. In beeld zit de groep te luisteren naar een overlevende van kamp Westerbork, wat niets heeft te maken met de Elsevier-artikelen eronder. In een filmpje, getoond op een scherm ernaast, laat Kleppe zien hoe deze foto onbedoeld het symbool is geworden voor ‘het Marokkanenprobleem’.
De kans is groot dat in het Persmuseum nét die foto’s hangen die je daar verwacht aan te treffen. Dat is geen toeval, zegt Kleppe: ‘Hoewel je kunt aannemen dat sommige icoonfoto’s door de meeste mensen herkend zullen worden, blijft die herkenning persoonlijk. Maar omdat we ons voor de tentoonstelling op mijn onderzoek hebben gebaseerd, hadden we inderdaad wel een vermoeden dat de meeste foto’s bekend zouden zijn.’ Dat betekent niet dat je als bezoeker alleen maar kijkt naar foto’s die je toch al kent. Ook de verhalen erachter worden verteld. Zo zijn sommige foto’s van de Dolle Mina’s niet gemaakt tijdens de demonstratie, maar zijn de mooiste vrouwen uitgekozen om van tevoren te poseren voor de fotograaf. Op die manier krijgt de tentoonstelling meer diepgang.
Icoonfoto’s en de hedendaagse beeldcultuur, tot en met 31 augustus in het Persmuseum, Zeeburgerkade 10, Amsterdam. Informatie: www.persmuseum.nl
Praat mee