mgm nvj maart

— zondag 24 september 2017, 11:00 | 0 reacties, praat mee

Ethiek is je harnas

Ethiek is je harnas
© Truus van Gog

Wat de toekomst van de journalistiek ook is, een sterke ethiek is onmisbaar. Niet omdat er nu eenmaal regels zijn, maar omdat je je daarmee echt kunt onderscheiden. Dit stelt Frits van Exter, voorzitter van de Raad voor de Journalistiek in onze nieuwe rubriek 'De Mores'. We trappen af met een extra lange aflevering.

Het moet wel een beetje kloppen, vergeet het hoor en wederhoor niet, één bron is geen bron, privacy is ook een dingetje, beter geen dure flessen wijn aannemen en kijk uit met bijvoeglijke naamwoorden als in ‘sjoemelende penningmeester’ – zo moeilijk kan het niet zijn om je als journalist te gedragen. Het ethisch besef zit wel ergens in hoofd of buik en bij twijfel kun je altijd een code raadplegen, zoals de Leidraad van de Raad voor de Journalistiek.

Als het al zo simpel was, dan is het dat nu in ieder geval niet meer. Vroeger was alles niet beter, maar wel anders. De meeste journalisten maakten deel uit van een organisatie waarin hiërarchie en werkwijze er mede op gericht waren uitglijders te voorkomen. Redacties gunden zich meer tijd na te denken. De mores werden van generatie op generatie overgedragen.

Nu werken steeds meer journalisten zelfstandig, niet alleen als zzp’er, maar ook op redacties van oude en nieuwe media. Zij publiceren onder hogere tijdsdruk, vaker zonder tussenkomst van collega’s. Zij moeten over veel meer vaardigheden beschikken om mee te komen in de concurrentie met alles en iedereen. Zij moeten niet alleen ‘content voor alle platforms produceren’, zij moeten ook zelf hun waren aan de man zien te brengen en betekenisvol ‘interacteren’ met een mondiger volk.

De journalist is een Nikkelen Nelis geworden, die alle lichaamsdelen moet inzetten om nog een beetje op een orkest te lijken. Hoe knap hij dat ook doet, het publiek staat er korter bij stil en is minder geneigd een muntje in de gitaarkoffer te werpen. – je kunt op elke straathoek wel ketelmuziek horen.

Aan nostalgie hebben we niks, het gaat er hier alleen om dat de journalist van vandaag sterker in nieuwe schoenen moet staan. De lezers van Villamedia weten het. Zij zitten er midden in. Zij hollen van workshop naar workshop om er achter te komen hoe je hoger in Google komt of hoe je met je telefoon een acceptabel beeldverslag maakt.

Dat de journalist zich vooral nu moet onderscheiden in professionaliteit is een open deur. De vraag is wat daarbij van betekenis is. Ik denk dat een sterke beroepsethiek een voorwaarde is.

Als voorzitter van de Raad voor de Journalistiek en uit eigen ervaring weet ik dat het bar ingewikkeld is om het goed te doen. Een beroepscode biedt beperkt houvast. Bij de beoordeling van klachten valt het onderscheid tussen goed en fout ook niet altijd precies te maken. Het gaat om dilemma’s waar algoritmes niet uitkomen. Het is mensenwerk. ­Vandaar dat leden van de Raad meestal pas na uitvoerig beraad tot een conclusie komen en ook dat klagers of verweerders daarop weer kritiek kunnen hebben.

Een publicatie is het resultaat van vele keuzes, waarbij elke keer afwegingen gemaakt worden: onderwerp, invalshoek, bronnen, vraagstelling, selectie, presentatie en wel of niet linken naar die heftige video. Je zou gek worden als je je daarvan voortdurend bewust moet zijn. Zeker onder tijdsdruk, moet je kunnen vertrouwen op ambachtelijke routine. Maar op het goede moment moeten de rode vlaggen in het hoofd opduiken: de man is niet meer dan een verdachte, er is een minderjarige in het spel, publicatie kan schadelijk zijn voor het slachtoffer, de beschuldigingen zijn wel erg vaag, de bron heeft ook een belang, enzovoorts. Dan wordt het zaak opties te bepalen: wat doe ik wel, wat doe ik niet en wat is het alternatief?

Daarin kun je je bekwamen. Ik mag hier de komende tijd proberen een handje te helpen. Daarvoor put ik uit de praktijk van de Raad voor de Journalistiek, niet omdat hij de wijsheid in pacht heeft (haast ik mij te zeggen in de richting van kritisch-betrokken collega’s), maar omdat de zaken concreet zijn en ik er nu eenmaal voorzitter van ben. Ik heb geen stem bij de beoordeling van klachten, maar woon de zittingen regelmatig bij. Ik zie en hoor klagers en verweerders. Het helpt misschien dat ik zelf eerder ook enkele keren in de ‘beklaagdenbank’ heb gezeten en zowel met begrip als verwondering het ‘vonnis’ heb ontvangen.

Ik wil proberen rode vlaggen te planten. Alles begint in het eigen hoofd. De belangrijkste voorwaarde voor ethisch handelen is zelfbewustzijn, besef van feilbaarheid en bereidheid om jezelf kritische vragen te stellen. Begin met de voor de hand liggende vraag: wat voor journalist wil ik zijn en wat betekent dat? Laat de antwoorden leidend zijn voor je eigen mores.

Het is overigens een misverstand dat ethiek een weekmaker is. Dat het bijvoorbeeld onderzoeksjournalistiek in de weg zit, omdat je met je goede padvindergedrag geen partij bent voor foute gasten. Het tegendeel is waar. Een sterke ethiek is een onmisbaar harnas. Het maakt je verhalen alleen maar harder, ‘hufterproof’. Het scheelt trouwens ook in rekeningen van de advocaat.

Ik hoop dat je blijft lezen en stel vragen en reacties op prijs.

Tips
• Begin met de vraag wat voor journalist je wilt zijn en wat dat betekent voor je werk. Laat de antwoorden leidend zijn voor je eigen mores.
• Kom je er niet uit? Leg het ook aan een collega voor.
• Het Poynter-instituut heeft een handleiding voor besluitvorming bij ethische keuzes
• Beroepscodes bieden (beperkt) houvast. Raadpleeg bijvoorbeeld de leidraad van de Raad voor de Journalistiek of de Code van Bordeaux en van het Genootschap van Hoofdredacteuren via de site van de NVJ
• Op de site van de Raad kun je alle conclusies op verschillende trefwoorden doorzoeken

Tip de redactie

Logo Publeaks Wil je Villamedia tippen, maar is dat te gevoelig voor een gewone mail? Villamedia is aangesloten bij Publeaks, het platform waarmee je veilig en volledig anoniem materiaal met de redactie kunt delen: publeaks.nl/villamedia

Praat mee

Colofon

Villamedia is een uitgave van Villamedia Uitgeverij BV

Uitgever

Dolf Rogmans

Postadres

Villamedia Uitgeverij BV
Postbus 75997
1070 AZ Amsterdam

Bezoekadres

Johannes Vermeerstraat 22
1071 DR Amsterdam

Factuurgegevens

Villamedia Uitgeverij BV
Johannes Vermeerstraat 22
1071 DR Amsterdam

Contact

redactie@villamedia.nl

Redactie (tips?)

Chris Helt, hoofdredacteur

Marjolein Slats, adjunct-hoofdredacteur

Linda Nab, redacteur

Lars Pasveer, redacteur

Trudy Brandenburg-Van de Ven, redacteur

Rutger de Quay, redacteur

Nick Kivits, redacteur

Sales

Sofia van Wijk

Emiel Smit

Teddy van der Laan

Webbeheer

Marc Willemsen

Vacatures & advertenties

vacatures@villamedia.nl

Bereik

Villamedia trekt maandelijks gemiddeld 120.000 unieke bezoekers. De bezoekers genereren momenteel zo’n 800.000 pageviews.

Rechten

Villamedia heeft zich ingespannen om alle rechthebbenden van beelden en teksten te achterhalen. Meen je rechten te kunnen doen gelden, dan kun je je bij ons melden.