De wereld volgens cartoonist Tjeerd Royaards

Cartoonisten uit heel Nederland, verenigt u! Werk in verbondenheid. Toon je engagement ook buiten de tekentafel. Organiseer congressen, exposities en debatten. Samen zijn we sterker, verhef de pen!

De oproep komt uit de kelder van een verzamelgebouw voor creatieve geesten in Amsterdam, op de noordoever, pal aan het IJ. Het is cartoonist Tjeerd Royaards (1980), winnaar van de Inktspotprijs, die collega’s maant zich te groeperen in een vereniging of federatie. Onder de vleugels van de NVJ kunnen ze hun belangen bundelen en activiteiten ontplooien. De eerste aanzet werd in december al gedaan. Tien cartoonisten kwamen op zijn uitnodiging samen. Op 9 januari zag een ‘werkgroep van Journalistieke Tekenaars’ het levenslicht, de voorgeboorte van een belangenvereniging. Aan een manifest wordt de komende weken gewerkt. Nederlandse cartoonisten gaan vaker van zich laten horen, maar vergeten natuurlijk niet te blijven tekenen.

‘Er zijn weinig contacten tussen collega’s’, constateert Royaards. ‘Iedereen werkt voor zichzelf, er mag wat mij betreft meer binding zijn. We moeten zichtbaarder worden. Natuurlijk, we vormen een niche, maar intrinsiek zijn we ook journalisten.’ Nederland mist volgens hem een traditie van samenkomsten. Hij noemt Barcelona als lichtend voorbeeld, waar cartoonisten elke maand voor een lunch bij elkaar komen. Ervaren tekenaars nodigen jonge talenten uit om vrijblijvend hun werk te laten zien. Er zijn geregeld activiteiten die de cohesie van de groep versterken. ‘Ik mis mijn collega’s echt niet iedere dag, maar een clubje zou goed zijn voor het vak’, zegt hij.

De cartoonist vertelt over zijn plannen in een donker souterrain dat hij deelt met enkele andere ­beeldmakers. Twee aangeschoven tafels in een hoek vormen zijn werkplek. Via smalle raampjes valt schaars licht naar binnen. Op het bureaublad een laptop en tweede beeldscherm, waarop hij dagelijks digitale lijnen trekt. Tussen een pennenbak, liniaaltjes en koffiemokken ligt een strook tekst: ‘there is more than one truth’. Tegen de muren in allerlei maten cartoons van hemzelf en collega’s. Dwars over beide tafelbladen staat een metersgroot bord met getekende handboeien aan een arm. Eronder ‘The story of cartoonist Zunar’, een bedreigde Maleisische collega. Solidariteit is voor Royaards grenzeloos.

Iedere dag fietst hij in een kwartiertje van en naar zijn huis op de andere oever. Daar wonen zijn vrouw en kinderen. De dag begint er in alle vroegte. Een half uur voordat de kinderen wakker worden en zijn aandacht opeisen, gebruikt hij de rust van de woonkamer. Gesterkt met koffie neemt hij op zijn laptop de mondiale actualiteit door. Het ontbijt bestaat uit een muesli van CNN, BBC, Franse media, Nederlandse kranten, en als laatste hap Het Parool. ‘Een half uur voor de grote dingen die gebeuren’, vat Royaards samen.

Om 7.00 uur dienen zich nog grotere zaken aan. De lunchpakketjes. Als de kinderen bij school zijn afgeleverd, richten zijn gedachten zich weer op de actualiteit. Onder de douche en fietsend naar de werkplek ontstaan de eerste beelden. ‘Het is standaarddenken’, zegt hij. ‘Waar ga je het over hebben, wat is je punt? Dan: hoe kan ik mijn boodschap het meest effectief in een beeld vertalen?’

Dit weet hij zeker: zo min mogelijk lijntjes. Wel veel kleur. ‘“Less is more” zit er bij mij sterk in’, zegt hij, om het direct te nuanceren: ‘De laatste tijd sluipt er toch meer in. Textuur, zachtere schaduwen. Het is niet echt nodig, maar het dient wel de esthetiek. Die heb je nodig om de boodschap over te dragen. Mensen moeten niet wegkijken en de pagina omslaan. Je moet ze verleiden om over iets na te denken.’

De eerste lijntjes ontstonden in Brielle, vestingstadje bij Rotterdam, waar Tjeerd vanaf zijn geboorte achttien jaar doorbracht. Vader hield van tekenen, een talent dat bij de familie Royaards paste. Bijna alle ooms en tantes waren creatief. De jonge Tjeerd kon met de tekenpen behoorlijk uit de voeten. Maar er zijn beroep van maken? Archeologie leek hem toen spannender. Tot meneer Dalessi zijn leven betrad, een chagrijnige, shag rokende kunstenaar die op de middelbare school noodgedwongen tekenles gaf. Zijn bevlogenheid wakkerde Tjeerds talent aan.

Kunstacademie of een studie politicologie? Het werd toch het laatste. ‘Het stond me niet aan kunst voor de kunst te maken’, verklaart Royaards zijn keuze. ‘Het maatschappelijk engagement begon zwaarder te wegen. Ik wilde meer van de wereld weten.’ De vragen van toen waren dezelfde van nu. Waar komt de politiek uit voort? Welke relaties gaan mensen met elkaar aan, welke structuren – landen, instanties – bouwen ze op om te overleven?

Zelf politiek bedrijven ligt niet in zijn aard: ‘Ik sta met mijn mening liever langs de zijlijn’. Met tekeningen in het ‘politocologenblaadje’ De Halve Waarheid en daarna het faculteitsblad en een wetenschappelijk tijdschrift liet hij weten hoe hij erover dacht. Royaards doel werd zichtbaar: de wereld iets zeggen. Vijftien jaar later tekent hij wekelijks voor NRC Handelsblad en onregelmatig voor CNN, The New York Times, The Nation en Courrier International.

‘Mijn connectie met de wereld, mijn engagement, is heel belangrijk. Ik wil onderwerpen agenderen. Ga er maar over nadenken. Jouw mening mag van de mijne afwijken, als je je maar met mijn onderwerp bezighoudt’, zegt hij, terwijl hij opstaat om zijn laptop op te halen. Hij toont een cartoon van twee vluchtelingen: ‘De goede migrant, de slechte migrant’. De twee naast elkaar geplaatste beelden werden gewaardeerd met de Inktspotprijs en ondergingen een wereldwijde virale vlucht. ‘Velen zagen die cartoon. Hij heeft zichtbaar effect gehad op het publieke debat’, stelt hij tevreden vast.

Tekst gaat verder onder de foto

De heldendaad van een illegale migrant in Frankrijk legt onze dubbele standaard bloot.

Een tekening is iets simpels; een paar lijnen op een vlak, een kleurtje, soms enkele woorden. Maar de bevrediging is groot als dat geheel bij mensen iets losmaakt. ‘Daarom doe ik het. Het is niet alleen werk, het ideële deel is zeker zo belangrijk. Ik wil mensen aan het denken zetten. Tussen de groep die jou de gaskamer toewenst en de groep die je altijd lof toezwaait, zit een meerderheid: mensen die zeggen dat ze je tekening interessant vinden, stof tot nadenken. Voor hen werk ik.’

Vluchtelingen zijn het belangrijkste onderwerp. Hij pauzeert. ‘Dat zeg ik te snel’, hervat hij. ‘Ik denk dat het iets groters is. Het gaat om de ongelijkheid tussen mensen. Vluchtelingen, maar ook het klimaat. Er lopen lijntjes naar ongelijkheid. Allemaal weten we hoe het klimaat gered kan worden, maar we doen het niet. Niemand wil namelijk inleveren, geen huis, geen vliegvakantie, geen grote vriezer.’ En de cartoonist? Medeschuldig, jazeker! ‘Ik voldoe niet volledig aan de principes die ik in mijn cartoons hoog houd. Maar ik doe mijn best. En anders houdt mijn vrouw me wel in de pas. Ze werkt bij GroenLinks, dan weet je het wel.’

Tekst gaat verder onder de foto

Wereldvluchtelingendag

Zijn precieze woonadres geeft hij om redenen van veiligheid niet prijs. Zijn vrouw en kinderen zijn hem te dierbaar. Een paar dreigtelefoontjes kwamen dichtbij, te dichtbij. De reacties verschillen sterk per kwestie, en ook per land. Laatst plaatste hij Erdogan in één tekening naast Maduro van Venezuela. Allebei met tanden als tralies. Kreeg hij naast de gebruikelijke Turkse woede ineens ook verwensingen uit Zuid-Amerika. Heeft ­Maduro dan ook nog aanhangers, vroeg hij zich af.

Heftig werd het nadat Wilders eind vorig jaar zijn jennerige cartoonwedstrijd had uitgeschreven. Duizenden Pakistanen gingen de straat op, een deel van hen wilde de woede loslaten op ene Tjeerd Royaards in het verre Nederland. Op het hoogtepunt ontving de cartoonist driehonderd haatberichten per dag. De woorden waren in bloed gedoopt. ‘May you die the worst death’ – de toon was geen uitzondering.

De briefschrijvers gooiden de aanstichter en de cartoonist op één hoop. Ze hadden lucht gekregen van de Cartoon Movement. In dit internationale agentschap bieden ongeveer vijfhonderd cartoonisten uit heel de wereld werk aan voor publicatie. Royaards is ­oprichter en editor-in-chief, tevens enig werknemer. In die ­periode was hij ook kop van Jut. Toen hij op zijn website en via een persbericht uitdrukkelijk verklaarde dat de cartoonwedstrijd niet zijn idee was, en ook nog een slecht idee, kreeg hij er opnieuw van langs. Dit keer uit rechts-populistische hoek. ‘Een lafaard was ik, ik zou zwakke knieën hebben. Heb ik eens een genuanceerde mening, is het weer niet goed!’, verzucht hij.

Achter de raampjes is het donker geworden, regendruppels trekken langs het glas. Alleen een paar lampen en het tekenscherm verspreiden nog licht. Royaards geeft een korte demonstratie. Eerste lijnen trekken als vanzelf over het oplichtende vlak. Is het de aanzet van een hoofd, een wereldbol? Een potlood is niet meer nodig, ook cartoons zijn onderworpen aan de digitale revolutie.

Verder is er onder cartoonisten niet veel veranderd. ‘We zijn over het algemeen geen innoverende types’, praat Royaards voor zich uit. ‘Cartoons bestaan al tweehonderd jaar. Het onderwerp is onveranderd: het gaat om macht en de uitoefenaars van die macht. Heeft ons werk dan geen moer geholpen? Het effect moet je niet overschatten, maar ik geloof toch dat mijn werk impact heeft.’ 

De tocht naar Europa eindigt voor veel vluchtelingen op de bodem van de Middellandse Zee.

Europa houdt zijn grenzen dicht

Door terreuraanslagen in Europa verschuift de balans van vrijheid naar veiligheid.

De macht van Facebook

De EU verbiedt plastic wegwerpproducten

Er komen weer nieuwe gevallen van kindermisbruik in de Katholieke Kerk aan het licht.

Het vestigingsklimaat in Nederland is gunstiger voor bedrijven dan voor vluchtelingen.

De extreem-rechtse Jair Bolsonaro wordt gekozen als president van Brazilië

Trump demoniseert migranten.

Overconsumptie.