De Pegel Hoe creëer je ruimte voor journalistiek die je écht belangrijk vindt? Om daarachter te komen, spreken freelancers Sjoerd Arends en Erwin van ’t Hof met vakgenoten. Dit keer met Sjoerd Litjens, initiatiefnemer van Iepen Doar(p), een project dat de deuren van een heel Fries dorp opende. Voor de liefhebbers is er ook weer een podcast.

‘Ik maak herinnerings­documenten op maat’, vertelt Sjoerd vanaf zijn werkplek in Zwolle. We zitten acht hoog en kijken uit over het centrum van de stad. ‘In het begin maakte ik vooral boeken, voor bijzondere opa’s, oma’s of andere mensen die een belangwekkend verhaal wilden vastleggen. Al snel kwam ik erachter dat ieder leven, ieder verhaal een eigen vorm verdient. Ik heb websites gemaakt, maga­zines, boeken, fotoboeken, video’s. Het is belangrijk om te kijken wie je voor je hebt en vanuit de inhoud te zoeken naar de vorm die past bij het verhaal dat verteld moet worden.’

Sjoerd was voorheen sportjournalist, maar voelt zich nu thuis in de wereld van het persoonlijke verhaal. ‘Het past beter bij me. Ik heb de ruimte om de diepte in te gaan en de tijd voor mensen te nemen. Sommigen vinden het werk niet journalistiek. Maar het is maar wat je daaronder verstaat.’ De journalist is gecharmeerd van een definitie die hij tijdens werk voor de Spaanse krant El País opdeed: ‘Journalistiek is de mensen vertellen wat er met de mensen gebeurt. Dat is wat ik doe.’

‘Uitgangspunt is dat iedereen ertoe doet. Over iedereen is een goed belangwekkend verhaal te vertellen.’ Een manier van werken die hij in de reguliere media minder terugziet. ‘Verhalen worden veelal geframed om te voldoen aan het gewenste beeld.’ Vroeger moest hij voor zijn werk nog wel eens een bekende Nederlander bellen. ‘Dat stond me dikwijls tegen. Het voelde als een kunstje, niet als een gesprek.’

Zijn passie voor persoonlijke verhalen mondde uit in een enorm project: Iepen Doar(p) – Feanwâldsterwâl. ‘Feanwâldsterwâl is het dorp van mijn jeugd. Een Fries dorp.’ Het idee was om een verhaal over alle huishoudens in het dorp te maken. ‘Onze centrale vraag was: hoe en waarom wonen mensen hier en op welke manier verbinden ze zich met de natuur en cultuur?’ Ook hier bepaalde de vorm de inhoud. ‘We kozen voor geluidsfragmenten van een minuut of drie en een foto die de context van het verhaal laat zien. Audio was belangrijk vanwege de taal, het Fries. Video viel af omdat de bereidwilligheid en openhartigheid nu eenmaal een stuk minder zijn wanneer je met een camera langskomt.’

Voor het project werden 129 huishoudens aangedaan, 97 procent van de huishoudens in het dorp zijn erbij betrokken. De afleveringen werden dit jaar op 129 achtereenvolgende werkdagen online gezet en verspreid via sociale media. Bij Omroep Friesland was Iepen Doar(p) ’s ochtends op de radio te horen en op televisie elk uur, als er geen reguliere uitzending was.’ Er verscheen een boek en er zijn exposities. De vrucht van enorm veel werk. ‘We wilden vooral recht doen aan alle mensen. De tijd nemen. Dus een voorgesprek, later weer terug­komen. Ook de fotografen moesten rustig de tijd kunnen nemen om hun werk te doen.’

Het team van Iepen Doar(p) bestond uit tien ­mensen. ‘Ik heb aan iedereen gevraagd: hoeveel tijd heb je nodig om je werk goed te doen met een marktconform uurloon? Daar kwam een begroting uit van 275.000 euro. Het was al snel duidelijk dat het project met subsidie van de grond moest komen.’ De journalist ervoer een ‘enorm steile leercurve’.  ‘Er moest eerst een stichting ­gevormd worden. Toen dat geregeld was, zijn we gewoon met het idee de boer op gegaan. Uiteindelijk heb ik voor het onlineproject minstens vijftig subsidieaanvragen gedaan. Het heeft anderhalf jaar gekost, niet fulltime, voordat we van start konden.’ Op de website van Iepen Doar(p) staat een indrukwekkende lijst met sponsoren. Bijvoorbeeld met The Art of Impact, Fonds 21 en het Bankgiroloterijfonds.

Sjoerd kreeg ruim 160.000 euro toegezegd voor het project. ‘Ik heb alle makers toen gevraagd of ze nog steeds mee wilden werken en ik hetzelfde van ze kon vragen. Bijna iedereen deed mee.’ De vele voorbereidingsuren leverden de betrokkenen – in de woorden van Sjoerd – het ‘gaafste project op waar ze ooit aan hadden gewerkt’. Er kwamen veel reacties op de alledaagse verhalen. ‘Mensen begonnen de dag ermee. Luisteraars ervaarden trots, verdriet, blijdschap en soms schaamte. Omdat we iedereen de ruimte hadden gegeven, werden de portretten een soort spiegel voor de gemeenschap.’

De journalist werd door zijn eigen ambitie ‘plotseling’ projectleider. De machinist van een trein die hij zelf bouwde. ‘Toen de trein eenmaal reed, was er geen stoppen meer aan. Ik had geen idee dat ik zo lang met dit project bezig zou zijn.’ Iepen Doar(p) leerde hem veel over het dorp van zijn jeugd, over zijn verleden. Hij leerde beter Fries spreken. Het project bracht hem ook een les voor de toekomst: ‘Ik kan dit dus ook. Als ik iets nieuws groots wil doen, nou kom maar op. Maar, niet direct.

Ik wil eerst een beetje uitrusten.’

Alle afleveringen van Iepen Doar(p) zijn hier terug te luisteren.

Dit verhaal is mogelijk gemaakt door het Lira Fonds Reprorecht.

DE PEGEL PODCAST

Benieuwd naar het hele gesprek met Sjoerd Litjens? Luister dan hieronder naar De Pegel podcast. Sjoerd en Erwin gaan elke aflevering langs bij een freelancer om te vragen hoe zij de verhalen vertellen die zij belangrijk vinden en tegelijkertijd hun broek ophouden.