De grote Villamedia Stemwijzer

WOB
In Den Haag wordt gewerkt aan een nieuwe Wet Openbaarheid van Bestuur (wob). Afzwaaiend GroenLinks-kamerlid Mariko Peters diende in juli een initiatiefwetsvoorstel in voor verregaande verruiming van de wob. Het voorstel komt erop neer dat het aantal organisaties dat onder de wob valt fors wordt uitgebreid en dat overheidsorganen een actieve openbaarmakingsplicht krijgen. Informatie wordt elektronisch toegankelijk en de reactietermijn moet worden ingekort van vier naar twee weken. Tot slot pleit Peters in het wetsvoorstel voor aanstelling van een informatiecommissaris, die burgers – dus ook journalisten – kan helpen informatie boven tafel te krijgen.

De PvdA en Partij van de Dieren laten weten eenzelfde verruiming van de wob voor te staan, inclusief de aanstelling van een informatiecommissaris. Ook D66 pleit voor een actieve informatieplicht en het digitaliseren van alle informatie waardoor het eenvoudig en kosteneffectief te raadplegen is. SP en PVV hebben zich in het verleden ook uitgesproken voor een verruimde wob.

Het CDA heeft een andere filosofie. Die partij wil wel dat overheden meer gegevens standaard openbaar maken, maar wil ook ‘ongericht beroep’ op de wob aanpakken. Minister Liesbeth Spies van Binnenlandse Zaken stuurde een wetsontwerp naar de kamer waarin staat dat omvangrijke en onredelijke wobverzoeken in het vervolg niet meer in behandeling genomen hoeven worden. De ‘schoten hagel’ die de overheid soms te verwerken krijgt, leveren wat de partij betreft te veel werk op. Het CDA wordt gesteund door de SGP. De aanvragen zouden te veel beslag leggen op de tijd van ambtenaren of bewindslieden, terwijl de relevantie niet altijd duidelijk is. Ook vindt de SGP dat bestuurders moeten kunnen brainstormen, zonder het risico te lopen dat hun ideeën meteen uitlekken.

De eerdergenoemde partijen zijn allen tegen het voorstel van Spies omdat het de transparantie ‘verzwakt in plaats van versterkt’. De ChristenUnie vindt de argumenten voor misbruik van de wob daarnaast ‘vrij mager’ en laat weten dat de partij openstaat voor voorstellen om de uitvoering van de wet meer efficiënt te laten verlopen, maar wordt niet concreter dan dat. Het is niet bekend waar de VVD staat als het om de wob gaat.

Stemadvies van ‘Big Wobber’ Brenno de Winter
‘Het meest ideale voor de toegang tot informatie zou zijn dat de politieke lijn van GroenLinks met de ‘Nieuwe wob’ wordt gevolgd. Die idealen lijken het best gewaarborgd te zijn bij GroenLinks, de PvdA, D66, SP, PVV en nadrukkelijk – nieuwkomer – de PiratenPartij. Bij ChristenUnie en SGP is dat minder helder. Maar de meest effectieve methode om de journalistiek en vooral onderzoeksjournalistiek onherstelbare schade toe te brengen is een stem op de VVD en nog meer op het CDA. Die partijen geven openlijk aan weinig met transparantie op te hebben en vooral de problemen van de overheid op te lossen door obstructie tegen wob-verzoeken ruim baan te geven en in de wet te verankeren. Zij lijken een route voor te staan van verdere juridisering, terwijl ik als journalist niets anders wil dan gewoon verhalen maken op basis van feiten.’

PUBLIEKE OMROEP
Over de toekomst van de Publieke Omroep is de afgelopen tijd al een hoop gezegd. Er ligt al een bezuiniging van 200 miljoen op tafel. Meer hoeft er niet af als het aan PvdA, SP, Partij voor de Dieren, CDA, GroenLinks, D66 en ChristenUnie ligt. De PvdA noemt de bezuiniging van 200 miljoen zelfs ‘exorbitant’. De meeste van deze partijen houden vast aan alle drie de netten waarop ook ruimte is voor (hoogwaardig) amusement. Alleen GroenLinks wil terug naar twee algemene netten.

VVD, SGP en PVV willen dat er extra wordt bezuinigd. De VVD vindt dat er nog wel eens 200 miljoen af kan en wil een net schrappen. De SGP pleit voor een kernachtige publieke omroep zonder sport en amusement waarin nog meer krachten worden gebundeld. Het verst gaat de PVV. Die vindt dat de ‘linkse staats­omroep’ het af kan met één net, en stelde eerder al voor om nog eens zeshonderd miljoen te schrappen.

Los van bezuinigingen is een aantal partijen er voorstander van dat de publieke omroep zich in de toekomst verder hervormt en aanpast aan de moderne tijd. Het middels fusies terugbrengen van het aantal omroepen van 21 naar 8, waar in Hilversum al aan wordt gewerkt, is nog maar het begin. Zo willen de PvdA, D66, GroenLinks, VVD en de Partij van de Dieren af van financiering op basis van ledenaantallen. De PvdA wil omroepen in plaats daarvan afrekenen op basis van bereik, waardering, A- of B-status en prestaties. In de verkiezingsprogramma’s van D66, VVD en GroenLinks staan vergelijkbare modellen die erop neerkomen dat omroepen productiehuizen worden die op basis van inhoud zendtijd krijgen. De publieke omroep moet een uitzendorganisatie worden die programma’s kan inkopen bij zowel omroepverenigingen als externe (commerciële) productiehuizen.

De confessionele partijen ChristenUnie en CDA willen het huidige stelsel met geprofileerde ledenomroepen juist behouden. Het CDA, met minister Marja van Bijsterveldt de motor achter de huidige fusieplannen, vindt dat de politiek de sector verder ‘met rust moet laten’. De SP schrijft in haar verkiezingsprogramma dat de publieke omroep bescherming én verdere ontwikkeling verdient, maar wordt niet concreter dan dat.

Stemadvies van Carel Kuyl, mediadirecteur NTR
‘Ik ben eigenlijk vooral verbijsterd over wat er niet in de verkiezingsprogramma’s staat. Het gaat slecht in de journalistiek, maar daar lees je geen woord over. Vragen als: wat willen we van een publieke omroep of hoe gaan we om met de teloorgang van de kranten, worden niet gesteld. PVV en VVD lijken vooral af te willen rekenen. We staan met een bezuiniging van 200 miljoen en de fusie van omroepen aan de vooravond van de grootste hervorming ooit bij de publieke omroep, en de VVD zegt doodleuk dat er nog wel meer bezuinigd kan worden. Het heeft niks met de werkelijkheid te maken. Eerder met een rancuneuze en kille afrekening. Het is duidelijk: als je bij de publieke omroep werkt moet je niet bij PVV en VVD zijn. De PvdA roept alleen dat de bezuinigingen buitenproportioneel zijn. ChristenUnie en CDA maken zich nog het meest sterk voor pluriformiteit.’

REGIONALE MEDIA
Lokale en regionale media moeten het rooien met steeds kleinere budgetten. Het nieuwsaanbod verschraalt, de perstribunes van de gemeenteraad blijven steeds vaker leeg. De PvdA trekt zich het lot van de regionale omroep in het bijzonder aan; de partij vindt het ‘ongehoord’ dat provincies erop bezuinigen. Als het op deze manier doorgaat, wil de PvdA het geld dat ervoor is gereserveerd in het Provinciefonds terughalen naar de mediabegroting. D66 en GroenLinks willen dat regionale en lokale omroepen rijkssubsidie voortaan ontvangen via het Commissariaat voor de Media zodat ze minder afhankelijk worden van provinciale en lokale overheden en ook de VVD pleit in zijn verkiezingsprogramma voor ‘centralisatie van de financiering’.

De ChristenUnie vindt dat het in eerste instantie een taak is van de regionale overheden om hun verplichtingen naar de regionale omroep ‘gewoon’ na te komen. In bepaalde gevallen zou het Stimuleringsfonds bij kunnen springen. Ook de SGP ziet niet direct een taak voor de overheid, behalve dat die wel zou kunnen faciliteren, bijvoorbeeld door regels te verbeteren of te flexibiliseren.
Het CDA voelt wat regionale en lokale media betreft wel iets voor de conclusies van de Commissie Brinkman. Die pleitte in 2009 onder meer voor het opzetten van Regionale Media­centra, waardoor verschillende media meer kunnen samenwerken. Ook moet er volgens het CDA meer ruimte komen voor publiek-private samenwerking.

De SP schrijft in zijn verkiezingsprogramma het als een taak van de overheid te zien om de regionale pers overeind te houden. SP-Kamerlid Jasper van Dijk liet in juni dit jaar nog weten een mediafonds in het leven te willen roepen voor lokale journalistiek. De Partij van de Dieren benadrukt dat regionale media waardevol zijn, maar maken dat verder niet concreet. De PVV heeft in het partijprogramma geen standpunt ingenomen.

Stemadvies van Gerard Schuite­man, directeur van regionale omroep­stichting ROOS
‘De zorg die partijen uiten in de verkiezingsprogramma’s over de regionale journalistiek en de onafhankelijkheid van de regionale omroep ten aanzien van de provinciale politiek spreken me zeer aan. Waarom? Omdat de regionale journalistiek in almaar toenemende mate onder druk staat en een sterke regionale journalistiek van groot belang is voor het (democratisch) functioneren van onze regionale samenleving. Regionale omroep en krant (en maatschappelijke organisaties) zouden daar meer de mogelijkheden moeten hebben om samen de schouders onder te kunnen zetten. De discussies over Regionale Mediacentra helpen daarbij maar mogen van mij wel wat sneller en indringender. En daarvoor is het nodig dat de middelen die provincies van het Rijk verkrijgen in ieder geval bij de regionale omroep terecht komen. De meeste Partijen hebben die mening eveneens. De PvdA is hier heel duidelijk in, maar ook het CDA, GroenLinks, de SP en D66 volgen deze gedachten gelukkig al bij voorbaat.’

BTW
In de Europese wetgeving is vastgelegd dat voor printproducties – boeken, kranten, tijdschriften – het lage BTW-tarief van 6 procent geldt. Digitale producten zijn echter nog altijd belast met het hoge tarief van 19 procent en als de afspraken uit het Kunduz-akkoord stand houden wordt dat verder verhoogd naar 21 procent. Een ruime meerderheid in de Tweede Kamer heeft in juli op initiatief van GroenLinks een motie aangenomen die oproept tot een laag BTW-tarief voor digitale producten. Naast GroenLinks stemde PvdA, D66, Partij voor de Dieren, SP, ChristenUnie en CDA vóór omdat ze vinden dat deze moderne publicatievormen niet benadeeld mogen worden ten opzichte van traditionelere vormen. De Partij voor de Dieren voegt daaraan toe dat ook het beperken van grondstofgebruik een rol speelt in hun stem. VVD, SGP en PVV zijn tegen. ‘In ons financieel plaatje maken we andere keuzes’, laat een woordvoerder van de SGP weten. De Europese Raad besluit uiteindelijk of het lage BTW-tarief er daadwerkelijk komt.

Stemadvies Wilma de Haan, chef redactie NU.nl en voorzitter van de NVJ-sectie internet
‘Digitale platformen zijn ontzettend belangrijk voor de toekomst van de journalistiek. Of is er nog iemand die gelooft dat internetjournalistiek geen toekomst heeft? Mijn stemadvies is dus eenvoudig: kies op dit onderwerp voor een partij die een ongelijke belasting van verschillende publicatieplatformen tegengaat. Want om met een vorige premier (moeilijk kapsel, bril) te spreken: het kan toch niet zo zijn dat… het miljoenenpubliek online, en daarmee het werk van journalisten die digitaal publiceren, wordt benadeeld ten opzichte van krantenlezers.

AUTEURSRECHT
Staatssecretaris Fred Teeven van de VVD heeft in juni het langverwachte wetsvoorstel over wijzigingen in het Auteurscontractrecht naar de Tweede Kamer gestuurd. Daarin is het belangrijkste punt dat makers recht krijgen op een billijke vergoeding van hun exploitanten. De minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap kan de hoogte vaststellen. PvdA, D66, Partij voor de Dieren, ChristenUnie, SGP, GroenLinks en CDA zijn in principe positief over de verbeteringen in dit wetsvoorstel. Het CDA zet er nog wel wat kritische kanttekeningen bij. Zo vraagt de partij zich af of het werken met één enkel tarief wel flexibel genoeg is om recht te doen aan de kwaliteitsverschillen tussen verschillende auteurs. Ook vindt de partij, net als de PvdA, D66 en GroenLinks dat er in de toekomst gestreefd moet worden naar een moderner auteursrecht dat beter aansluit bij de gedigitaliseerde maatschappij. De kunst is om dat zo te doen dat auteurs een redelijke vergoeding krijgen zonder de digitale vrijheid in te perken, zeggen zowel GroenLinks als het CDA. D66 wil dat een dergelijk model op Europees niveau wordt geregeld en pleit er daarnaast ook voor dat auteursrechtenorganisaties samen gaan werken zodat er voor grote groe­­pen gebruikers één aanspreekpunt ontstaat.
Van SP, VVD en PVV is geen standpunt bekend.

Stemadvies van Thomas Bruning, algemeen secretaris NVJ
‘Op zichzelf is het een compliment waard dat VVD-staatssecretaris Fred Teeven het diep in de la geraakte advies van de Auteursrechtcommissie uit 2004 prioriteit heeft gegeven en tot een wetsvoorstel heeft gebracht. Het auteurscontractenrecht kan er immers voor zorgen dat freelance schrijvers en journalisten meer zeggenschap houden over hun creaties en minder speelbal worden van geconcentreerde uitgeefconcerns en omroepbedrijven.
Toch krijgt u van mij geen VVD-stemadvies. Teeven heeft immers in de laatste fase een stevige steek laten vallen. Een belangrijk machtsmiddel voor de makers – de niet-overdraagbaarheid van het auteursrecht – heeft hij in het voorstel geschrapt, waardoor het moeilijk zal worden om het recht op een billijke vergoeding te verzilveren. Om deze wet effectief te maken zal er een stok achter de deur moeten zijn die exploitanten noodzaakt om een billijke vergoeding te betalen. Bij de behandeling in de Tweede Kamer zullen we ons daarvoor inzetten, zodat de positie van freelancers ten opzichte van uitgevers en omroepen daadwerkelijk verbetert. Het is teleurstellend dat geen politieke partij deze zwakte in het huidige voorstel onderkent. Er is dus nog werk aan de winkel voor NVJ en Platform Makers in Den Haag om ervoor te zorgen dat er een goede wet komt.’

BRONBESCHERMING
Nadat het Europese Hof voor de Rechten van de Mens in 2010 oordeelde dat de staat fout zat toen het informatie over illegale straat­races van AutoWeek in beslag nam, heeft het Openbaar Ministerie onlangs een wijziging aangebracht in de aanwijzing ‘toepassing dwangmiddelen tegen journalisten’. Sinds 1 maart is een oordeel van de rechter nodig om een journalist zijn bron te laten prijsgeven. PvdA, D66, Partij van de Dieren, ChristenUnie, SGP en CDA beschouwen deze wijziging als ‘winst’, want journalistiek brongeheim is een hoeksteen van de persvrijheid, zo klinkt het. Toch zijn het alleen PvdA, D66, GroenLinks en de Partij van de Dieren die daaraan toevoegen dat bronbescherming ook in de wet moet worden vastgelegd. En wel zo snel mogelijk, laat D66 weten. Zonder precieze wettelijke regeling zal een oordeel van de rechter al snel in het nadeel van journalistieke belangen uitvallen, voorspelt GroenLinks. De PvdA maakt nog wel een kanttekening: bronbescherming moet weliswaar zeer ver gaan, maar in echt uitzonderlijke situaties – gevaar voor de nationale veiligheid zoals een dreigende terroristische aanslag – moet een rechter een journalist kunnen dwingen zijn bron prijs te geven.
Van SP, VVD en PVV is geen standpunt bekend.

Stemadvies Tonie Broekhuijsen, voormalig hoofdredacteur van AutoWeek
‘Het goede nieuws is dat de meeste partijen het belang van bronbescherming erkennen. De meeste partijen staan ook achter het principe dat alleen de rechter inbreuk op bronbescherming mag toetsen. En dus niet het OM. Dat is mooi, en ik hoop dat ze dat politiek ook zullen waarmaken. Jammer genoeg is bij niet alle partijen even duidelijk dát, en hoe bronbescherming in de wet verankerd dient te worden.
De huidige Aanwijzing biedt onvoldoende bescherming. Dat het OM zonder wettelijke regeling journalisten laat gijzelen, afluisteren, volgen en onder druk zetten, is de afgelopen 15 jaar genoegzaam bewezen. Denk bijvoorbeeld aan Koen Voskuil (destijds Nieuwe Revu), die daadwerkelijk 17 dagen gevangen heeft gezeten, maar ook aan Bart Mos en Joost de Haas van de Telegraaf die werden verhoord en afgeluisterd. Zelfs bij AutoWeek ontkwamen we in 2002 niet aan vervolging door het OM. Niets menselijks is de heren van het OM vreemd. Gemakzucht (‘Geef hier die foto’s!’) en wraak (‘Als jij die foto’s niet geeft, dan houden we je net zolang vast totdat…’). Ik vind het jammer dat partijen als de SP, GroenLinks en de VVD in hun programma’s geen aandacht aan dit onderwerp schenken.
Aan de andere kant moet ik dat relativeren. Over de uitspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in september 2010 werd in de algemene pers alleen door het NRC een éénkolommertje geschreven, op pagina 2, terwijl de International Herald Tribune er een halve pagina aan heeft gewijd.’

VERANTWOORDING
Met bezorgdheid wordt er door partijen gekeken naar het afbrokkelende gezag van de Raad voor de Journalistiek. Hoewel vrijwel alle partijen het erover eens zijn dat een mediacode die van bovenaf door de politiek wordt afgekondigd geen goed idee is – persvrijheid is ook voor politici een groot goed – vinden ze wel dat de pers op een substantiële manier verantwoording moet (blijven) afleggen aan het publiek.
Het CDA laat zich niet uit over de vraag hoe, maar vindt dat media ten behoeve van hun eigen betrouwbaarheid zelf een oplossing voor eventuele problemen met de wijze van verantwoording moeten zoeken. Ook GroenLinks vindt dat de vraag of iemand zich als ‘goed journalist’ heeft gedragen, alleen binnen de beroepsgroep zelf beantwoord kan worden. Ook D66 en ChristenUnie spreken hun voorkeur uit voor zelfregulering en benadrukken de belangrijke rol die de Raad hier wat hen betreft in zou moeten spelen. De ChristenUnie voegt toe dat de overheid waar mogelijk en noodzakelijk het zelfreguleringsproces kan faciliteren.

De Partij voor de Dieren vindt dat de Raad te weinig gezag heeft en stelt voor dat de beroepsgroep zijn eigen tuchtrecht instelt. De SGP vindt het een taak van de overheid om ervoor te zorgen dat er – met respect voor de onafhankelijkheid van de media – voldoende verantwoording wordt afgelegd, omdat burgers nu te vaak geen loket zouden kunnen vinden voor hun klachten.
Het is onduidelijk hoe de overige partijen regulering van de media voor zich zien.

Stemadvies Margreet Vermeulen, ombudsman van de Volkskrant
‘De overheid moet zich verre houden van hoe de media verantwoording afleggen tegenover hun publiek. In dat licht zit je het beste bij D66, de Partij voor de Dieren en het CDA.
De laatste partij heeft mijn grootste voorkeur omdat die de onafhankelijkheid van de pers benadrukt, regulering van de media geen overheidstaak vindt en dus ook niet met allerlei suggesties komst zoals tuchtrecht of peer review of versterking van de Raad, maar het echt aan de sector zelf overlaat.

De overheid moet zelfs niet faciliteren, vind ik. Dat gebeurde bij de Raad voor de Journalistiek en deze is – gezien het afbrokkelende gezag het aantal weglopende deelnemers – niet succesvol gebleken. Als burger zou ik nog steeds naar de Raad stappen wanneer ik een klacht heb over een medium, maar ik zie de toekomst somber in. Toch moet de sector het echt zelf regelen en zelf draagvlak creeren; anders wordt het niks. Het zal toch tot de journalistiek moeten doordringen dat ze ook zelf rekenschap moet geven. Of dat via een ombudsman per medium gebeurt of met een ombudsman of Raad voor de hele sector maakt mij niet zoveel uit. Maar feit is dat veel klagers al tevreden zijn als er naar hun verhaal wordt geluisterd.’ 

Deze stemwijzer is tot stand gekomen op basis van de verkiezingsprogramma’s van de politieke partijen PvdA, D66, Partij voor de Dieren, ChristenUnie, SGP, SP, VVD, CDA, GroenLinks en PVV, aangevuld met eerder ingenomen standpunten en aanvullende vragenlijsten die zijn ingevuld door beleidsmedewerkers en mediawoordvoerders uit de Tweede Kamer. SP, VVD en PVV beantwoordden deze vragen niet, vandaar dat hun standpunten op sommige thema’s ontbreken.