‘Dat boekje moet er snel komen, dacht ik’

‘Move the product’, zei Martin Bril, maar dat was helemaal niet waar ik aan dacht toen ik in het voorjaar van 2014 besloot om een boekje over Vladimir Poetin te publiceren. Ik wilde een interessant profiel schrijven van de Russische president, vooral over diens ideologische achtergronden, want zo’n tekst bestond nog niet in het Nederlands. Mijn ervaringen als correspondent in Rusland kwamen vanzelfsprekend enorm van pas. Ook al had ik Moskou in 2001 verlaten, ik kon wel degelijk een beroep doen op mijn Rusland-archief.

In de jaren sinds mijn vertrek uit Moskou had ik, als correspondent in Berlijn, weliswaar niet meer over Poetin geschreven, maar ik had wel veel over hem gelezen en hem op de voet gevolgd. Na zijn robuuste mannenvriendschap met Gerhard Schröder, was ik gefascineerd geraakt door Poetins steeds moeizamer wordende verhouding tot Schröders opvolger, Angela Merkel. Die typische macho-Rus, een ‘moezjik’, zoals de Russen zeggen, een voormalig KGB-officier bovendien, tegenover de rationele, voorzichtige Duitse natuurwetenschapper – wars van pronkzucht en vol dedain voor Poetins grove boertigheid. Het was een onmogelijke combinatie, ondanks Merkels liefde voor Rusland, voor de Russische taal en cultuur en ondanks Poetins ervaringen in Dresden, waar hij als spion was gestationeerd, en diens kennis van het Duits.

En toen sloeg eind 2013 in Kiev de vlam in de pan.  Wat aanvankelijk leek op een herhaling van de Oranje-revolutie, tien jaar eerder, groeide uit tot een geopolitieke kwestie toen Poetin besloot om de Krim te annexeren. 

Ik volgde de berichtgeving met grote aandacht. Mij viel op hoe lichtvaardig Poetin werd weggezet als een brute machtswellusteling, die kennelijk zijn kans schoon zag nu Oekraïne in chaos dreigde te verzanden. Nu is Poetin inderdaad een bruut, maar achter het Russische optreden in de Oekraïense kwestie schuilt ook een idee. Dat idee komt er grof gezegd op neer dat Poetin droomt van een Russische Renaissance en dat hij zichzelf ziet als de mondiale leider van een conservatieve revolutie, gericht tegen het liberale en seculiere Westen. Die analyse kwam ik zelden of nooit tegen.

Dus besloot ik om dat verhaal dan maar zelf te schrijven. Daarbij kon ik volop profiteren van de enorme voordelen die het online-tijdperk journalisten biedt. Terwijl collega’s van papieren kranten zich zorgen maken over hun toekomstige publicatiemogelijkheden, kan ik als freelancer op allerlei websites terecht. Ik heb bij TPO Magazine een eigen betaalkanaal, waarop mensen zich kunnen abonneren. Daar kan ik zelf bepalen welke stukken ik publiceer. Als ik een verhaal onder de aandacht van meer mensen wil brengen, kan ik met een longread terecht bij de gratis website The Post Online, waar TPO Magazine aan is gelinkt. En omdat de stukken die ik publiceer in TPO Magazine ook via Blendle worden verkocht - en via andere online distributiekanalen als MyJour en Elinea - ben ik in zekere zin mijn eigen eenmans-uitgeverij. Zorgen dat ik geen lezers bereik, hoef ik in elk geval niet te hebben.

Mijn longread over ‘Poetins Brein’, gepubliceerd in maart 2014 bij The Post Online - en daarna ook via Blendle aan de man gebracht - werd een hit. Althans, in vergelijking met andere stukken over buitenlandse thema’s. Het stuk werd veel verspreid via Twitter en Facebook en het werd volop becommentarieerd op social media.

Toen ik naar aanleiding van de vele reacties aan Mai Spijkers van uitgeverij Prometheus/Bert Bakker voorstelde om het stuk uit te breiden tot een boekje, zei hij onmiddellijk: ‘Doen, en zo snel mogelijk’.

Ik had een week of drie. Dit was hét moment om in mijn archief te duiken en te kijken of ik daar bruikbaar materiaal kon vinden. Dat was er natuurlijk. Ik had de opkomst van Poetin in Rusland nog als correspondent meegemaakt. Ik was in Moskou ten tijde van de verdachte bomaanslagen op flatgebouwen – vermoedelijk gepleegd door de geheime dienst FSB – die Poetin aan de macht brachten. En ik had uitgebreid verslag gedaan van de 2e Tsjetsjeense Oorlog, waarmee Poetin zijn gewelddadige visitekaartje aan de wereld had afgegeven. Om het boek te schrijven kon ik mede putten uit die reportages en analyses. ‘Move the product’, inderdaad.

Ondertussen was mijn longread over Poetins brein op de redacties van nieuwsrubrieken gesignaleerd. Die begonnen mij te vragen om duiding. Wie is die gekke Poetin ­eigenlijk? Waar is die man mee bezig? Ik herinner me de eerste keer dat ik bij Radio 1 zei dat Poetin – vanuit Russisch perspectief gezien – wel een punt heeft als hij beweert dat de Russen zich door de NAVO voelen omsingeld. Medegasten schoten in de lach. In hun ogen was Poetin de nieuwe Hitler. Dat boekje moet er snel komen, dacht ik; hier is een en ander uit te leggen.

‘Poetin: straatvechter bedreigt wereldorde’, kwam uit in april vorig jaar, Inmiddels zitten we tegen een 5e druk aan.

Al snel werd duidelijk dat Duitsland in de Oekraïne-crisis in diplomatiek opzicht de leiding op zich nam. Ik volgde die ontwikkeling als Berlijn-correspondent voor de kranten van De Persdienst. Het was een fantastisch schouwspel: de Duitse minister van Buitenlandse Zaken, de onvermoeibare Frank Walter Steinmeier, die telkens weer naar de regio afreisde, in een poging om de partijen om de tafel te krijgen. In nauwe samenspraak met Merkel, die zich meer en meer ontpopte als de koningin van Europa.
Het idee om nog een boek te schrijven, nu over Poetins tegenpool Merkel, was snel geboren. En opnieuw zei Spijkers: ‘Doen’. Ik had van nabij meegemaakt hoe Merkel, die in 2005 voor het eerst bondskanselier werd, steeds machtiger werd. Ik kende haar biografie goed en ik had door mij geschreven profielen, verkiezingsreportages en interviews in mijn archief. Opnieuw had ik voldoende basismateriaal voor een boek.

Ik besloot om Merkels biografie en politieke loopbaan te koppelen aan haar ervaringen in de maanden waarin zij zich nadrukkelijk inzette voor een oplossing voor Oekraïne. Opdat de lezer ook inzicht zou krijgen in het actuele, diplomatieke circus dat zich achter de schermen afspeelde. De verhouding tussen Poetin en Merkel, die mij al eerder zo fascineerde, stond hierin centraal.

In augustus vorig jaar verscheen ‘Merkel: koningin van Europa’. De afgelopen weken, waarin Merkel en Poetin beiden uitgebreid in het nieuws waren, heb ik een groot aantal bijdrages kunnen leveren aan nieuwsrubrieken, actualiteitenprogramma’s en talkshows.

Mij is het afgelopen jaar gebleken, dat je in dit tijdperk als gespecialiseerd journalist veel mogelijkheden hebt om je teksten onder de aandacht te brengen. Je begint met een verhaal op normale lengte in een krant, je breidt het thema uit en schrijft een longread voor een website. Via social media breng je dat stuk aan de man. Via Blendle, Elinea en MyJour gooi je het ook nog eens – al dan niet in een aangepaste ‘exclusievere’ versie - in de verkoop en uiteindelijk, als blijkt dat er een publiek bestaat voor het onderwerp, schrijf je een boek. Dat je vervolgens weer via social media promoot, enzovoorts. 

Dat is al met al, in een tijd waarin zoveel collega’s zich zorgen maken over de toekomst van de geschreven journalistiek, een opwindende ervaring. En een geruststellende gedachte.