Critici asielbeleid zijn voldoende gehoord. Nu verder

Ze zijn inmiddels in alle media meer dan uitgebreid aan het woord geweest: de opgewonden tegenstanders van de opvang van asielzoekers. Van Enschede tot het Drentse Oranje, van Woerden en Montfoort tot Steenbergen. Hun verhaal kunnen we inmiddels dromen. En natuurlijk: nieuws is nieuws. Maar zijn hun argumenten nog wel nieuws? Ik dacht het niet, ik hoor nooit nieuwe elementen in die verhalen. “We hebben al genoeg problemen” en “onze vrouwen en kinderen”, dat soort praat. Je voelt soms het ongemak bij de verslaggevers ter plaatse, hier en daar klinkt af en toe een kritische tegenwerping, maar dat is het dan. Er is geen journalistieke urgentie deze mensen steeds aan het woord te laten. Bovendien brengt de onderbuik van Nederland de discussie ook niet verder. West Europa heeft te maken met een enorme humanitaire crisis en we hebben alle goedwillende en intelligente mensen nodig om daar een acceptabele oplossing voor te verzinnen. Grenzen sluiten en mensen aan hun lot overlaten is geen optie. Wat mij betreft laten we de onderbuik verder voor wat die is, voor hun ongenuanceerd gemopper en gescheld hebben we vandaag de dag een uitstekende uitlaatklep: de vele fora op internet.

Laten we als journalisten ook kritisch naar onszelf kijken. Je kan een item over de vluchtelingencrisis inleiden met op de achtergrond een met telelens gefotografeerde bedreigende mensenmassa, je kan ook een sereen beeld tonen van een enkele vluchteling, eenzaam op weg. Je kan de krant openen met “Ook ex-strijders in Ter Apel” (Dagblad van het Noorden, 10 oktober) maar dat moet je wel heel zeker van je zaak zijn. In de krant werd die bewering toegeschreven aan een sectorhoofd van de recherche, maar verbazend genoeg zegt de woordvoerder van de politie onder aan het verhaal “dat de geïnterviewde zich niet herkent in de quotes die aan hem zijn toegeschreven.” Kortom: een verhaal dat net zo hard weer in elkaar stort als de bombarie waarmee het wordt gebracht. Door zo’n kop tussen aanhalingstekens te zetten was je als journalist formeel je handen schoon, maar je bent wel medeplichtig aan het oproepen van een bepaald klimaat. Er zullen tal van andere voorbeelden zijn. 

Laten we ook goed nadenken wanneer we politici laten reageren op de vluchtelingencrisis. Haal je politici voor de microfoon dan weet je al bijna bij voorbaat de reactie: ja, echte vluchtelingen zijn altijd welkom, maar we moeten ook begrip hebben voor de bezwaren en angsten van de bevolking. Van links tot rechts, allemaal zijn ze als de dood voor stemmenverlies. Door de journalistiek worden de politici zelden kritisch ter verantwoording geroepen. We laten ze aan het woord en hebben aan onze ‘hoor en wederhoor plicht’  voldaan. Maar een journalist is qualitate qua verplicht om kritisch te zijn, om de politiek van repliek te dienen: Wat zijn enkele tienduizenden vluchtelingen op een bevolking van 17 miljoen in één van de meest welvarende landen van de wereld? Wat betekent mens-zijn als we andere mensen in nood aan hun lot overlaten? Zit je in de politiek om je kiezers naar de mond te praten of om je politieke idealen na te streven? Ik heb de wijsheid niet in pacht, maar wat meer weerwerk van de journalistiek zou meer dan welkom zijn.

Gelukkig zijn er ook nog burgers, organisaties en een enkele politicus die wel wat zinnigs te vertellen heeft en de handen uit de mouwen steekt. En gelukkig komen zij ook her en der voorbij in de media. Laten we vooral naar hen op zoek gaan voor verhalen. Naar dappere burgers en organisaties met hartverwarmende initiatieven, naar lokale wethouders en burgemeesters die doen waarvoor ze bestaan: verder kijken dan hun neus lang is. Die tegen de onderbuik in durven te gaan. Die durven te zeggen: Ik ben er voor alle inwoners van mijn gemeente. Die durven te zeggen: “Wir schaffen das”. Die zeggen: Een mens in nood die help je. Punt.

Willem de Haan is docent journalistiek,  journalist en socioloog